استرابيسم نوعي مشكل چشمي است كه در آن چشم ها وضعيت ناهمگوني نسبت به يكديگر داشته و نگاه آنها به جهات مختلف است. اين ناهمگوني ممكن است واضح بوده و يا آنكه صرفاً بعضي اوقات وجود داشته باشد. در حاليكه يك چشم مستقيماً به سمت جلو نگاه مي كند چشم ديگر به سمت داخل، خارج، بالا و يا پايين چرخيده است. چشم چرخيده بعضي اوقات به وضعيت اصلي و مستقيم برگشته و بر عكس چشم مستقيم از موقعيت خود خارج مي شود. استرابيسم در ميان گروه سني اطفال مشكل شايعي بوده و در حدود 4% كودكان ديده مي شود ولي ممكن است زمان بروز آن در سنين بالاتر نيز باشد. شيوع آن در پسر و دختر به يك نسبت بوده و گاهي ابتلا فاميلي دارد. با اينحال، بعضي از مبتلايان سابقه چنين مشكلي را در فاميل خود ذكر نمي كنند.
بينايي و مغز:
با يك ديد دو چشمي طبيعي، هر دو چشم به يك نقطه نگاه مي كنند. بخش بينايي مغز، دو تصوير رسيده را به صورت يك تصوير سه بعدي تركيب مي كند. وقتي به علت استرابيسم يكي از چشم ها از موقعيت خود خارج مي شود، دو تصوير متفاوت به مغز ارسال مي گرد. در يك كودك خردسال، مغز چنين ياد مي گيرد كه تصوير چشم منحرف شده را ناديده گرفته و تنها تصوير چشم مستقيم يا چشم با ديد بهتر را بپذيرد. اين امر سبب از بين رفتن درك عمق و ديد دو چشمي مي شود. بالغين كه دچار استرابيسم مي شوند اغلب بدان علت كه مغز توانايي پذيرش يا دريافت تصوير هر دو چشم را پيدا كرده است، دو بيني پيدا مي كنند. در اين حالت مغز قادر به حذف تصوير چشم منحرف نخواهد بود. ولي متاسفانه در كودكان اين اتفاق يعني حذف تصوير چشم منحرف بسرعت رخ مي دهد.
آمبليوپي:
قرارگيري طبيعي چشم ها در طي دوره كودكي امكان تكامل ديد مناسب اين سنين را فراهم مي سازد. قرارگيري غير طبيعي مانند آنچه در استرابيسم ديده مي شود، سبب كاهش ديد يا آمبليوپي خواهد شد. مغز تصوير چشم بهتر را تشخيص داده و تصوير چشم ضعيف تر يا آمبليوپيك را حذف مي كند. اين موضوع تقريباً در نيمي از كودكان مبتلا به استرابيسم اتفاق مي افتد. اطلاعات بيشتر در مورد آمبيوپي آمبليوپي را مي توان با بستن چشم بهتر و تقويت و بهبود بينايي چشم ضعيف تر، درمان نمود. اگر آمبليوپي در همان سالهاي نخست زندگي تشخيص داده شود، درمان آن اغلب موفقيت آميز خواهد بود ولي درصورتيكه درمان آن به تاخير افتد، آمبليوپي يا آفت ديد وضعيتي دائمي پيدا خواهد كرد. قاعدتاً هر قدر آمبليوپي زودتر درمان شود، ديد بهتري تامين خواهد گرديد.
علل و علائم استرابيسم:
به ديواره خارجي هر چشمي، شش عضله چسبيده است كه مسئوليت كنترل حركات چشم را بعهده دارند. در هر چشم، دو عضله چشم را به سمت راست يا چپ مي برند. چهار عضله ديگر مسئوليت حركت چشم به سمت بالا و پايين و يا كنترل حركات مورب چشم را بعهده دارند. براي تمركز هر دو چشم بروي يك نشانه مشخص، لازم است تمامي عضلات چشم با يكديگر و با عضلات همكار چشم مقابل هماهنگ باشند. هر علتي كه در اين هماهنگي اختلال ايجاد كند مي تواند منجر به استرابيسم شود. نقش كنترلي مغز نير بر عضلات چشم از اهميت بسزايي برخوردار است. بنابراين كودكان مبتلا به ابتلائات مغزي از قبيل فلج مغزي، عقب افتادگي مغزي، هيدروسفالي و تومورهاي مغزي اغلب دچار استرابيسم مي شوند. هر عاملي كه منجر به كاهش بينايي شود مانند عيب انكساري، آب مرواريد، صدمات چشمي و ...مي تواند عاملي براي استرابيسم باشد. اصلي ترين علامت استرابيسم، در واقع چشمي است كه در جاي خود قرار ندارد. گاهي طفل در نور آفتاب يك چشم خود را مي بندد و گاه با كج كردن سر خود به يك موقعيت بخصوص تلاش مي كند كه از هر دو چشم خود استفاده كند و گاه بصورت خستگي شديد چشم و سردرد در حين فعاليت چشمي و گاهي علايم فقدان يك ديد عمق مناسب نيز ديده مي شود. بالغيني كه دچار استرابيسم مي شوند نيز اغلب از دوبيني شكايت مي كنند.
تشخيص:
لازم است هر كودكي در طي دوره شيرخواري يا سنين قبل از مدرسه توسط پزشك خانواده، متخصص اطفال يا چشم پزشك معاينه و مشكلات احتمالي او تشخيص داده شود. اين موضوع بويژه در موارديكه عضو ديگري از خانواده مبتلا به استرابيسم يا آمبليوپي است اهميت بيشتري پيدا مي كند. در شيرخواران اغلب درك اختلاف بين انحراف ظاهري دو چشم از استرابيسم واقعي مشكل است. در كودكان كم سن و سال بيني پهن و عريض و چين پوستي قسمت داخلي پلك سبب مي شود كه در نگاه به چپ و راست چشم ها مخفي شده و بدين ترتيب منحرف بنظر برسند. اين ظاهر استرابيسمي بتدريج و با رشد كودك بهبود مي يابد و حال آنكه استرابيسم واقعي ارتباطي با رشد كودك ندارد و در اين ميان چشم پزشك بخوبي قادر به تمايز بين استرابيسم واقعي و كاذب است.
درمان :
اهداف درمان استرابيسم، حفظ ديد، مستقيم كردن چشم ها و بازگرداندن ديد دو چشمي است. بسته به علت استرابيسم، درمان ممكن است بصورت تجويز عينك، برداشتن كاتاراكت يا اصلاح ساير علل زمينه اي ايجاد انحراف و يا تغيير دادن موقعيت عضلات نامتعادل چشم باشد. بعد از انجام يك معاينه كامل چشمي شامل مطالعه دقيق قسمت هاي داخلي، چشم پزشك درمان مناسب اپتيكي، طبي يا جراحي را انتخاب خواهد نمود. اغلب بستن چشم بهتر جهت تقويت بينايي چشم آمبليوپيك نيز ضروري خواهد بود.
ايزوتروپي (انحراف چشم به داخل):
ايزوتروپي در واقع انحراف چشم ها به سمت داخل بوده و شايعترين نوع استرابيسم شيرخواران است. كودكان خردسال مبتلا به ايزوتروپي هيچگاه از هر دو چشم خود بطور همزمان استفاده نمي كنند. در اكثر موارد براي تراز كردن چشم ها، تامين ديد دو چشمي و اجتناب از افت ديد دائمي، جراحي زودهنگام ضروري خواهد بود. جراحي در هر سني ممكن است سبب بهبود ديد جانبي شود. ايزوتروپي انحراف چشم ها به سمت داخل بوده و در واقع شايعترين نوع استرابيسم است. در جريان جراحي، ميزان نيروي عضلات در يك يا دو چشم تنظيم مي شود. مثلاً در جراحي ايزوتروپي، ممكن است عضله داخلي محكم تر را از چشم جدا نموده و مقداري عقب تر مجدداً به چشم وصل نمايند. اين كار اثر كِشنده عضله را تضعيف نموده و امكان چرخش چشم به سمت خارج را فراهم مي سازد. بعضي اوقات نيز مي توان براي تسهيل حركت چشم به سمت خارج، عضله خارجي را كوتاهتر نموده و بدين ترتيب نيروي كِشنده آن را افزايش داد.
ايزوتروپي تطابقي:
ايزوتروپي تطابقي شكل شايع ايزوتروپي است كه بيشتر در كودكان دور بين سنين 2 سال يا بالاتر اتفاق مي افتد. كودك در سنين پايين، قادر است براي جبران دوربيني خود، تلاش تطابقي خود را افزايش دهد ولي اينكار مشخصاً سبب انحراف چشم ها به سمت داخل مي شود. براي جبران ايزوتروپي تطابقي، به كودك عينك داده مي شود. براي جبران ايزوتروپي تطابقي، به كودك عينك دو كانوني داده مي شود. عينك تلاش تطابقي مزبور را كاهش داده و مي تواند چشم ها را به وسط آورد. در برخي موارد استفاده از نوع بخصوصي از عينك هاي دو كانوني ضروري است (كه در شكل روبرو نشان داده شده است). و گاهي مي توان از قطره ها يا پمادهاي چشمي، و لنزهاي مخصوصي بنام منشور (Prism) استفاده نمود. گاهي اوقات ورزشهاي چشمي نيز به اصلاح اين حالت در كودكان بزرگتر كمك مي كند.
اگزوتروپي( انحراف چشم به خارج):
اگزوتروپي، يا انحراف چشم به سمت خارج، ديگر نوع شايع استرابيسم است. اين حالت بيشتر زماني اتفاق مي افتد كه كودك روي شي اي در دور دست تمركز مي كند. اگزوتروپي اغلب متناوب (Intermittent) بوده و مخصوصاً بعد از چرت زدون، بيماري و يا خستگي كودك بروز مي كند. والدين اظهار مي دارند كه كودك در مقابل نور آفتاب يك پلك خود را جمع مي كند. گر چه عينك، ورزش چشمي يا منشور در اين حالت نيز به كنترل چرخش چشم به سمت خارج كمك مي كند ولي در اكثر موارد لازم است نوعي عمل جراحي صورت گيرد.
جراحي استرابيسم:
هيچ گاه و در جريان هيچ نوع عمل جراحي، كره چشم از محل خود خارج نمي شود. جراحي استرابيسم در واقع ايجاد برشي كوچك در بافت پوشاننده چشم است كه به چشم پزشك امكان مي دهد تا به عضلات زيرين اين بافت دسترسي پيدا كند. اينكه كدام عضلات تحت عمل جراحي قرار گيرند بستگي به جهت چرخش چشم دارد. گاهي اوقات لازم است هر دو چشم تحت عمل جراحي قرار گيرد. جهت عمل جراحي استرابيسم در اطفال، بيهوشي ضرورت دارد ولي جراحي بزرگسالان با بي حسي موضعي نيز امكان پذير است. بهبودي سريع است. فرد اغلب ظرف چند روز به فعاليتهاي طبيعي اش بر مي گردد. بعد از جراحي، گاهي استفاده از عينك يا منشور نيز ضرورت پيدا مي كند. گاهي اوقات ممكن است اصلاح انجام شده بيشتر يا كمتر از مقدار موردنظر باشد كه در آن صورت انجام عملي ديگر ضرورت خواهد يافت. توصيه مي شود جراحي اصلاحي استرابيسم هر چه سريعتر صورت گيرد زيرا شيرخوار به محض اينكه چشم هايش مستقيم شد امكان ديد طبيعي و ديد دو چشمي را پيدا خواهد كرد. از طرف ديگر لوچي چشم مي تواند بر اعتماد به نفس كودك نيز نقشي منفي داشته باشد. همانند هر عمل جراحي، جراحي بر روي عضلات چشم نيز با خطراتي همراه است. اين خطرات شامل عفونت، خونريزي و ديگر عوارض نادري است كه مي تواند به از دست دادن ديد بيانجامد. با اينحال، جراحي استرابيسم معمولاً درماني بي خطر و موثر است و در عين حال هيچگاه جاي عينك و يا آمبليوپ درماني را نمي گيرد.
لطفا منتظر باشید ...
