فكر و قلم در خدمت يادگار وحي - فکر و قلم در خدمت یادگار وحی نسخه متنی

فكر و قلم در خدمت يادگار وحي

اسماعيل انصاري زنجاني

فكر و قلم از دير زمان در پيشگاه با عظمت فاطمه زهرا(س) انجام وظيفه ميكنند. مؤلفان از زمان شهادت آنحضرت تاكنون، در تلاش بودهاند تا اشعهاي از آن نور الهي را در نوشتههاي خود منعكس نمايند.

مظلوميت آن حضرت چنان پر سوز بوده كه شمشيرهاي قلم اين چنين به دفاع از او برخاسته، و با صراحتو بيپرده به معرفي شخصيت والاي آن گرامي و افشاگري عليه دشمنانش پرداخته و مظلوميت آن سيدة بانوان جهانرا براي بشريت روشن ساختهاند، و در ساية اين گامهاي بلند علمي، فرهنگ غني و پر محتواي تشيع در معرض ديدمحافل علمي جهان قرار گرفته است.

اولين كسي كه تاريخچهاي از زندگاني حضرت صديقة كبري(س) را به رشته تحرير آورده و به صورت كتاب تدويننموده ابوصادق سليم بن قيس هلالي كوفي متوفاي سال (ع)6 هجري است. او مطالب مربوط به حضرت زهرا(س) را بهفاصلهاي كمتر از سه سال از شهادت آن حضرت به نقل از اميرالمؤمنين(ع) و سلمان و ابوذر و مقداد كه شاهدان عينيماجراها بودهاند نقل كرده است.

كتاب سليم ـ كه اولين كتاب در تاريخ اسلام نيز شناخته شده ـ مطالب بسياري در فضائل و مناقب حضرتزهرا(س) و نيز مصائب و وقايعي كه منجر به شهادت آن حضرت شد، در خود ضبط كرده است. با آنكه كتاب سليممستقلاً دربارة حضرت زهرا(س) نيست، ولي حاوي نكات و قطعههاي تاريخي حساس و افشاگرانهاي در رابطه با قاتلينآن حضرت، و نيز كيفيت دفاع او از اميرالمؤمنين(ع) و مورد ضرب و شتم قرارگرفتن و مجروح شدن و بيماري وشهادت و تدفين مخفيانة حضرت ميباشد.

كتابهايي كه در طول قرنها دربارة فاطمه زهرا(س) تدوين شده اكثراً از كتاب سليم استفاده كرده و مطالب آن را نقلنمودهاند. اين كتاب يادگار هزار و چهار صد سالهاي است كه بارها چاپ شده و متن تحقيق شدة آن به عربي، فارسي،اردو و انگليسي در دسترس عموم است.

تاريخچة تأليف در آستان فاطمه(س)

در طول چهارده قرن، كتابهاي بسياري دربارة حضرت زهرا(س) تأليف شده كه تعدادي از آنها مفقود گرديده است.از آن جمله شيخ صدوق چهار كتاب در چهار موضوع مربوط به آن حضرت تأليف نموده ولي هيچ كدام در دستنيست!

از سوي ديگر بسياري از علماي گذشته تأليفاتي در تاريخ اهلبيت: داشته و در آن كتابها به شرح زندگانيحضرت فاطمه زهرا(س) پرداختهاند. شمار زيادي از اين مكتوبات امروزه موجود است كه گاهي از كتابهاي مستقلدربارة حضرت پر محتواتر و حجيمترند، ولي چون مستقلاًّ دربارة حضرت زهرا(س) نگاشته نشدهاند، بعضاً به شمارنميآيند.

كتابشناسي حضرت زهرا(س)

در اين ميان مؤلفاني چند، اقدام به فهرستنگاري كتب مربوط به حضرت زهرا(س) نموده و در دهة اخير با نوعيهمفكري موجب تكميل كار يكديگر گشتهاند و فهرست حاضر نيز به عنوان گامي ديگر در اين راه انجام شده است.

بدون شك جمعآوري و معرفي كتب مربوط به حضرت زهرا(س) در راستاي جلوة عظمت بانوي دو جهان،و بعنوان اظهار ارادت به پيشگاه اقدس آن حضرت است.

نتيجة اين كتابنامهها در عرصة اجتماعي و ديني آنست كه دشمنان گذشته و حال فاطمه(س) چشم خود را باز كنندو ببينند بانوي بزرگ اسلام آن چنان گرامي است كه براي شرح مصائب او شيفتگان پروانهوار در حريم محبّت وي پرو بال ميزنند و آنچه در توان دارند به پاي شمع وجودش ميريزند.

به راستي كه تكريم نام فاطمه(س) به هر شكلي كه تحقق پذيرد، مشتي محكم و شمشيري بُرنده بر فرق قاتلينبزرگ بانوي جهان و تنها يادگار پيامبر(ص) خواهد بود، چرا كه بيان تاريخ زندگاني حضرت زهرا(س) با معرفي دشمنانولايت و بنيانگذاران انحراف مسلمين از مسير اهلبيت: همراه خواهد بود.

دعاي خير فاطمه(س) و شيعيانش بدرقة راه كساني باد كه در اعتلاي نام مقدسش ميكوشند، هميشه و هرگاه؛

تدوين كتابنامههاي حضرت زهرا(س)

در زمينة فهرست كتابهاي مربوط به حضرت زهرا(س)، نوشتهها مختلف بوده و هر يك با روش خاصي تدوين شدهاست. بعضي از اين فهرستها به صورت مستقل چاپ شده و برخي ديگر در مجلات علمي و يا در كتب مربوط به آنحضرت نشر يافته است.

با اذعان به اينكه اولين قدم در اين راه را علامه حاج آقا بزرگ تهراني در كتاب «الذريعة» برداشته و كتابهاي بسياريرا دربارة حضرت زهرا(س) معرفي كرده، ذيلاً به ذكر نام آثاري كه تاكنون در اين زمينه تأليف شده ميپردازيم:

1. چهل كتاب دربارة حضرت زهرا(س)، تأليف عبدالرحيم موگهي.

2. رائدة فخر النساء، تأليف حيدر علي سعدي.

(س). الزهراء(س) في المكتبة العربية، تأليف محمد حسون.

4. فهرست كتابهاي مربوط به مناقب و مصائب حضرت فاطمه(س)، تأليف محمد باقر كجوري.

5 . كتابشناسي حضرت زهرا(س)، تأليف احمد صادقي اردستاني.

6 . كتابشناسي حضرت فاطمه زهرا(س)، تأليف اميرعلي آقاياري و مينو فضلينژاد.

7. كتابنامة حضرت فاطمه زهرا(س)، تأليف ناصرالدين انصاري قمي.

8 . كتابنامة حضرت فاطمه(س)، تدوين بنياد فرهنگي فاطمة الزهراء(س).

9. كتابنامة فاطمه زهرا(س)، تأليف مجتبي يزدي.

10. كتابنامة كوثر، تدوين پژوهشكدة باقر العلوم(ع)، قم.

11. الكتب المؤلّفة في الزهراء(س)، تأليف علي محمد علي دُخَيِّل.

12. الكتب المؤلفة في الزهراء(س)، تأليف احمد رحماني همداني.

13 . كتابشناسي توصيفي حضرت فاطمه(س)، تأليف محمد روحاني عليآبادي.

14 . معجم ما اُلّف عن فاطمة الزهراء(س)، دارالعلوم بيروت.

15 . معجم ما كتب عن فاطمة الزهراء(س)، تأليف عبدالجبار رفاعي.

16. معجم المؤلّفات حول السيّدة فاطمة(س)، تأليف عبدالله منتفكي.

17. الكتب المؤلفة عن فاطمة الزهراء(س) بالعربية، تأليف علياكبر مهديپور.

18 . فاطمة(س) في مرآة الكتاب، اسماعيل انصاري.

19. كتابشناسي فاطمي در تأليفات اهل سنت، معاونت فرهنگي سازمان تبليغات اسلامي.

20. فاطمه(س) در آئينة كتاب، اسماعيل انصاري.

اثر اخير آخرين و كاملترين كتابنامه در اين زمينه است، كه بار اول در سال 1416 ه . ق. با معرفي 735 كتابمستقل در 15 زبان منتشر شد و يك سال بعد با معرفي 1155 كتاب مستقل در 19 زبان به طبع رسيد. چاپ سوم آن بامعرفي 1629 كتاب مستقل در 26 زبان صورت پذيرفت و به فضل خداوند چاپ چهارم آن با معرفي 2022 كتابمستقل در27 زبان تقديم علاقمندان خواهد شد.

آماري در رابطه با كتابشناسي حضرت زهرا(س)

با در دست داشتن تعداد زياد واطلاعات وسيع از كتب تأليف شده دربارة حضرت زهرا(س) ميتوان آمارهايسودمند و متعددي در مورد آنها تهيه كرد. اين آمارها در سنجشهاي مذهبي نسبت به مكانها، زمانها و ملتها بسيارمؤثر است و بيانگر عظمت كارهاي انجام شده در اين موضوع خواهد بود. در اينجا فقط به چهار جهت ذيل به عنواننمونه اشاره ميشود:

زبانهاي مختلف.

كتب چاپي و خطي و محل چاپ يا نگهداري آنها.

مؤلفين.

موضوعات.

آمار زبانهاي مختلف

تأليفات مستقل دربارة حضرت زهرا(س) تاكنون به 27 زبان به دست آمده است. اكثريت كتابهاي اين مجموعه بهزبانهاي فارسي، عربي و اردوست و اين دقيقاً از رواج مذهب تشيع در ملّيّتهاي مربوطه نشأت ميگيرد. كتابهاييچند نيز به زبان تركي ديده ميشود كه به صورت تأليف است، امّا بيشتر كتابهايي كه به غير اين سه زبان هستند، ازفارسي يا عربي و يا اردو ترجمه شده است.

مخاطبين خاص اين كتابها يا مسلماناني هستند كه به يكي از اين زبانها سخن ميگويند، و يا پيروان اديان ومللغير مسلمانند كه چنين كتابهايي به عنوان ابزار هدايت و راهنمايي آنان تأليف شده است. به همين جهت رعايتاختصار و پرداختن به مسائل كلي و يا قطعههاي داستاني به خصوص در كتابهايي كه براي مخاطبين كودك و نوجواننگارش يافته كاملاً مشهود است.

از سوي ديگر در كتبي كه توسط غير مسلمانان تأليف شده با توجه به ديدگاه خاص آنان و فاصلهاي كه از اسلامدارند، تحليلي خاص از زندگاني حضرت ارائه شده است.

طبق شمارشي كه در اين زمينه به عمل آمده تعداد عناوين كتابها در هر زبان بدين قرار است:

1047عنوان به زبان فارسي

614 عنوان به زبان عربي

214 عنوان به زبان اردو

36 عنوان به زبان انگليسي

27 عنوان به زبان تركي آذري

26 عنوان به زبان تركي استانبولي

12 عنوان به زبان پرتغالي

10 عنوان به زبان فرانسوي

4 عنوان به زبان اسپانيايي

4 عنوان به زبان روسي

4 عنوان به زبان هندي

3 عنوان به زبان بوسنيايي

3 عنوان به زبان تاميلي

3 عنوان به زبان سواحلي

2 عنوان به زبان آلماني

2 عنوان به زبان بنگالي

2 عنوان به زبان مالايو

1 عنوان به زبان آلبانيايي

1 عنوان به زبان ايتاليايي

1 عنوان به زبان تاجيكي

1 عنوان به زبان تايلندي

1 عنوان به زبان چيني

1 عنوان به زبان سندي

1 عنوان به زبان سوماليايي

1 عنوان به زبان كردي

1 عنوان به زبان گجراتي

1 عنوان به زبان هوسايي

در اينجا از آثار هر زبان يك نمونه ذكر ميشود:

1. فارسي: چشمه در بستر، سيد مسعود آقايي.

2. عربي: مجمع النورين، ابوالحسن مرندي.

3. اردو: آخري نبي كي اكلوتي بي تي، سعيد الرحمن.

4. انگليسي: دِ لِيْدي آو لايت.

5. تركي آذري: خانيم لر خانيمي فاطمه زهرا(س).

6. تركي استانبولي: اورنَك ايسلام قاديني حضرت فاطمه(س).

7. پرتغالي: حياة الزهراء فاطيما(س).

8. فرانسوي: سلوت الوانيس پايراسيون.

9. اسپانيايي: يولوس امو امالوس توتمبين.

10. روسي: پري وِتْسْت وي يِه بُژِسْتْ وِنْ نُمُ وُوداخْ ناوِيْنِيو.

11. هندي: شأن بتول(س).

12. بوسنيايي: رُزا ميري ساوا.

13. تاميلي: بنگل دي لاهم فاطيما(س).

14. سواحلي: بي بي مِيِ نور.

15. آلماني: فقوهه بوت شافت.

16. بنگالي: نبي بُنديني.

17. مالايو: كه آو تاما آن فاطيما(س).

18. آلبانيايي: فاطيما الزهراء(س)، تِكاتِرْ مِبِهْيَتَ نَيرَ نيتَميرِ.

19. ايتاليايي: سلوتي ال مسجيو دي ديو.

20. تاجيكي: فاطيمه زهرا(س).

21. تايلندي: فاطيما زهراء(س).

22. چيني: فاطمه زهرا(س).

23. سندي: انوار حديث كساء.

24. سوماليايي: سلام بر وحي.

25. كردي: ئافرهتي راستگو فاطيمه زههره(س).

26. گجراتي: تحفة المؤمنات، احوال فاطمه(س).

27. هوسايي: گيسو داگا آلله.

لازم به تذكّر است كه در بعض موارد ذكر شده، عنوان كتاب در زبان اصلي بدست نيامده است.

آمار كتب چاپي و خطي

كتابهاي چاپي مربوط به حضرت زهرا(س) كه در كشورهاي مختلف طبع شده 1331 عنوان و تفصيل آن به ترتيبكثرت تعداد عناوين چنين است:

ايران: 856 عنوان به شرح جدول شماره 1 (جدول ذيل):

جدول شماره 1

نام شهر تعداد عناوين كتب چاپي نام شهر تعداد عناوين كتب چاپي

تهران 405 يزد 2

قم 322 كرمان 1

مشهد 49 اسلام شهر 1

ساري 20 اردبيل 1

اصفهان 15 بابل 1

تبريز 10 رشت 1

اهواز 8 سمنان 1

شيراز 6 قزوين 1

كرمانشاه 6 كاشان 1

نامشخص 5

لبنان: 141 عنوان: بيروت: 140 كتاب، صيدا: 1 كتاب.

هند: 101 عنوان به شرح جدول شماره 2 (جدول ذيل):

جدول شماره 2

نام شهر تعداد عناوين كتب چاپي نام شهر تعداد عناوين كتب چاپي

نامشخص 28 فيضآباد 2

لكنهو 22 امروهه 2

دهلي 14 سِنّي 2

حيدرآباد 8 نوگانوان سادات 1

بمبئي 5 پانديچري 1

كهجوه 4 تنجاور 1

اله آباد 3 جونپور 1

بنارس 3 رامپور 1

مدرس 3

پاكستان: 9(س) عنوان به شرح جدول شماره (س) (جدول صفحة بعد):

جدول شماره 3

نام شهر تعداد عناوين كتب چاپي نام شهر تعداد عناوين كتب چاپي

لاهور 40 سيالكوت 2

كراچي 25 پنجاب 1

نامشخص 12 اسلامآباد 1

ملتان 4 فيصلآباد 1

راولپندي 3 وزيرآباد 1

سرگودها 3

عراق 45 عنوان: نجف: 44 كتاب، بغداد: 1 كتاب.

مصر 16 عنوان: قاهره: 12 كتاب، و 4 مورد كه نام شهرهاي آنها مشخص نيست.

تركيه 14 عنوان: استانبول 8 كتاب، آنكارا: 1 كتاب، و 5 مورد ديگر كه نام شهرهاي آنها مشخص نيست.

پرتغال 13 عنوان: ليسبون 10 كتاب، شهر فاطيما: 3 كتاب.

كويت: 8 كتاب.

سوريه 7 عنوان: دمشق: 12 كتاب، حلب: 1 كتاب.

انگلستان 5 عنوان: لندن.

تانزانيا 4 عنوان: دارالسلام.

بوسني (س) عنوان: سارايوو.

بنگلادش 2 عنوان: داكا.

اندونزي 2 عنوان: باندونگ.

برزيل 2 عنوان: نام شهر آن مشخص نيست.

آلمان 2 عنوان: فرانكفورت 1 كتاب، و 1 مورد كه نام شهر آن مشخص نيست.

آذربايجان 1 عنوان: باكو.

آمريكا 1 عنوان: نام شهر آن مشخص نيست.

اسپانيا 1 عنوان: بارسلون.

ايتاليا 1 عنوان: رُم.

استراليا 1 عنوان: ملبورن.

بحرين 1 عنوان: نام شهر آن مشخص نيست.

تايلند 1 عنوان: بانكوك.

چين 1 عنوان: نام شهر آن مشخص نيست.

دُبي 1 عنوان.

سريلانكا 1 عنوان: كلمبو.

مراكش 1 عنوان: طنطا.

همچنين در مورد 68 كتاب چاپي، كشور محل نشر و يا طبع اثر نامشخص است.

امّا در خصوص آثار خطّي بايد گفت: كتابهايي كه چاپ نشده باشند خطّي تلقي شدهاند، اگر چه مربوط بهقرنهاي گذشته نباشد و به عنوان دستنويس نزد مؤلف باشد. كتابهاي خطي مربوط به حضرت 623 عنوان است كهبه جز نسخههاي دستنويس مؤلفان، عناوين مزبور در مراكز كتب خطي در كشورهاي ايران، عراق، هند، پاكستان،يمن، تركيه، سوريه، كويت، عربستان سعودي، افغانستان، ازبكستان، مصر، قطر، تونس، انگلستان، آلمان، فرانسه،واتيكان، ايرلند، سوئد، آمريكا و روسيه نگهداري ميشود.

آمار مؤلفين

در ميان خدمتگزاران فاطمه(س) كه به نام او و اظهار محبت به ساحت اقدسش قلم زدهاند، از بزرگتريناصحاب ائمه: تا علماي بزرگ و محدثين طراز اول ديده ميشوند. همچنين در اين عرصه خطباي مشهوري بهچشم ميآيند كه مستقلاً دربارة آن حضرت تأليف داشتهاند و يا متن خطابههاي پر محتواي آنان به صورت كتاب عرضهشده است. دامنة اين اظهار محبت و ارادت تا آنجا كشيده شده كه حتي جواناني را مي بينيم كه با سن كم خود مشتاقانهو آگاهانه قلم به دست گرفته و شعاعي از نور فاطمه(س) را به نمايش گذاشتهاند كه اين گرايش در پايان نامههايتحصيلي بخوبي مشهود است. همچنين بانواني كه دربارة حضرت زهرا(س) تأليف يا ترجمه داشته، بيش از 70 نفرند.

اكثر مؤلفين كتب مربوط به حضرت زهرا(س) شيعة اثناعشري هستند و بايد هم چنين باشد. در اين ميان چندمؤلف از زيديه و چند نفر از اهل سنت و تني چند از غير مسلمانان نيز ديده ميشوند. البته تعدادي از كتبمجهول المؤلفاند و همچنين مذهب تعدادي از مؤلفين معلوم نيست. مجموع مؤلفين بيش از 1930 نفرند.

آمار موضوعات مورد تأليف دربارة حضرت زهرا(س)

موضوعاتي كه تاكنون در تأليفات مربوط به حضرت زهرا(س) به رشتة تحرير در آمده از قرار زير است:

1. خلقت نوري حضرت: و بحث از اين كه خداوند همة عالم را به خاطر او و ديگر چهارده معصوم: خلقكرده است.

2. ولادت حضرت: نطفة حضرت از ميوة بهشت، سخن گفتن حضرت با مادرش خديجه در دوران حمل،تاريخ ولادت، كيفيت ولادت و اداء شهادتين، نوراني شدن زمين در ولادت، نزول جبرئيل و تهنيت الهي درولادت حضرت، ...

3. نامهاي حضرت: معاني آنها و علت نامگذاري.

4. رشد حضرت: ايام حيات با پدر و مادر در مكه.

5 . هجرت حضرت: از مكه به مدينه، سالهاي قبل از ازدواج در خانة پدر.

6 . ازدواج حضرت با امير المؤمنين(ع): كفويت حضرت با امير المؤمنين(ع)، مراسم خواستگاري و سايرخواستگاران، ازدواج آسماني ودستور الهي، مهرية حضرت، كيفيت خواندن خطبه عقد و شادي در آسمانها وزمين، جهيزيّه و مراسم عروسي حضرت، تولّد فرزندان.

7. معاشرت حضرت: مصاحبت با پيامبر(ص)، احترام خاص پيامبر(ص) به او و برخاستن براي او، ديدار پيامبر(ص) بااو قبل و بعد از سفر، محبت فاطمه به پيامبر(ص)، معاشرت با اميرالمؤمنين(ع)، با فرزندانش، با همسران پيامبر(ص).

8 . زندگي خصوصي: كار در خانه، اثاث خانه وكيفيت منزل، غذاي حضرت، لباس حضرت، انگشتر و تسبيححضرت، تحمل كمبودهاي زندگي، ياري ملائكه در امور خانه به حضرت.

9. خصائص حضرت: تداوم نسل پيامبر(ص) از او، ائمه معصومين: از نسل او، پارة تن پيامبر(ص)، سيدةالنساء،خداوند به او سلام رسانده، هديههاي الهي براي فاطمه(س)، در حديث كساء و آيه مباهله، آيات نازل شده دربارة حضرت.

10. سخنان حضرت: احاديث حضرت، خطبهها، كلمات قصار، اشعار منسوب به حضرت، فصاحت وبلاغتحضرت، مصحف فاطمه(س) و ارتباط حضرت با ملائكه وآمدن جبرئيل پس از پيامبر(ص) خدمت حضرت.

11. نماز و دعاها و احراز منسوب به حضرت: تسبيحات و زيارت آن گرامي.

12. دوستان حضرت: پاكي نسل و ولادتشان، فضائل دوستانشان در دنيا و آخرت و درجات آنان.

13. دشمنان حضرت: علامت دشمنان، لعن دشمنان، جزاي دشمنان حضرت، وصف آنان كه او را آزردهاند.

14. اوصاف حضرت: شمائل، نور سيماي او، عبادت، علم، گريهها، جود و بخشش، زهد، حيا، فضائل.

15. مصائب بعد از پيامبر(ص): پيشگويي پيامبر(ص)، مدت حيات بعد از رسول خدا(ص)، هجوم اهل سقيفه به خانةحضرت، آتش زدن در خانه، ورود بدون اجازه به خانة حضرت، ضرب و شتم و مجروح شدن حضرت، دفاعحضرت از اميرالمؤمنين(ع)، شهادت حضرت محسن(ع)، غصب فدك و ساير حقوق حضرت، خطبههايفاطميّه، احتجاج حضرت با دشمنان، بيتالاحزان، عيادت دشمنان در بيماري حضرت و پاسخ آن گرامي،اخفاء بيماري و ممنوعيت ملاقات حضرت، شكايت و غضب فاطمه(س) بر غاصبين و قاتلينش.

16. شهادت حضرت: مدت عمر حضرت، تاريخ شهادت، سبب شهادت، كيفيت شهادت، وصايا، غسل و كفن ودفن شبانه و مخفي داشتن مزار حضرت، مقابلة اميرالمؤمنين(ع) با قاصدين نبش مزار شريف، گريهها و سخنانامير المؤمنين(ع) و فرزندانش در عزاي حضرت.

17. معجزات حضرت: در زمان حيات و بعد از شهادت.

18. قيامت و آمدن حضرت براي دادخواهي و انتقام از دشمنانش و نيز از قاتلين حسين(ع)، شفاعت شيعيانو محبين حضرت، كيفيت ورود به بهشت و مقام حضرت.

در موضوعات فوق، مطالب و بحثهاي مختصر و يا مفصلي در تأليفات مربوط به حضرت زهرا(س) به چشمميخورد و البتّه روز به روز شاهد نوشتههاي پر محتواتر و عميقتري بوده و هستيم. البته زمينة مباحث و موضوعاتمربوط به آن حضرت وسيعتر از اين و با روندي كه در پيش است اميد ميرود در آيندهاي نه چندان دور شاهد آثار وتحقيقات ارزندهتري باشيم و جوانب بيشتري از حيات فاطمه زهرا(س) به رشتة تحرير كشيده شود.

گرايشهاي پژوهشي دربارة حضرت زهرا(س)

گرايشهاي پژوهشي دربارة حضرت زهرا(س) و نقطه نظرهاي نويسندگان در تأليفات خود از نكات مهمي است كهبخشبندي زير نمونههاي اصلي آن را در كتب مربوط به حضرت نشان مي دهد:

1. تتبع و جمعآوري مطالب مربوط به حضرت: اين امر گاه به صورت جمعآوري اسناد مربوط به يك يا چندجهت از حيات حضرت و گاه به جمعآوري متوني مثل سخنان حضرت مربوط ميشود. همچنين گاهجمعآوري جزئيات يك ماجرا از زندگاني آن بانو مورد نظر است كه با تدوين همة يافتهها نتايج جديد وپر فايدهاي به دست ميآيد. در بعضي موارد نيز زمينهسازي براي تحقيق هدف پژوهش را تشكل ميدهد،همچون كتابشناسي، موضوع بندي مطالب مربوط به حضرت، جمعآوري مقالات و ... كه پيشرفتهترين آنهامجموعههاي رايانهاي است كه راهگشاي درجة اول براي محققين به شمار ميآيد.

2. تحليلهاي مختلف از حيات حضرت زهرا(س): اين امر به حق قسمت مهمي از تأليفات مربوط به آن حضرت راتشكيل ميدهد و هنوز جاي آن در بسياري از زمينهها خالي است. آنچه تاكنون در اين فصل به چشم ميخورددر اين جهات است: شناخت علل واسباب مصائب وغصب حقوق و شهات حضرت، تشخيص اهدافجنايتكاران، آثار بلند مدت ماجراهاي جانسوز زندگاني حضرت بعد از رحلت پيامبر(ص)، الگوپذيري از حياتسراسر معنويت آن حضرت.

3. تحقيقات علمي: كه در دو جهت جلوة بيشتري دارد: مقابله وتنظيم و ويرايش نسخ خطي مربوط، بحثهايسَنَدي و رجالي دربارة متون مرتبط با زندگاني آن حضرت.

4. اقتباس از آثار بزرگان: كه مشتمل است بر كتابهاي مرجع و تأليفات قديم كه به چند صورت ديده ميشود:تلخيص كتابهاي مفصّل و مبسوط، تلخيص احاديث و قطعههاي تاريخي، داستان پردازي تلفيقي كه با برداشتاز چند متن بدست ميآيد، تدوين چهل حديثها، انتخاب يك قطعه از كتب مؤلفين و نشر جداگانه آن به خاطراهميت محتواي آن.

5 . ترجمه از زباني به زبان ديگر: كه گاهي در متون قديمي به همراه بازنويسي انجام ميپذيرد و گاه تأليفات مفيدِجديد است كه به زبانهاي ديگر برگردانده ميشود. پيداست كه اشتياق فارسي زبانان، عرب زبانان واردو زبانان به آثار يكديگر با توجه به يگانگي مذهب از نشاط خاصي برخوردار است. ترجمه به زبانهايي غيراين سه زبان اكثراً جنبه تبليغي دارد، و يا براي كساني است كه به آن زبانها مأنوسند. لازم به ذكر است كهكتابهايي نيز دربارة حضرت به خط «بريل» كه مخصوص نابينايان ميباشد، ترجمه و فراهم شده است.

6 . شرح و توضيح متون: اين مهم به خصوص دربارة خطبة مفصل حضرت(س) بارها به انجام رسيده و آثار بسيار پرارزشي در زمينه شرح و توضيح ادبي، اعتقادي، اخلاقي و اجتماعي آن در دست است.

7. ادبيات: كه در شعر و نثر قابل ملاحظه است. در نثر فارسي و عربي نيز ـ به خصوص در سالهاي اخير ـ شاهد آثارزيبايي هستيم كه به حق، عظمت ومظلوميت آن حضرت را همچون زلال كوثر در قلب خوانندگان جاريميسازد.

همچنين تأليفاتي وجود دارد كه به گردآوري و شرح اشعار نغز دربارة حضرت پرداختهاند. در برخي از آثار نيزاشعار مربوط به حضرت از ولادت تا شهادت از شعراي مختلف جمعآوري شده است. بعضي از اينمجموعههاي شعر، سرودههاي يك شاعر است. اين سرودهها شامل قصيده، مثنوي، رباعي، تكبيتي و شعرسپيد در مدح و مرثيه و سوگواري و سرود به زبانهاي فارسي، عربي، اردو، تركي و غيره ميباشد.

8 . جواب مخالفان: از آنجا كه حضرت زهرا(س) در مورد خلافت اميرالمؤمنين(ع) و غصب فدك، به احتجاج باغاصبين پرداختند، در طول تاريخ، دشمنان دربارة مسائل مختلف مربوط به آن حضرت اقدام به تحريف وحذف حقايق نموده و يا با فكر كوتاه خود به جنگ حقيقت آمدهاند! از سوي ديگر امامان معصوم و به پيروي ازايشان اصحاب ائمه: و نيز علماي بزرگ در طول چهارده قرن در برابر اين اقدامات شيطاني ايستاده و پاسخقاطع به آنان دادهاند. بخش قابل توجهي از اين مهم مشتمل بر كتابهاي بزرگ و كوچكي است كه در رد آنانتأليف كرده و منتشر ساختهاند و اين امر در چند زمينه و از جمله موارد ذيل ملاحظه ميگردد:

1. ذكر فضائل ومناقب آن حضرت از كتب مخالفين.

2. ذكر جنايات غاصبين ومظلوميت آن حضرت از منابع مخالفين.

3. بحثهاي كلامي ومباحثات علمي در مسائل مورد تهاجم.

9 . كتاب كودك: كه با هدف آگاهي نسلهاي جديد از جوانب زندگاني يگانه بانوي جهان نگاشته شده و هنوز راهيطولاني در پيش دارد و حقايق بسياري از حيات آن حضرت براي كودكان ونوجوانان ما متأسفانه بيان و تبييننشده است.

آنچه تاكنون انجام شده به صورت داستانهاي كوتاه از زندگي حضرت و در قالب تك داستان يا چند داستان دريك كتاب است. در چند اثر نيز فرازهايي از زندگاني آن گرامي به شيوه مصوّر براي كودكان ترسيم يافته است.

10 . يادنامهها: كه به چند صورت ديده ميشوند:

1. آنچه در ايام ولادت يا شهادت حضرت به عنوان يادبود همان سال منتشر ميشود كه اكثراً مجموعهاي از حديث، تاريخ وشعر ميباشد و گاهي به صورت شمارة مخصوص يك نشريّه ارائه شده است.

2. كتابهايي كه در كنگرههاي مربوط به آن حضرت انتشار مييابد و شامل مقالات ارائه شده در كنگره و نيز كتابهاي تدوينشده به اين مناسبت است.

3. سخنرانيهايي كه به خاطر محتواي غني آن به صورت كتاب منتشر شده است.

نكتة ديگري كه در اين زمينه قابل ذكر است اينكه بعضي از كتابهاي مربوط به حضرت زهرا(س) به عنوان يك جلداز مجموعهاي بزرگ است مانند جلد 43 از مجموعة 110 جلدي بحارالانوار، و يا يك جلد از مجموعهاي است كه باعنوان عمومي «چهارده معصوم :» يا «بانوان بزرگ اسلام» و امثال آن منتشر شده است.

كتابهاي بريل دربارة حضرت زهرا(س)

كتابهاي محدود و انگشت شماري از كتب مذهبي براي نابينايان به خط سوزني «بريل» ترجمه شده، كهخوشبختانه چند كتاب از آنها دربارة حضرت زهرا(س) ميباشد و در «فهرستگان كتابهاي بريل ايران» معرفي شدهاست. اين اقدام كه توسط مجتمعهاي توانبخشي نابينايان صورت گرفته در خور تقدير است و گامي نوين در تاريخهزار و چهارصد سالة خدمت به آستان يادگار پيامبر(ص) به شمار ميآيد.

زمينة كتابشناسي حضرت زهرا(س)

تحقيق و تتبع در بارة كتابهاي تأليف شده دربارة حضرت زهرا(س) از سه جهت زمينة باز دارد:

1 . كتابهاي خطي بسياري در كتابخانههاي عمومي و خصوصي دربارة حضرت زهرا(س) وجود دارد كه از يك سوآگاهي به بسياري از آنها درطول زمان صورت ميگيرد و آثار مزبور تدريجاً از زواياي كتابخانهها بيرون ميآيد، واز سوي ديگر فهرستهاي موجود كتابخانههاي خطي جهان نيز در اين باره تاكنون به طور كامل و جامع موردمطالعه قرار نگرفته است. بنابراين احتمال اضافه شدن كتابهاي خطي فراوان ديگري به آمارهاي موجود بسياراست.

2. با توجه به گسترش روز افزون ذخاير رايانهاي و ارتباطات سريع مراكز مربوطه با يكديگر، به خصوص از طريقشبكة جهاني اينترنت، علاوه بر آنكه شاهد كتابهايي هستيم كه فقط به صورت نرم افزار منتشر شدهاند، نيزدسترسي به كتابخانههاي بزرگ جهان و مراكز علمي و مؤسسات انتشاراتي به سهولت انجام ميپذيرد و درنتيجه اطلاع از آثار گمنامي كه اهل تحقيق در آرشيوهاي خود نگهداري ميكنند و يا حتي در دست انتشار دارند،بسيار آسان خواهد بود.

3. به دليل اقبال جهاني به مكتب اهل بيت و عنايت خاص ائمه:، در سدة اخير گرايش ويژه به تأليف كتبِمربوط به آلمحمد: مشهود است وبه خصوص دربارة پيامبر و اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و امام حسين وامام زمان: كتابهاي بسياري تأليف شده، و با مراعات جنبههاي فنيِ تأليف، ناظر كتابهاي پرمحتوا و تحقيقيچه از بُعد تاريخي و حديثي و چه از منظر ادبي و شعري هستيم.