نقش تغذيه درپيش گيري از پوكي استخوان

دكترنگاربهروز

پوكي استخوان يا استئوپوروز

پوكي استخون حالتي است كه درآن استخوان شكننده شده واحتمال شكستگي با ضربات كوچك افزايش مي يابد .پوكي استخوان ازگرفتاري هاي بسيارشايع جوامع بشري است كه بعد از سن 35 سالگي روند آن درانسان آغاز مي شود . حدود نيمي از زنان مسن تر از 45 سال و90 درصد زنان مسن تر از 75 سال به بيماري پوكي استخوان مبتلا مي شوند . مردان مسن نيز به پوكي استخوان دچارمي شوند كه البته ميزان ابتلاي آنان كم تر از زنان است .به طورتقريبي از هرسه زن يك نفر وازهردوازده مرد يك نفر به پوكي استخوان مبتلا مي شوند واين امر درسال ، منجر به ده ها هزار شكستگي ناتوان كننده درمبتلايان مي شود كه متأسفانه تعداد اندكي از مبتلايان به پوكي استخوان مورد بررسي وارزيابي قرارمي گيرند .

اين شكستگي ها به طورعمده درنواحي زير رخ مي دهد : گردن ، استخوان ران ، مهره هاي ستون فقرات واستخوان هاي مچ دست ، حتي گاهي شكستگي هاي خود به خودي مهره ها ، گردن واستخوان ران هم ديده مي شود .

مي توان بافت استخواني را به زبان ساده به صورت زير تقسيم كرد : استخوان انسان همانند يك ساختمان است كه داراي اسكلت بندي ، ديوارچيني وملات بين آجرهاست . اسكلت اين استخوان ها از رشته هاي قوي ومحكمي به نام رشته هاي كلاژن تشكيل شده كه مابين رشته ها را املاح كلسيم پرمي كند . هم چنين از آن جا كه استخوان بافتي زنده است ، محتواي مقدارزيادي سلول هاي جوان وبالغ استخواني است كه وظيفه ي ساختن بافت استخوان ها را به عهده دارند .

پوكي استخوان عارضه اي است كه با بالا رفتن سن به وجود مي آيد درنتيجه از استحكام بافت واملاح استخواني كم شده وازمفاومت آن كاسته مي شود . استخوان انسان درسن كودكي خاصيت ارتجاعي وتحمل فشارزيادتري رادارد وبه تدريج سفت ومحكم مي شود واين مسئله درسن 20 سالگي به اوج خود مي رسد وبين سن 20 تا 35 سالگي استحكام استخوان به همان قوت باقي مي ماند . به همين دليل درافراد جوان فقط ضربات بسيار شديد مثل تصادفات مي تواند منجر به شكستگي استخوان شود . اما از اين سن به بعد به تدريج وبا سرعتي كم ، از تراكم استخوان كاسته مي شود واستخوان ها با بالا رفتن سن پوك مي شوند . درزنان ، بعد از سن يائسگي به علت توقف ترشح هورمون هاي زنانه ونقش مهم اين هورمون ها دراستحكام استخوان ها ، شيوع پوكي استخوان زيادترمي شود .

چه كساني درمعرض پوكي استخوان قراردارند ؟

به طورتقريبي وبا احتمال بسيار زياد همه ي ما درمعرض پديده ي ناخوشايند پوكي استخوان قرارداريم .

- افراد مسن درمعرض ابتلاي بيش تري قراردارند .

-عارضه پوكي استخوان درنزد خانم ها بعد از سن يائسگي بسيارشايع است وزنان ، بيش از مردان به پوكي استخوان مبتلا مي شوند . به ويژه اگر يائسگي زودرس درخانم ها ايجاد شده باشد .

-تحرك بدني وورزش ، باعث استحكام استخوان ها درهر سني مي شود .عدم تحرك واستراحت زياد باعث تحليل استخوان ها وپوكي سريع استخوان ها مي شود ودرد هاي شكستگي استخواني را بيش تر مي كند .

- گاه پوكي استخوان دربرخي از خانو اده ها بيش تر ديده مي شود . هم چنين دربعضي نژاد ها مثل بعضي از نژادهاي آسيايي اين پوكي بيش تر است .

- تغذيه نقش مهمي درپوكي استخوان به عهده دارد . افرادي كه كلسيم كافي دررژيم غذايي آن ها وجود ندارد ويا ويتامين D كافي دريافت نمي كنند درمعرض ابتلاي بالاتري هستند .

-هم چنين نتايج حاصل از مصرف سيگار ، الكل وقهوه ي زياد هم درپوكي استخوان ثابت شده است .

كساني كه خود سيگار مي كشند ، يا هم نشين سيگاري ها هستند درمعرض پوكي استخوان زودرس قراردارند وزناني كه سيگار مي كشند دچار پوكي استخوان شديدتري هستند .

- استفاده ي طولاني از كورتون ها ويا داروهاي ادرارآور مي تواند باعث پوكي استخوان شود. البته بايد دانست كه مصرف يك يا چند آمپول كورتون درسال چنين اختلالي را ايجاد نمي كند .

-افرادي كه از بعضي اختلالات هورموني مشخص رنج مي برند مثل پركاري تيروئيد وپاراتيروئيد ، كم كاري غدد جنسي ، وبيماري كوشينگ درمعرض ابتلاي بالاتري براي پوكي استخوان هستند.

آيا پوكي استخوان علامتي دارد؟

متأسفانه بايد گفت به طورمعمول پوكي استخوان قبل از بروزعوارض آن علامتي ندارد . علايم هنگامي ايجاد مي شود كه شكستگي اتفاق افتاده باشد . درد ناگهاني وشديد درستون فقرات مي تواند از علايم شكستگي هاي ستون فقرات باشد .

ممكن است شكستگي مهره بدون درد اتفاق افتد وبه صورت خميدگي ستون فقرات وكاهش قد بيمار ديده شود .

اگر چه عكس برداري با اشعه ايكس به تشخيص شكستگي كمك مي كند ، ولي براي تشخيص زودرس آن روش مناسبي نيست . پس بهتر است كليه ي افرادي كه درمعرض خطر پوكي استخوان قراردارند ، قبل از شروع عوارض ، مورد ارزيابي قرارگيرند ودرصورت مبتلابودن،اقدامات پيش گيري اعمال شود .

بهترين روش براي تشخيص پوكي استخوان ، سنجش تراكم استخوان يا دانسيتومتري است . خوش بختان ه امروزه براي سنجش تراكم استخوان دستگاه هاي جديدي ساخته شده اند كه مي توانند با دقت نسبتا زيادي تراكم استخواني ونسبت آن با استخوان سالم وسن مناسب را اندازه گيري كنند . آزمايش سنجش تراكم استخواني بدون درد است وتنها چند دقيقه طول مي كشد ، هم چنين احتياج به آمادگي قبلي ندارد ودرطي آن دارويي مصرف نمي شود . اين سنجش پزشك را قادر مي سازد تا شدت پوكي استخوان را ارزيابي كند ودرنتيجه استحكام استخوان را بسنجد .

بنابراين بهترين روش پيش گيري از پوكي استخوان وعوارض آن ،رعايت رژيم غذايي مناسب ، فعاليت ورزشي مناسب ودوري از عوامل كمك كننده درافزايش پوكي استخوان مانندمصرف سيگار ( به ويژه تمام موارد ذكر شده تا قبل از سن 35 سالگي ) وارزيابي هاي لازم براي تعيين ميزان تراكم استخواني است .

جلوگيري از پديده هاي پوكي استخوان

مي توان با روش هاي بسيارساده اي خطرپوكي استخوان را كاهش داد:

- بااطلاع از وضعيت استخوان به ويژه درخانم ها دردوران نزديك به يائسگي ، به وسيله ي مشورت باپزشك ، به كاربردن روش هاي تشخيص مناسب ودرصورت نياز تجويزداروهاي ويژه مي توان از پيشرفت بيماري وعوارض حاصل از آن پيش گيري كرد .

-تغذيه ي مناسب ، ازروش هاي بسيارمؤثر براي پيشگيري از پوكي استخوان است . غذاي انسان بايد محتوي پروتئين ها واملاح كافي وويتامين هاي لازم باشد تا روند پوكي استخوان كندتر شود .

بهترين منبع كلسيم وپروتئين ، شير ، پنير ، ماست ، وغذاهاي دريايي به ويژه ماهي است .

كلسيم يكي ازاجزاي سازنده ي استخوان است وغذاي روزانه ي هر فرد بالغ بايد حداقل حاوي 1000 تا 1200 ميلي گرم كلسيم باشد . البته اين مقدار نياز درزنان باردار ، شيرده ، يائسه ، افراد مسن وبچه ها بيش تربوده وبين 1500 تا 2000 ميلي گرم است . همان طوري كه گفته شد فراورده هاي لبني مانند شير، ماست ، پنير ، كشك وقره قورت از منابع بسيارخوب ومهم كلسيم اند . ساير منابع حاوي كلسيم عبارت اند از : سبزيجات برگ سبز، كلم پيچ ، شلغم ، هويج ، پرتقال ، انگور، توت فرنگي،خرمالو،زيتون،جعفري ، اسفناج ، كرفس، كشمش ، بادام ، پسته ،گردو، حبوبات وغذاهاي دريايي مانند ماهي به ويژه ماهي تن ، كيلكا وساردين .

درزيربه مقادير تقريبي كلسيم دربعضي ا زموارد ذكرشده اشاره اي مي شود :

پوكي استخوان يكي ازمهم ترين عوارض كاهش مصرف كلسيم است ودرصورت همراهي باعواملي مانند :كمبود ويتامين C كمبود ويتامين D ، درمان با استروئيدها (كورتون) ، بي حركتي ، مصرف الكل و برشدت آن افزوده مي شود . پس بياييم با رعايت نكات زيرحافظ سلامتي استخوان ها وجلوگيري از پوكي استخوان خود درسن ميان سالي وپيري باشيم .

1- هم اكنون كه مقدارنيازروزانه كلسيم خود رامي دانيد سعي كنيد به ميزان لازم از مواد حاوي كلسيم درروز استفاده كنيد ، تا دچار كمبود ميزان كلسيم نشويد . اين ذخيره سازي به ويژه دردهه ي دوم وسوم بسيار پراهميت است .درصورتي كه نمي توانيد مقدارلازم كلسيم را ازفراورده هاي غذايي طبيعي تهيه كنيد ، براي جلوگيري از اين بيماري ناخوشايند سفارش مي شود ،به مصرف تركيبات مكمل غذايي موجود دربازاربپردازيد .

2-ويتامين D براي سلامتي استخوان ها وجذب كلسيم لازم وضروري است . بنابراين زماني را دربيرون خانه بگذارنيد تا آفتاب بتواند پوست را براي ساختن ويتامين D تحريك كند .

3- به طورمنظم ورزش كنيد . استخوان هاي اطفال با ورزش كردن ، محكم مي شوند ورشد طبيعي خواهند داشت . البته افراد بالغ هم بايد تحرك كافي داشته باشند . استراحت وعدم تحرك باعث تحليل بافت استخواني مي شود . بهترين ، مفيدترين وبي خرج ترين ورزش براي انسان هاي بالغ وبه ويژه افراد مسن پياده روي است .

توجه داشته باشيد كه ورزش هاي تحمل وزن مثل پياده روي نقش مهمي دررسوب كلسيم دراستخوان ها دارند . ورزش هايي كه فشار وتحمل استخواني ندارند كم تراز ورزش هاي تحمل وزن دراين مسئله اثرمثبت دارند .

4-ازمصرف مواد افزايش دهنده ي پوكي استخوان مانند، الكل ،سيگار ، قهوه ي فراوان و خودداري كنيد .

5-جاي گزيني هورمون هاي زنانه درخانم هاي يائسه زير نظر پزشك مي تواند مانع پوكي استخوان زودرس شود

درمان پوكي استخوان

اگر پس ازسنجش تراكم استخوان ، معلوم شد كه مبتلا به پوكي استخوان هستيد ، با نظرپزشك خود مي توانيد تحت درمان هاي زيرقراربگيريد :

درمان هاي متفاوتي هم اكنون براي پوكي استخوان وجود دارد كه هركدام با توجه به شرايط بيمار براي وي انجام مي گيرد .ازجمله تجويزتركيبات حاوي كلسيم وويتامين D ، تجويز تركيبات فلورايد وداروهاي كاهنده ي سرعت پوكي استخوان مانند E t id ronle ، Alendronale و كه تمام موارد ذكر شده بسيار پرخرج وگران هستند وتنها مورد اول يعني كلسيم وويتامين D قابل دست رس تر ، كم هزينه تر وبراي عموم قابل استفاده تر است .

توصيه طلايي دنياي تغذيه :

مصرف روزانه ي نيم ليتر شير 50 درصد نياز افراد بالغ به پروتئين و100 درصد نياز افراد به كلسيم را تأمين مي كند .