گفتگو با حجة الاسلام و المسلمين محمد جعفر امامي شيرازي

علوم تربيتي

ميزگردومصاحبه شونده:امامي، محمد جعفر

پيام حوزه: لطفا بفرماييد هدف از تحصيل در حوزه چيست؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين. من نظرم اين است كه هدف ما هدايت بشر و جامعه است.

پيام حوزه: اين وظيفه، به چه شكل در حوزه تأمين مي‏شود؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: به همين شكل كه موجود است، دوران درسي را، افراد بگذرانند و ضمن درس خواندن، هم خودشان تربيت بشوند و هم آمادگي پيدا كنند كه در آينده بتوانند جامعه را تربيت كنند.

پيام حوزه: اگر ممكن است مبسوط‏تر بفرماييد كه منظور شما از «تربيت خود و جامعه» چيست؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي:به نظرم، هر كسي ـ اعم از طلبه و غير طلبه ـ دو وظيفه به عهده دارد: يك وظيفه در باره خود كه مسايل اسلامي خودش را ياد بگيرد و براساس آن مسايل، خودش را بسازد. و كار دوم اين است كه اين فراگيري را، توسعه بدهد و ديگران را هم هدايت كند.

پيام حوزه: آيا نظام آموزشي حوزه، در حال حاضر مي‏تواند اين هدف را تأمين كند؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: اينكه حوزه به اهدافش رسيده يا نه؟ در دو مقطع پاسخ مي‏دهم: الف) مقطع قبل از انقلاب؛ ب) مقطع پس از انقلاب.

در مقطع اوّل به نظر من، حوزه، در حدّ توانايي‏اش خوب عمل كرده است بيش از اين، نمي‏توانستند و امكانات اجازه نمي‏داد. حوزه هر وقت امكانات بهتري داشته، بهتر هم عمل كرده است. در زمان امام خميني، مبلّغان، در ماه‏هاي مُحرّم و صفر و دهه فاطميه، همه بلاد و روستاها رفتند و رابطه روحانيت و مردم را قوي و تمام كردند و امام هم از آن طريق براي پيشبرد انقلاب، استفاده كرد. در گذشته به يك معنا اشكالي در آن نيست. نمي‏خواهم بگويم بي‏اشكال است، ولي مي‏خواهم بگويم امكانات و شرايط به آن‏ها اجازه نمي‏داده كه بيشتر عمل كنند.

در مقطع بعد از انقلاب، آمادگي‏هاي خاصي پيدا شد، ولي باز هم از آن امكانات لازم، براي جذب نيروهاي ايده‏آل استفاده نشد. حتي نظام هم، در اين زمينه‏ها سرمايه‏گذاري نكرده است. اگر همين سرمايه‏گذاري‏اي كه بعد از سفر اوّل مقام معظم رهبري به قم شروع شد، بعد از انقلاب شروع مي‏شد، الآن ما در يك جايگاهي بلند، بوديم ولي متأسفانه به علت اشتغال بزرگان ما به مسايل انقلاب، اين كار صورت نگرفت.

پيام حوزه: نظريه ديگري هم وجود دارد كه معتقد است حوزه، در چند سده قبل، به مسايل و نيازهاي جامعه بشري توجه‏اي نكرده است.

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: اينكه عقب مانديم، من قبول دارم. امّا اينكه مي‏توانستيم عقب نمانيم را، قبول ندارم. دولت طاغوت طوري عمل كرده بود كه حرف ما خريدار نداشت. وقتي در بين راه‏ها اتوبوس نگاه مي‏داشت، چند نفر نمازخوان داشت؟! اصلاً نماز خواندن را زشت جلوه داده بودند.

پيام حوزه: به نظر شما يك نظام آموزشي مطلوب، چگونه است؟ آيا نظام آموزشي حوزه، مطلوب است يا نه؟ و اگر نيست نقاط كاستي‏هاي آن در چيست؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: نظامي مطلوب است كه در آن تمام مباحثي كه در رشد جامعه و اجرا كردن اسلام مفيد است، در آن موجود باشد. بنابراين، در نظام حوزه، بايد به همه رشته‏هاي فقه و عقايد و اخلاق پرداخت. قبلاً محدوده كاري ما، وسيع نبود، ولي الآن زمينه تبليغ را در سطح بسيار وسيعي، داريم. بايد نظام آموزشي‏مان را مناسب اين زمينه، طراحي كنيم.

پيام حوزه: اين كار كه فوق‏العاده وسيع شد؛ آيا حالا اين را در حوزه داريم؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: نه، نداريم. تا حالا، توجهي به ما نبود و مشتري در حقيقت نداشتيم و حالا مشتري‏مان زياد شده است. مشتري‏مان، تنها مسلمانان نيستند؛ يعني، الآن كافر و غير كافر، همه، مي‏خواهند نظرها و آراي ما را بدانند، مي‏گويند ما «دين خميني» را مي‏خواهيم.

پيام حوزه: محاسن و معايب وضع موجود حوزه را در چه مي‏دانيد؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: يكي از محاسن حوزه، اين است كه حدّاقل و حدّاكثر سن در آن معني ندارد ـ تا چندي قبل كه چنين بود ـ يعني افراد در سنّ بازنشستگي‏شان هم مي‏توانند وارد حوزه شوند و درس بخوانند. براي تحصيل در حوزه، پيرو جوان معني ندارد. اگر بياييم و شرايط سني بگذاريم، استعدادهايي را محروم كرده‏ايم.

حُسن دوم حوزه، در آزادي آن است. شاگرد، هر استادي را مي‏پسندد، انتخاب مي‏كند و به درس او حاضر مي‏شود و چون بين استاد و شاگرد علاقه وجود دارد، براي حضور و غياب، تشكيلاتي نمي‏خواهد و هر دو، خود را ملزم مي‏بينند كه سر موقع در درس حاضر شوند.

پيام حوزه: لطفا بفرماييد آيا كتاب‏هاي درسي موجود، كتاب‏هاي مناسبي است يا نه؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: به نظر من اين كتاب‏ها، براي تدريس نوشته نشده است؛ نه شرح لمعه و نه مكاسب و نه رسائل و نه حتي كتاب‏هاي ادبيات. كتاب‏هايي كه اخيرا به عنوان كتاب‏هاي درسي ادبيات نوشته شده، به نظرم كتاب‏هاي درسي نيست. شرح امثله از يك قوّتي برخوردار است، بخصوص سبك انشايش كه موجب مي‏شود در ذهن بماند. البته يك تكرارهايي دارد كه بايد حذف كرد. در كتاب‏هايي مثل مختصر و سيوطي و... دست‏اندازهايي است كه حواس طلبه را از فهم مطالب دور مي‏كند. دارد راجع به «الذي» صحبت مي‏كند، بحث مبتدا و خبر را پيش مي‏كشد. و همچنين است كتاب مكاسب، مثلاً اشكال به كتاب ذكري مي‏كند، ولي چون عين عبارت را نياورده، شاگرد نمي‏فهمد كه اشكال به كجاي مطلب است.

كتاب‏هاي فعلي، كتاب‏هاي پُرباري است، امّا از لحاظ نحوه نگارش و تدريس، اين‏ها براي تدريس نگاشته نشده است. طبيعتا كتاب‏ها بايد شكل تدريسي پيدا بكند.

پيام حوزه: اصل مسأله اصلاح كتب و بازنگري و تغيير نظام آموزشي بايد به چه صورت باشد؟ و چه كساني بايد آن را انجام بدهند؟ و دقيقا از فرمايشتان روشن نشد كه آيا كتب درسي تازه‏اي بايد تدوين بشود و يا همين كتاب‏ها مورد اصلاح قرار بگيرد؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: نظر اصلي من اين است كه اين كتاب‏ ها تغيير بكند و كتاب‏هاي ديگري جايگزين شود. منتها تا آن كتاب‏ها نوشته نشده، اين كتاب‏ها بايد اصلاح بشود تا عمر طلبه تلف نشود.

امّا اينكه چه كساني، كتاب‏ها را تدوين كنند و اصلاح كنند؟ عرض كنم كه در هر رشته، فردي كه در آن رشته مسلط است و خوش بيان است، مسؤوليت اين كار را بپذيرد. و يك لجنه عالي از فقها و اصوليان و ادبا و... تشكيل شود تا در باره كتاب‏هاي نو نوشته نظر دهند. آن گاه يك دوره هم تدريس شود تا اشكال‏ها و نقايصش معلوم گردد و پس از اصلاح به عنوان يك كتاب درسي، معرفي شود.

پيام حوزه: بعضي از بزرگان تأكيد دارند بر حفظ همين كتاب‏ها و گنجينه‏ها و نظرشان اين است كه اگر علم و فضل و عمقي در حوزه هست، تنها به خاطر وجود همين كتاب‏هاي موجود است. آن‏ها معتقدند اگر كتابي، بلافايده بوده، خود به خود از مجموع نظام آموزشي حذف شده است. آيا اين نظر را تأييد مي‏كنيد؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: من معتقد نيستم كه آقايان نظرشان اين باشد كه الفاظ مهم است؛ قاعدتا، مفاهيم براي آن‏ها مهم است و همين مفاهيم را مي‏شود با عبارات ساده ـ و به همراه تمرين ـ نگاشت.

پيام حوزه: فرضا، نظرشان اين باشد كه همين شكل فعلي، حفظ بشود؛ اين را شما معتقد هستيد؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: من به چنين چيزي اعتقاد ندارم. وقتي مي‏توان مطلبي را با بيان روان و ساده به مخاطب تفهيم كرد، چه لزومي دارد، عبارات مغلق بنويسيم؟ البته نبايد مطالب و مفاهيم را فداي روان بودن كتاب كرد؛ مطالب در سطح عالي، عبارات سليس و رسا.

پيام حوزه: بفرماييد چرا در حال حاضر، در حوزه‏ها، بهاي لازم و به دروس غير از فقه و اصول داده نمي‏شود؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: در گذشته، نياز مردم فقط به فقه بود و شرايط اجتماعي، ما را از بقيه علوم بريده بود. و بعضي از علوم، همانند تفسير را، حوزه، مورد نياز خودش نمي‏ديد؛ لذا حوزه محصور شده بود در فقه و اصول و مفسر و فيلسوف و... ارزشي نداشت. وضع موجود هم، ادامه گذشته است. لذا مي‏بينيم كه ارزش چنداني به علوم ديگر داده نمي‏شود. اگر بخواهد دروس به جايگاه اصلي خود برگردد، به نظرم بايد بيت‏المال به يك جا برگردد؛ يعني، بيت‏المال به حوزه برگردد نه به خانه صاحبان فتوا. اگر بيت‏المال، به صندوقي در حوزه به عنوان مديريت حوزه، برگردد، صاحبان حوزه مي‏توانند اين را، در همه جا به كار برند و هر كسي در هر رشته‏اي متخصّص شود، اعتبار اجتماعيش و درآمدهاي ماليش، فرق نمي‏كند. حالا، يا به اين صورت باشد و يا لااقل بودجه ويژه‏اي تهيه بشود براي اين كار و يا مراجع آمادگي داشته باشند كه تفاوتي بين رشته‏ها قايل نباشند.

نكته ديگر اينكه، الآن پرداخت شهريه و رتبه‏ها براساس فقه و اصول است و حال آن كه اگر فرضا رشته تفسير هم دخيل باشد، طلبه به رشته تفسير بي‏اعتنا نمي‏شود.

پيام حوزه: نظرتان در باره تخصّصي شدن علوم (مثل فلسفه و كلام و تفسير و تاريخ اسلام) چيست؟ و اساسا بايد گرايش‏هاي تخصّصي داشته باشيم؟ اگر جواب مثبت است، از چه مقطعي شروع شود؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: در تخصّصي شدن، هيچ ترديدي نيست. امروز، دنيا، به جمهوري اسلامي با چشم ديگري نگاه مي‏كند. براي پاسخ‏گويي به اين نيازها، بايد رشته‏هاي تخصّصي در حوزه داشته باشيم. در روايات ما مطالبي كه لازم است دقيقا و تخصّصا در باره آن‏ها كار شود، زياد است.

امّا زمان شروع رشته‏هاي تخصّصي لااقل از مرحله سوم بايد باشد.

پيام حوزه: چرا مباحث مورد نياز جامعه در زمينه‏هاي مختلف، مثل اقتصاد، تجارت خارجي و وام و بهره و بحث تورم و ارزش پول و... در درس‏هاي خارج مطرح نيست؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: حوزه فعلي ما، ادامه همان حوزه گذشته است، لذا همان تفكرها، هنوز هم حاكم است و بسياري از بزرگان ما نتوانسته‏اند خودشان را از وضع گذشته جدا كنند. البته، يك مقداري هم مربوط به نظام است. نظام بايد مطالب و معلومات لازم را در مورد مسايل جديد در اختيار حوزه بگذارد و جواب بخواهد. اگر اين كار صورت بگيرد، حتما عده‏اي به فعاليت خواهند افتاد و به دنبال يافتن جواب خواهند بود. حوزه، به مركزي نياز دارد كه در باره «مسايل جديد» كار كند و موضوعات جديد را بشناسد و به بزرگان ديگر بشناساند. البته به طور فردي و يا در سطح محدود فعاليت‏هايي وجود دارد، ولي كافي نيست بايد اين فعاليت‏ها منسجم و وسيع و دقيق باشد.

پيام حوزه: آيا حوزه توانسته به هجوم‏ها و شبهه‏هاي اعتقادي، جواب دهد؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: اين را من تأكيد مي‏كنم، حوزه نه به عنوان يك واحد خاص بلكه مؤسسات و افراد، تا حد زيادي عمل كرده‏اند و به شبهه‏هاي مهمي جواب داده‏اند.

پيام حوزه: چه كنيم تا از ابعاد و شيوه‏هاي تبليغي جهانِ امروز، بهترين بهره‏برداري را بكنيم و چه كنيم كه ما پيام رسان باشيم؟ چه بايد بكنيم كه از مسايل فكري و اعتقادي دنيا، اطلاعاتمان كامل باشد تا بتوانيم با آمادگي كامل، پيش از آنكه مسايل مسموم كننده فكري و ناصحيح، منتشر بشود، پاسخ‏ها را از قبل مطرح و عرضه كنيم؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: به نظر من چند كار بايد بشود. اوّل، حتما اطلاعات رساني، حتما انجام بگيرد.

كار دوم، گروه بندي كردن رشته‏هاست.

كار سوم، اين است كه يك فرستنده تلويزيوني در حوزه باشد، برنامه درسي پخش كند تا طلبه هر وقت خواست، بتواند درسي را فرا گيرد. در اين برنامه تلويزيوني، تمام علوم بايد مطرح شود: فقه، اصول، تفسير، رجال، حديث، عرفان، كلام، ... .

پيام حوزه: اگر نكته ديگري به نظرتان مي‏رسد، بفرماييد؟

حجة‏الاسلام والمسلمين امامي شيرازي: اينكه در آغاز مصاحبه گفتم كه حوزه بايد دستش باز باشد و هر كس خواست در هر سِنّي، وارد شود، نمي‏خواستم بگويم كه نظم و نظام نداشته باشد.

نكته ديگر اينكه، حوزه، بايد دوره‏هاي فشرده‏اي داشته باشد تا افرادي كه مي‏خواهند كلياتي را بفهمند و يا طلاب غير ايراني كه مدت ماندن آن‏ها در ايران طولاني نيست، با شركت در آن دوره‏ها، از اسلام ناب سيراب شوند و در بازگشت به كشور يا شهر خودشان، مفيد باشند و بهره دهند