چنانچه گفته شد, بايد رؤيت پذيري هلال را در سه سطح اطمينان به رؤيت, اطمينان به عدم رؤيت و عدم اطمينان, جستجو نمود. براي يافتن هريک از محدوده هاي فوق, قبل از هر چيز بايد به گزارشات مستندي که در مورد رؤيت هلال به ما مي رسد, تکيه کنيم. اين گزارشات بايد توام با ارايه شواهد قابل قبول مانند عکس يا تصوير نقاشي شده شکل هلال و بيان موقعيت دقيق محل رؤيت باشند. معمولا سياراتي مانند عطارد, زهره و مريخ, قراين خوبي براي تشخيص صحيح بودن ادعاي رؤيت هستند. از آنجا که موقعيت اين سياره ها نسبت به هلال, قابل محاسبه است, رصد کننده بايد در گزارش خود, به وضعيت قرار گرفتن هلال نسبت به اين سيارات اشاره نمايد. در هر صورت از ديدگاه نجومي, به علت درصد بالاي خطا در رؤيت هلال, نمي توان به گزارشات افراد غير حرفه اي, بدون توجه به قراين, اطمينان نمود. دانشمند مالزيايي, الياس, در يک تحقيق تجربي به اين نتيجه رسيد که 15% رؤيت کنندگان هلال, ممکن است صادقانه و از روي توهّم, ادعاي رؤيت نمايند! با بررسي گزارشات, ما مي توانيم امکان يا عدم امکان رؤيت را تعميم دهيم. مثلا با توجه به اينکه هلالي با درصد روشن 32/1 و قطر حد اکثر و با ارتفاع 9 درجه و 26 دقيقه بهنگام غروب آفتاب, رؤيت شده است1 , مي توان نتيجه گرفت که در اين ارتفاع, هلال هايي با درصد روشن بيشتر, به طريق اولي رؤيت شدني خواهند بود ويا هلالي با اين درصد روشن, در ارتفاع هاي بالاتر قطعا رؤيت مي شود. از طرف ديگر مي توانيم با بررسي رکوردهاي ثبت شده در مورد رؤيت هلال, پايين ترين حد امکان رؤيت با چشم غير مسلح را بدست آوريم. به دو رکورد زير که به عنوان نمونه از گزارش رؤيت هلال ماه هاي قمري 1416-1417 نقل مي شود, توجه فرماييد: 1- هلال شوال سال 1409 قمري در آمريکا توسط پنج گروه مجزا, ابتدا با سن 13 ساعت و 28 دقيقه با دوربين دو چشمي 80x11 در شهر لانسينگ, سپس در شهر گراند راپيدز با سن 13 ساعت و 40 دقيقه با تلسکوپ انعکاسي 10 اينچي, سپس در شهر آستين با سن 13 ساعت و 47 دقيقه با دوربين دو چشمي 70x11, آنگاه در شهر دنور با دوربين دو چشمي 35x7 و بالاخره در سوکور با سن 14 ساعت و 51 دقيقه با چشم غير مسلح رصد شده است. با توجه به مشخصات هلال در شهر سوکور که با چشم غير مسلح رؤيت شده است يعني درصد روشن 7/0 و قطر نزديک به حداکثر و ارتفاع 7 درجه و 37 دقيقه بهنگام غروب آفتاب, به عنوان يک رکورد, مي توان امکان مشاهده موارد با مشخصات کمتر از اين را منتفي دانست.1 2- هلال محرم سال 1418 با سن 18 ساعت و 31 دقيقه در رصدگاه عبدالعلي بيرجندي شهر بيرجند, توسط آقاي محمد زاهد آرام رؤيت شده است. همين هلال کمي بعد توسط آقاي محسن قاضي مير سعيد در رصدگاه کوشيار گيلاني هشتگرد, با دوربين دو چشمي 60x20 رؤيت شده است. با توجه به مشخصات هلال در بيرجند, يعني درصد روشن 87/0 و قطر 53/0 درجه (تقريبا معادل قطر متوسط ماه) و ارتفاع 6 درجه و 12 دقيقه به هنگام غروب آفتاب, اين رؤيت هم مي تواند بعنوان يک رکورد, قابل استفاده قرار گيرد.2 موارد مشکوک مواردي هستند که هلال با مشخصاتي شبيه به رکوردها ولي با قدري تفاوت, قابل رؤيت است. مثلا اگر درصد روشن هلال همان اندازه باشد يا قدري بيشتر باشد ولي ارتفاع آن کمي کمتر از حد ثبت شده باشد, نمي توان حکم قطعي به رؤيت يا عدم امکان رؤيت نمود. مشخص نبودن قدرت بينايي چشم انسان و غالبا غبارآلود بودن افق, محدوده موارد مشکوک را بزرگتر مي کنند. ولي در مجموع در بيشتر موارد, با استناد به مشاهدات انجام شده, مي توان حکم به امکان يا عدم امکان رؤيت از نظر نجومي نمود.
استفاده از زاويه ياب (تيودوليت) در رؤيت هلال
از آنجا که تنظيم تلسکوپ هاي قوي در موقعيت ماه, کاري زمان گير است, و معمولا مدت مکث هلال هاي جوان در افق کم است, براي رؤيت, معمولا از ابزار ساده تري به نام زاويه ياب يا تيودوليت استفاده مي شود. خصوصيت اين دستگاه آن است که مي تواند به سهولت نقطه اي از آسمان با سمت و ارتفاع مشخص را براي ما پيدا کند. براي رويت بايد ابتدا بکمک نرم افزارهاي نجومي, سمت و ارتفاع ظاهري ماه را در فواصل 5 دقيقه اي استخراج نماييم, آنگاه راس مقطع هاي زماني ثبت شده, زاويه ياب را بطرف محل هلال نشانه رويم. از آنجا که معمولا زاويه ياب ها قدرت بزرگنمايي هم دارند, مي توانيم, در صورت قابل رويت بودن, هلال را رصد نماييم. با اين روش مي توان اطمينان حاصل نمود که در افقي خاص هلال رؤيت پذير مي باشد, يا خير. براي اطمينان بيشتر مي توان پس از تعيين محل دقيق هلال توسط تيودوليت, با دوربين دو چشمي قوي, منطقه مزبور را جستجو نمود. گروه هاي تخصصي رؤيت هلال معمولا از اين ابزارها استفاده مي نمايند.
بررسي امکان رؤيت هلال ماه شوال 1420 در شامگاه 29 رمضان
ماه در شامگاه پنجشنبه 28 رمضان در ساعت 21:46 به وقت ايران1 , در مقارنه قرار مي گيرد. وضعيت ماه در مدار بيضي شکل خود, يک شبانه روز و 18 ساعت پس از اوج است. يعني قطر قرص ماه تقريبا به اندازه حداقل است. از نظر عرض دايره البروجي, ماه در نزديک گره نزولي خود قرار دارد, يعني حدود ساعت 8 صبح روز شنبه, ماه از گره نزولي خود عبور مي نمايد. وضعيت رؤيت را در شهرهاي قم, لندن و بشار در شرق الجزاير مورد بررسي قرار مي دهيم:
1- شهر قم با عرض جغرافيايي 34 درجه و 39 دقيقه شمالي و طول جغرافيايي 50 درجه و 54 درجه شرقي
زمان غروب آفتاب به وقت محلي: 17:10 مشخصات ماه بهنگام غروب آفتاب سن هلال: 19 ساعت و 25 دقيقه مکث هلال: 37 دقيقه درصد روشن هلال: 6/0% درصد روشن نسبت به وقتي که قطر حداکثر باشد: 47/0% ارتفاع ماه: 6 درجه و 22 دقيقه نتيجه: از آنجا که مقدار روشن ماه بسيار کمتر از حدي است که تا کنون حتي با چشم مسلح هم رويت شده, قطعا هلال قابل رؤيت نيست.
2- شهر لندن با عرض جغرافيايي 51 درجه و 30 دقيقه شمالي و طول جغرافيايي 10 دقيقه غربي
زمان غروب آفتاب به وقت محلي: 16:08 مشخصات ماه بهنگام غروب آفتاب سن هلال: 21 ساعت و 52 دقيقه مکث هلال: 47 دقيقه درصد روشن هلال: 76/0% درصد روشن نسبت به وقتي که قطر حداکثر باشد: 59/0% ارتفاع ماه: 5 درجه و 16 دقيقه نتيجه: با توجه به درصد پايين روشن ماه و ارتفاع کمتر از حدي که تا کنون ماه رؤيت شده, رؤيت ممکن نيست.
3- شهر بشار با عرض جغرافيايي 31 درجه و 37 دقيقه شمالي و طول جغرافيايي 2 درجه و 13 دقيقه غربي
زمان غروب آفتاب به وقت محلي: 18:20 مشخصات ماه بهنگام غروب آفتاب سن هلال: 23 ساعت و 5 دقيقه مکث هلال: 45 دقيقه درصد روشن هلال: 84/0% درصد روشن نسبت به وقتي که قطر حداکثر باشد: 66/0% ارتفاع ماه: 7 درجه و 56 دقيقه نتيجه: موقعيت هلال شبيه گزارش رويت آقاي محمد زاهد آرام از بيرجند است که قبلا به آن اشاره گرديد, با اين تفاوت که درصد روشن ماه کمتر, ولي ارتفاع آن بيشتر است. بنابراين هلال با چشم مسلح قابل رؤيت است و به احتمالي با چشم غير مسلح نيز قابل رؤيت باشد. نتيجه نهايي: با توجه به تحليل فوق, هلال در آسيا, خاور ميانه و اروپاي شمالي قابل رؤيت نيست و تنها در اروپاي جنوب غربي و غرب آفريقا احتمال رؤيت مي رود. 1 اين مشخصات مربوط به هلال رجب 1416 است, که در مشهد, سمنان و تهران با چشم غير مسلح رؤيت شده است. اين هلال در قم نيز با چشم غير مسلح توسط ما رؤيت شد. 1 براي دريافت گزارش مربوطه مي توانيد به گزارش رؤيت هلال ماه هاي قمري سالهاي 1416 که توسط آقايان محمد باقري, محمدرضا صياد و حسن طارمي راد, تهيه شده است, صفحه 15, مراجعه نماييد. 2 براي دريافت گزارش مربوطه مي توانيد به گزارش رؤيت هلال ماه هاي قمري سالهاي 1417 که توسط آقايان محمد باقري, محمدرضا صياد و حسن طارمي راد, تهيه شده است, صفحه 21, مراجعه نماييد. 1 در تعيين ساعت مقارنه به استخراج برنامه نجوم اسلامي اتکا شده است. جين ميوس در جدول خود ساعت 21 و 44 دقيقه و 40 ثانيه را زمان مقارنه دانسته است. نرم افزار تخصصي The Sky ساعت 21 و 45 و 47 ثانيه را زمان مقارنه دانسته است.
لطفا منتظر باشید ...
