لطفا منتظر باشید ...
تاريخچه فرش تهران
قالي بافي
سوابق تاريخي
به طور حتم قاليبافي که از مشاغل مهم خانوارهاي ايراني بوده، در تهران نيز رواج داشته است. نقاشيها و عکسهاي قديمي ماهيت روستايي فرشهاي قديم تهران را نشان مي دهند. براي مطالعه و دستيابي به مصداقهاي قالي روستائي تهران اکتفا به وضعيت فرشبافي امروز راه به جايي نخواهد برد. زيرا تحولات 5/1 قرن گذشته تا بحال تهران را چنان دگرگون کرده که بافت قالي روستايي قديم تهران با هويت گذشته اش به ندرت بافته شده يا اصلاً رواج ندارد.با گذشت زمان از آنجا که تعدادي از خانوارهاي متمول قاجاري از سر علاقمندي به توليد قالي اقدام نمودند و در همين دوره، سيل مهاجرين به مرکز ايران روانه شد. به تدريج هيبتي تازه براي قالي تهران رقم خورد و به واسطه دخل و تصرفات مهاجرين و انتقال تجارت قاليبافي سنتي خود و تلفيق آن با قالي روستايي تهران، گرايش به سبک شهري در فرشبافي تهران به وجود آمد که البته با از بين رفتن متوليان اين امر، اين حرکت نيز رو به نابودي گذاشت. بطوريکه براي مطالعه و بررسي طرحها و نقوش قالي هاي اين دوره فقط مي توان به عکسها و نمونه هاي موزه اي رجوع کرد زيرا امروزه از آن نوع طرحها و نقشها در قاليهاي بافت تهران امروز، اثري نمي توان يافت.تحولات فرشبافي در تهران، در حدود سه دهه اخير بسيار گسترده تر و متفاوت از گذشته آن بوده و حتي مي توان گفت در قالي ايران بي سابق بوده است. اين تحولات به خصوص در 20 سال گذشته، يعني پس از انقلاب به اوج رسيده است. که از دلايل مشخص آن فراواني مهاجرت از ساير شهرها به تهران است.- ساختار
تارهاي قالي تهران از جنس نخ پنبه اي بوده و پود نازک آنها به رنگ آبي و پود ضخيم به رنگ سفيد مورد استفاده قرار مي گيرد. پشمي که در اين قالي ها بکار رفته است داراي کيفيتي بسيار عالي است و به همين دليل قالي هاي تهران داراي حالتي ابريشمين و مخملين هستند. گره هاي آنها از نوع فارسي باف است ارتفاع پرزها کوتاه و بافت آنها نسبتاً فشرده و سبک است.- طرح هاي رايج
همچنانکه پيشتر نيز اشاره شد قاليبافي تهران کاملاً متأثر از مهاجرتهاي بي رويه از نقاط مختلف کشور به آن شهر مي باشد. بطوريکه به علت مهاجرت و اسکان تعدادي از قالي بافان شهرستاني در اين شهر، طبعاً همه نوع بافت و طرحي را در ميان فرش هاي تهران مي توان جستجو کرد.با تمامي اينها، قاليهاي تهران عمدتاً در زمينه روشن و با بهره گيري از نقوش قديمي و يا اشکال جديد در طرحهاي لچک و ترنجي، درختي حيواندار، درختي ساده، هندسي خاتم شيراز، بازوبندي و هراتي با حاشيه سماوري و ... بافته مي شوند. طرحهاي پيچک دار مشبک در تکرارهاي متوالي نيزدر تهران رايج است، همچنين از طرح هاي رايج ديگر مي توان به فرشهاي تصويري اشاره کرد. طرح مناطق قم، تبريز، نائين، کاشان و اصفهان نيز در تهران بافته مي شود ولي سبک نائين و کاشان بيشتر است. ترنج آن گرد، چند قسمتي يا داراي دو گوشه کشيده است. چهار عدد لچک آن اکثرا به رنگ آبي يا قرمز ديده مي شوند. با اين همه، سبک نقش آن تا اندازه اي بي قاعده است و داراي جلال و شکوه چشمگير قالي هاي کلاسيک اصفهان نيست که از آنها اندکي الهام گرفته است. نقوش اسليمي آن از خوشه هاي درشتي تشکيل يافته که خطوط آن، در اکثر موارد، در يک بي نظمي بهم پيچيده اي درگير مي شوند که به نظر طراحان، بيانگر تنفر واقعي از خلاء است. با اين همه، نقوش شامل گره ها، برگ هاي پر مانند، غنچه ها، تزئيناتي به شکل گل و غيره است و به هنگامي که اين نقوش ترکيب قالي نمازي را مي پذيرند، در زمينه آن، گلدانهاي گل دار بسيار نقشيني را ملاحظه مي کنيم که در دو طرف آن دو عدد درخت زندگي قرار داده شده اند. شکنج خطوط محيطي، در اينجا نقصان يافته و سبک آن همسان تر شده است. اگر در جستجوي نقش هايي هستيم که اين نقش با خطوط پيچيده از آن ملهم شده اند مي توانيم به بخش هايي از نقوش قالي هاي قديمي اصفهان که داراي اسليمي گياهي هستند، بينديشيم که در موزه ملي برلين نگهداري مي شود.از بين ويژگي هاي قالي تهران، به تزئين خطي دور نقش ها اشاره کنيم که در غالب موارد با رنگ هاي سياه يا آبي تيره مشخص تر شده اند و موجب برجسته تر نمودن طرح هامي گردند. با برگرداندن قالي، احساسي از ديدن يک نقش برجسته به ما دست مي دهد، و بخصوص براي تشخيص قالي هاي نمازي که با ظرافتي مشابه کرمان يا کاشان بافته مي شوند، از حاشيه مي توان استفاده قابل توجهي نمود بخصوص از قاب هاي ثانوي که طرح آنها ظريف تر است. در واقع، در بزرگترين قاب که نقش آن متغير است، مي توانيم نقش ترنج هاي کوچک، ختمي هاي درختي، گل هاي کوچک (که در بين آنها برگ هاي تزئيني نخل به تناوب قرار دارند)، خوشه هاي بزرگ و پرندگان را پيدا کنيم، در قاب هاي ثانوي که معمولاً تعداد آنها شش عدد است، اين نقوش تقريباً هميشه بر طبق ترکيب ساده اي به شرح زير قرار گرفته اند: قاب بيروني نشانگر نقش مداخل Medachyl است كه نوعي توري پشت سر هم مي باشد و معمولاً در قالي هاي مشرق زمين به آن بر مي خوريم. دومين قاب نشانگر گل هاي کوچک شش پر است که بطور منظم در طول يک خز مارپيچ، به تناوب، قرار گرفته اند. در قاب سوم نيز همان نقش مداخل را باز مي يابيم. سپس به همين ترتيب سه قاب ثانوي بعدي قرار مي گيرند.- رنگ بندي
فرشهاي تهران بيشتر از رنگ روشن براي زمينه استفاده مي کنند. ولي رنگهاي ويژه قالي تهران عبارتند از رنگ لعل تيره فام براي زمينه و آبي بسيار لطيف براي لچک ها. رنگهاي ديگري همچون: سياه (بخصوص در خطوط محيطي نقشها)، آبي تيره، گلي همانند رنگ هاي آزاد يا بنفش، سفيد عاجي، سبز نخودي، سبز کهنه، و قرمز تيره و زرد خردلي نيز استفادهمي شوند و غالب رنگها، گياهي است.- رنگرزي- ابعاد- توزيع جعرافيايي- وضعيت فعليبه طوريکه در تهران امروز فرشهاي مناطق مختلف ايران توليد مي شود. اهالي شهرکهاي اطراف تهران به ويژه اسلامشهر به توليد انواع قاليهاي ايران به خصوص قاليهاي ظريف تبريز و قم و نائين مشغول هستند. همچنين کارگاههايي به صورت متمرکز در چند جاي تهران به توليد فرش مناطق مختلف و نيز قاليهاي داراي طرح و تصوير و تابلو فرش پرداخته اند و مراکز آموزشي متفاوت نيز به آموزش طراحي و بافت قالي برحسب علاقه و سليقه اشتغال دارند.نکته لازم به ذکر درباره توليدات امروز قالي تهران اين است که بعضي از طرحهاي مورد استفاده را مي توان متعلق به همه جاي ايران دانست و بعضي ديگر به هيچيک از سبکهاي طرح و نقش فرش ايران مشابهت ندارد.مي توان گفت که تهران امروز از سنت و هويت خاصي در شيوه هاي طرح، نقش بافت برخوردار نيست.استقرار مرکز اصلي شرکت سهامي فرش ايران در اين شهر و نقشي که اين شرکت در بهبود کيفيت فرش ايران دارد و همچنين وجود واحدها و کارخانه هاي متعدد پشم شوئي، ريسندگي و رنگرزي در تهران و حومه ان مانند کرج که پشمهاي استاندارد را تهيه مي کنند، موزه فرش ايران و بالاخره بازار بزرگ تهران که مرکز مهم معاملات فرش و مواد اوليه مورد نياز آن مي باشد. تواماً به اين شهر موقعيت و اهميت ويژه اي در هنر و صنعت قالي بافي ايران مي دهند.- فهرست منابع و مآخذ
*آشنبرنر، اريک، قاليها و قاليچه هاي شهري و روستايي، تولائي، جمشيد و محمد رضا نصيري، انتشارات يساولي، تهران، 1374*
اطلس جديد ايران و جهان، مؤسسه کارتوگرافي سحاب، تهران 1379*
رکوعي، عزت الله، راهنماي ديدنيهاي ايران، انتشارات کيوان، تهران 1380*
نجفي، ناصر، تهران قديم، جانزاده، تهران 1375*
نصيري، محمد جواد، سيري درهنر قاليبافي ايران، مؤلف، تهران 1374*
هانگلدين، آرمن، قاليهاي ايراني، اصغر کريمي، فرهنگسرا، تهران 1375
