باغ مصفايي كه امير كبير را به ياد مي آورد

بناي اوليه باغ فين به پيش از اسلام باز مي گردد و قدمتي همسن با تمدن تپه سيلك دارد.

چشمه جوشاني كه در قسمت بالاي باغ جاري است، اين منطقه را به يك فضاي زيستي مناسب بدل ساخته است. كمي پايين تر از باغ فعلي و به سبب وجود چشمه اي ديگر، باغي وجود دارد كه در پي وقوع زلزله اي در سال 982ه ق به دستور شاه عباس صفوي، باغي در مكان فعلي ساخته شد كه در حقيقت قمستي از باغ قديمي به شمار مي آمده است. بعدها به سبب آشفتگي در كشور، باغ فين از رونق افتاد تا اين كه در سال 1135 ه ق به دستور كريم خان زند باغ احياء و عمارتي به نام خلوت كريم خاني در ضلع جنوبي باغ ساخته شد. در سال 1192 ه ق زلزله اي ديگر مجددا آسيبهاي جدي به باغ وارد آورد كه در سال 1200 ه ق اقداماتي براي مرمت باغ صورت گرفت و در سالهاي بعد فتحعلي شاه قاجار در تعمير و ترميم باغ كوشيد و ساختمان شتر گلوي فتحعلي شاهي را در ضلع جنوب غربي باغ به اضافه حمام سلطنتي بزرگ را در مجاورت حمام اوليه ساخت. در دوران مشروطيت نيز آشفتگي ها موجب شد باغ مورد دستبرد قرار بگيرد و اشياي گرانبهايي به يغما برود. واقعه قتل امير كبير نيز موجب شده بود اين باغ از رونق بيفتد؛ اما سالهاي بعد اين باغ دوباره باز سازي شد.

ديوار و برجها

مجموعه باغ فين حدود 25 هزار متر مربع مساحت دارد. سر در رفيع ورودي به باغ در دوره صفويه ساخته شده است. اين بنا 2 طبقه دارد كه طبقه پاييني ، شامل هشتي، دالان ورودي باغ و اتاقهاي جانبي است. طبقه بالا شامل يك سالن وسيع است كه چشم انداز خوبي بر اطراف و از جمله بر باغ دارد و داراي درهاي مشبك زيبايي است. در اطراف باغ از جمله در طرفين سردر، ديواري به ارتفاع 5 و 6 متر و نيز 7 برج ديده مي شود.

در مقابل اتاق شاه نشين حوضچه زيبايي ساخته شده است كه منافذ متعدد و منظمي دارد كه آب چشمه سليمانيه فين به طرز جالبي در آن فوران مي كند.

حمامها

در قسمت جنوبي باغ 2 حمام وجود دارد كه به حمام كوچك و بزرگ معروف است. حمام كوچك از آثار دوره صفويه است و همراه با بناي اوليه باغ فين بنا شده است. حمام بزرگ نيز در دوران قاجار ساخته شده است. حمام بزرگ مخصوص امرا و حمام كوچك به استفاده خدام اختصاص داشته است. در هر يك از حمامها قسمتهايي شامل ورودي گرمخانه، آب نما، خزينه، محل نظافت و سربينه (رختكن ) به چشم مي خورد. كانال هايي براي تعويض آب خزينه ها و حوضچه هاي در كف حمامها وجود دارد. ماسك آهك يا ساروج عايقهاي رطوبتي هستند كه ديوارهاي حمام با آنها ساخته و يا پوشيده شده اند. امير كبير نيز در گرمخانه حمام كوچك و در كنار حوض مرمريني كه در ميان گرمخانه وجود دارد به قتل رسيد.

چشمه سليمانيه

اين چشمه كه منسوب به حضرت سليمان (ع) است، در پشت باغ فين و در قسمت غربي آن وقاع شده است. در حقيقت آباداني و سرسبزي باغ فين مديون آب اين چشمه است؛ البته نبايدهنر منحصر به فرد جريان سازي آب چشمه را در باغ فين فراموش كنيم. به طوري كه به اين منظور از اختلاف سطح و شيب زمين باغ براي فوران آب در شتر گلوها و فواره ها با ظرافت خاصي استفاده شده است. همچنين با پله پله كردن مسير آب، به سرعت آن افزوده شده است و پر سر و صدا شدن آب، زيبايي مسير را دو چندان ساخته است. بر روي مظهر (محل بيرون آمدن آب چشمه ) ساختماني بنا شده كه قسمت شرقي آن در زمان شاه سليمان صفوي و بخش غربي در سال 1329 ه ش از سوي بازرگانان كاشاني ساخته شده است.

شترگلوها

پس از ورود به باغ و گذشتن از خيابان مصفايي با درختان سرو سر به فلك كشيده كه در وسط آن نهر آب يا فواره هاي فيروزه اي با آب در حال فوران قرار گرفته، اولين ساختماني كه جلب توجه مي كند بناي شتر گلوي   عباسي است . در جلوي اين بنا كه به دستور شاه عباس ساخته شده، حوض وسيعي ديده مي شود و در پشت اين بنا نيز حوضچه اي ديگر قرار گرفته كه از كف آن آب فوران مي كند. اين بنا در 2 طبقه ساخته شده و به گونه اي است كه از هر طرف باغ مي توان به آن وارد شد. در ميان اين ساختمان نيز حوضچه اي قرار دارد كه آب چشمه با طرح جالبي موسوم به «شترگلو» در آن فوران مي كند. روي ديوارها و سقف اين بنا آثار نقاشي دوره صفوي با تصاوير از شكار گاه و شاهزادگان وجود دارد. اين ساختمان در گذشته 3 طبقه بوده و طبقه بالاي آن نيز به شكل كلاه فرنگي بوده است.

يك بناي ديگر به نام شتر گلوي فتحعلي شاهي نيز در جنوب باغ فين قرار دارد. اين بنا نيز به دستور فتحعلي شاه ساخته شده است و 2 حياط خلوت دارد و كف صفه با سنگ مرمر مفروش و سقف آن نيز به طرز جالبي نقاشي شده است.