خوشنويسي مسلمانان در چين

رضا مرادزاده

در چند سال گذشته قرآن پژوهان و هنرمندان قرآني از كشورهاي گوناگون در بخش بينالملل نمايشگاه شركت كردهاند. سال گذشته «استاد حاج يحيي صنوبر لين سونگ» مترجم و پژوهشگر قرآني و «هلال تانگ شولين» خوشنويس مسلمان در غرفه چين حضوري فعال داشتند و به منظور تجليل و بزرگداشت خدمات مسلمانان چين به ساحت مقدس قرآن كريم و زنده نگهداشتن ياد و نام قرآن كريم در چين اين مقاله اختصاص به بررسي هنر خوشنويسي مسلمانان در چين دارد.

متن ترجمه كامل قرآن مجيد به زبان چيني فضايي معادل يك كمد بزرگ را به خود اختصاص داده است

در تاريخ چين از دورانهاي كهن تا زمان معاصر، خوشنويسان چيرهدستي ميزيستهاند كه در عرصههاي ادب و شعر و هنر از ابداع و نتايج شگرف برخوردار بودهاند. مسلمانان چين در تاريخ فرهنگ و هنر چين جايگاه و نقش والايي دارند و از هنگام ورود به سرزمين چين همواره خدمات شايان توجه در زمينههاي گوناگون از جمله خطاطي، نقاشي، هنرهاي دستي، خوشنويسي، موسيقي، هنر آشپزي و نمايشهاي همراه با موسيقي به جامعه چين عرضه كردهاند. خوشنويسان، خطاطان و نقاشان مسلمان معاصر هم بسيارند.

«خي بولونگ» خطاط مسلمان از قوم هويي و اهل استان «شان دونگ» در ترسيم دورنماهاي طبيعي و نگارش خطوط پرمايه با استفاده از مركب چيني ذوق سرشاري از خود بروز داده و بيشتر آثار او در نمايشگاه هنرهاي زيباي چين و موزه استان «شان دونگ» نگهداري ميشود. كارهاي "جين فن" خوشنويس اهل "جينان" زير عنوان "كتيبههاي عصر وي" از آثار بينظير است و در هنر تحرير خطوط درشت هم معروفيت بسيار دارد.

"دونگ شوشي" خطاط 76 ساله شهر"سوجو" در خوشنويسي و همچنين نقاشي گل و ميوه، شكوفهها، گياهان و شاخ و برگ درختان و حك اسامي بر مهر كارهاي گرانقدري دارد كه بارها در پكن به نمايش درآمده و در محافل خوشنويسي ژاپن نيز شهره خاص و عام است.

در نمايشگاه خط و نقاشي اقليتهاي قومي چين كه در سال 1986 در استان "شان دونگ" برپا شد 180 قطعه اثر ارزشمند به معرض نمايش درآمد كه 150 قطعه آن به مسلمانان قوم هويي تعلق داشت و 80% از 30 نفر برندگان جوايز نيز از اين قوم بودند.

جنبه ديگري از نقش مثبت خوشنويسان و نقاشان مسلمان چين در نگارش خطوط عربي تجلي يافته است. در گذشته بنا به دلايل مختلف ورود كتابهاي ديني مسلمانان به چين بسيار محدود بود و روحانيون مدرس از خليفهها (طلاب علوم ديني) ميخواستند كه قبل از شروع فراگيري قرآن به استنساخ و رونويسي از آن بپردازند. طلاب در اجراي اين امر به دو فن و مهارت دست مييافتند كه يكي توليد كاغذ و ديگري نوشتن خط عربي بود.

سابقه رونويسي قرآن و تهيه نسخههاي خطي قرآن در چين به عصر سلسلة مغولي "يوان" باز ميگردد. در مسجد "دونگ سي" در پكن يك جلد قرآن خطي نگهداري ميشود كه در ماه جمادي الثاني سنه 718 هجري قمري مطابق با پنجمين سال فرمانروايي امپراتور "رن زونگ يان يو" (1318 م) از دودمان مغولي "يوان" به خط "محمدبناحمدبن عبدالرحمان" نگارش يافته است.

قرآنهاي خطي در ميان مسلمانان چين براي آموزش به كار ميرفته و اغلب از كيفيت عالي برخوردار بوده است. در خزانة سلطنتي امپراتوران دودمان "چينگ" 30 جلد قرآن خطي وجود داشته كه جلد آنها چرم زرد رنگ و كاغذ آنها آبي آسماني و بسيار ذيقيمت بود. براي نوشتن كلمات از هنر تذهيب همراه با پاشيدن قطرات مركب استفاده شده و قيمت هر جلد در حدود دوازده هزار "يوآن" بوده كه گرانبهاترين مجموعه قرآنهاي خطي چين به شمار ميآيد.

قرآنهاي خطي كه مسلمانان چين نگاشتهاند، حاصل تركيب فرهنگهاي چين و خاورميانه و عامل مهمي در توسعه مناسبات فرهنگي دو جانبه است. در اواخر سلسله "چنگ" آخوندي به نام "گلبابا" قرآنهايي نگاشته كه متعدد، خوب و مشهور است. در عصر سلسله "مينگ" آخوند بزرگ "ماسونگ تينگ" در سفر به مصر يكي از قرآنهاي خطي "گلبابا" را از طرف رهبران ديني كشور براي "ملك فؤاد اول" پادشاه مصر هديه برد. آن قرآن مورد توجه بسيار پادشاه قرار گرفت و پس از درگذشت او "ملك فاروق" پادشاه بعدي، آن را با احترام بسيار در سالن اصلي آرمگاه "فؤاد" قرار داد.

در ماه اكتبر 1998 ميلادي، "ماهاي نينگ" خوشنويس جوان و مسلمان چيني با استفاده از رسمالخط سنتي "جوان شو" كار كتابت و رونويسي تمام متن چيني "ترجمه موزون و مسجع قرآن كريم" اثر استاد «يحيي صنوبر برلين سونگ» را به پايان رساند و آن اثر هنري ارزشمند، در روز افتتاحيه نخستين سمينار بينالمللي تاريخ و فرهنگ قوم مسلمان هويي در محل برگزاري اجلاس مذكور در هتل "نينگ شيا" در معرض ديد شركت كنندگان و علاقمندان قرار گرفت.

مسلمانان چين علاوه بر قرآنهاي خطي، در نگارش بر ستونها، كتيبهها، تابلوهاي سردرها، حاشيههاي داخلي شبستانها، زيارتگاهها، عبادتگاهها و مساجد هنر برجستهاي به كار بردهاند كه از نظر زيبايي، ظرافت و استحكام شيوه خط، ارزش بسياري دارد. در مسجد "جياجوان" در بيرون دروازة جنوبي «جينجيانگ» كتيبهاي سنگي به خط كوفي تعبيه شد كه 130 سانتيمتر طول 58 سانتيمتر عرض و 155 سانيتمتر ضخامت دارد و در اصل، در داخل محراب مسجد جاي داشته است. بالاي كتيبه هلالي و پايين آن صاف است به نشانه كروي بودن آسمان و مسطح بودن زمين به شمار ميآيد. اطراف كتيبه با طرح گلها تزيين يافته و بخش وسط با كلمات عربي به سه طرح مختلف تقسيم شده است. بالاترين قسمت طرح را "بسماللهالرحمنالرحيم" تشكيل داده و در بالاي قسمت دوم با استفاده از طرحهاي دايرهاي، آيه 163 سوره بقره نوشته شده است.

تقسيم طرحها بسيار دقيق و زيبا، تركيب خطوط بسيار هماهنگ و روان و با ظرافت است. سومين قسمت طرح صورت مربع دارد و در آن شيوه نگارش كوفي به كار رفته است. كلمهاي كه از راست به چپ در بالاي مربع نگاشته شده "فاعبدوا" و كلمهاي كه از چپ به راست در پايين مربع نگاشته شده "فاسجدوا" است. سراسر كتيبه ظرافتي هماهنگ دارد. طرحهايش بديع و خطوطش غني است. خطوط مستقيم شيوهاي كامل و استوار، خطوط منحني ظرافتي پربار و خطوط كوفي حالتي قديمي و باوقار دارد. در مجموع اين اثر ارزشمند كه احساس لطيف و زيباشناسانة قدرتمندي در بيننده به وجود ميآورد، تركيب از خوشنويسي خط عربي و ويژگي هنري چين به شمار ميرود. به ويژه در خطوطي كه به طور مستقيم نگارش يافته، حضور شيوه و اسلوب چيني احساس ميشود. علاوه بر اينگونه كتيبهها و ستونهاي سنگي، در اغلب خانههاي مسلمانان چين و همه مساجد آن كشور، بر اطراف تالارها و اتاقهاي اصلي، سردرها، ستونها، تابلوها و طومارهاي آويخته بر ديوارها، آياتي از كلامالله مجيد مشاهده ميشود كه با اسلوبي بسيار زيبا به خط عربي نگاشته شده و اينها همه در بيننده احساس نيرومندي از علاقه و احترام به هنرهاي زيباي ديني پديد ميآورد.

كار استساخ و خوشنويسي متن كامل "ترجمه و شرح قرآن كريم" به زبان چيني با استفاده از دو كيلوگرم پودر طلاي خالص، در مدت سه سال به همت «موسي ماچيان يون» خوشنويس برجسته مسلمان چين در سپتامبر 1997 ميلادي به پايان رسيد. اكنون اين اثر ارزشمند هنري در گنجينة "يولين جاي" در شهر "لنجو" در استان "گنسو" در شمال غرب چين نگاهداري ميشود. پشتيباني مادي براي انجام اين كار بزرگ را «مافولين» با تخصيص بيش از يك ميليون "يوآن" (معادل يك صد ميليون تومان) تقبل كرده است. در اين طرح بزرگ كار رونويسي و خوشنويسي متن كامل «ترجمه و شرح قرآن كريم» به زبان چيني اثر برجستهترين دانشمند و مترجم چيني قرآن، استاد «حاج يعقوب وانگ جينگ» جاي (1879 تا 1949م) به همت و كوشش «موسي ماچيان يون» با استفاده از هنر خوشنويسي سنتي چين به انجام رسيد.

«امام وانگ جينگ» جاي متولد شهر ساحلي "تيئن جين" در شرق چين و يكي از مشهورترين انديشمندان و مترجمان آثار اسلامي بود. او به همراه «امام حاج نور محمد، داپوشنگ» (1874 تا 1965م)، «امام حاج عبدالرحيم ماسونگ تينگ"(1895 تا 1992م)، «امام حاج هلالالدين هاده چنگ" (1888 تا 1943م) چهار عالم و دانشمند پرآوازة تاريخ معاصر اسلامي چين محسوب ميشوند.

«وانگ جينگ» جاي صاحب آثار ارزشمند فراواني در زمينه تاليف و ترجمه كتب اسلامي به ويژه ترجمه قرآن مجيد به زبان چيني است. او بيش از 20 سال از عمر گرانبهاي خود را صرف ارائه ترجمهاي صحيح، روان و سليس از قرآن به زبان چيني كرد و در اين مدت با كار و تلاش مداوم توانست سه مرتبه قرآن را به زبان چيني ترجمه و براي اكثر آيات نيز شرح مختصر و مفيدي بنويسد.

وي نخستين ترجمه و شرح قرآن كريم معروف به ترجمه نوع "الف" را با استفاده از سبك "زبان تعليمات مسجدي" كه ائمه جمعه و جماعات در مساجد و مدارس علوم اسلامي از آن استفاده ميكردند، ترجمه و منتشر كرد.

دومين ترجمه و شرح قرآني معروف به ترجمه نوع "ب" را با استفاده از زبان چيني كلاسيك و سومين ترجمه و شرح قرآن مجيد معروف به ترجمه نوع "ث" را با استفاده از زبان چيني نوين به جامعه اسلامي چين عرضه كرد.

سومين ترجمه وي در خلال جنگهاي چين عليه اشغالگران ژاپني (1938 تا 1945م) در شهر "چون چينگ" مركز استان "سيچوان" نوشته شد و در شهر "يين چوان" ويرايش و تكميل شد. اين ترجمه در سال 1946 ميلادي در شهر "شانگهاي" به چاپ رسيد و انتشار يافت. اين ترجمه شامل ترجمه متن كامل قرآن، شأن نزول، شرح و توضيحات لازم در مقدمه و موخره، كشف الآيات و 1943 مورد تفسير و شرح آيات قرآن است و در مجموع شامل بيش از يك ميليون واژه نوشتاري زبان چيني ميشود.

اين ترجمه بسيار موثق و معتبر، روان و سليس، ساده، مفيد و قابل فهم براي عموم مردم ارزيابي شد و همچنين رايجترين ترجمه چيني قرآن در سرزمين چين و جهان اسلام به شمار ميرود.

كار كتابت و خوشنويسي اين اثر گرانبها با استفاده از پودر خالص طلا و بهترين مواد انجام شده است. در اين اثر كاغذهاي مخصوص با زمينة آبي روشن و توليد شده از برنج در شهرستان "جينگ" به كار رفته كه كاغذها در شركت چاپ و نشر "سانلي" در شهر "لنجو" با خطوط قرمز روشن خط كشي و چاپ شده است.

براي كار خوشنويسي نيز قلم موهاي ريز مخصوص كه توسط كارخانه توليد قلم موي "شان ليان" در شهر" هوجو" براي اين كار توليد شده، مورد استفاده قرار گرفته است. پودر طلاي مورد استفاده به كمك عمليات دستي به آب طلاي مايع به عنوان جوهر و مركب كتابت تبديل شده و طلاي خالص به كار رفته با خلوص 98% توليد و تصفيه شده كارخانه توليد رشتههاي نازك ابريشم و پودر طلاي "جيانگنينگ" در شهر "نان جينگ"(نانكن) بوده است.

اين طرح بزرگ در نهايت دقت و ظرافت انجام شد و تمام متن "ترجمه و شرح قرآن كريم" در اندازه و مقياس همان واژههاي متن اصلي با دست كپي و رونويسي شد و تنها نقطهها حذف شده است. هر واژه نوشتاري چيني سه مرتبه كتابت شد و هرگونه واژة اشتباه، واژههاي نوشتاري داراي ريختگي آب طلا و يا هرگونه واژه با املاي غلط نيز محو و مجدداً كتابت شد.

اين اثر ارزشمند در مجموع داراي 630 صفحه است كه در مراحل كتابت و خوشنويسي 152 صفحه به دليل اشتباهات حذف شد. اين اثر از صحافي و طراحي بسيار عالي و استادانهاي برخوردار است.

براي تهيه پوشش و جلد اثر، كاغذهاي ضخيم وارداتي شبيه پوست گوسفند با رنگ سبز تيره و نقش و نگارهاي طلايي به كار رفته و مراحل طراحي، تذهيب و چاپ آن توسط شركت چاپ "جي يوآن" در شهر "شانگهاي" انجام شده است.

اين اثر ارزشمند هنري در 30 مجلد طراحي، صحافي و تجليد شده كه هر مجلد آن شامل يك جزء قرآن مجيد است. هر مجلد 5/39 سانتيمتر عرض، 46 سانتيمتر طول و 5/4 سانتيمر ضخامت دارد. به هنگام گشودن اين اثر، هر جزء قرآن در يك طومار بلند و به هم پيوسته در برابر ديدگان بيننده قرار ميگيرد. طول كامل اين اثر هنري 600 متر است.

روي جلد و قاب چوبي هر مجلد اين اثر با رشتههاي ابريشمي مطلاكاري تزيين شده و به هر مجلد يك جعبه چوبي سرخ رنگ و پوششي از اطلس با رنگ زردآلويي اختصاص يافته است. اين لوازم مخصوص توسط كارخانه توليد لوازم هنري "ميائو جو شوان" در شهر "دان يانگ" در استان "جيانگ سو" طراحي و توليد شده است.

يك قفسه مخصوص براي نگهداري و حفاظت از اين اثر گرانبها توسط كارخانه توليد لوازم منزل"هواشينگ لونگ" درهنگكنگ با استفاده از يك نوع چوب سفت تايلندي طراحي و ساخته شده است.

امام «حاج صالح ان شي وي» (1902 تا 1997م) رييس انجمن اسلامي سراسر چين عنوان اين اثر ارزشمند را به زبان عربي به دستخط خويش نگاشته و استاد "چي گونگ" عضو هيئت رئيسه كميسيون تشخيص و ارزشيابي آثار تاريخي كشور چين و استاد دانشگاه تربيت معلم پكن نيز عنوان اين اثر را به زبان چيني به دستخط خويش به رشته تحرير درآورده است.

استاد «حاج يحيي صنوبر لين سونگ» مترجم برجسته قرآن كريم و استاد دانشگاه مركزي اقوام و ملل چين نيز ديباچهاي بسيار اديبانه به زبان چيني براي اين اثر گرانبها نگاشته كه ترجمه عربي متن كامل اين ديباچه براي اطلاع و ملاحظه خوانندگان، پژوهشگران، شركت كنندگان و بازديدكنندگان آشنا به زبان عربي و علاقمند نمايشگاه بينالمللي قرآن كريم در صفحات عربي اين شماره آمده است.

دستخطي با عنوان "سخن پاياني" از استاد "شن پنگ" نائب رييس انجمن خوشنويسان چين و همچنين گفتاري از نويسنده مشهور چين "ماي تيان شو" در اين اثر ارزشمند چاپ شده است.

«مافولين» حامي و پشتيبان مادي اين اثر بزرگ، يك مسلمان معتقد ريختگي و مخلص با مليت "هويي" است كه در جولاي 1952 در شهر "لن جو" متولد شده است. او اكنون مدير عامل شركت تجاري صنعتي اشخاص معلول و ناتوان در استان "گنسو" است.

«موسي ماچيان يون» خوشنويس برجسته اين اثر ارزشمند يك مسلمان مخلص و پرتلاش با مليت هويي است كه در ژانويه 1950 ميلادي در شهر «لن جو» چشم به جهان گشود. او تمرينات خوشنويسي خود را از پنج سالگي زير نظر يك معلم خصوصي شروع كرد. او از دوران كودكي به هنر خوشنويسي عشق ميورزيد و توانست در مدت چهل سال اين هنر را به نيكي بياموزد و بر انواع اسلوب و شيوههاي هنر ستني و نوين خوشنويسي تسلط يابد. استادي و مهارت وي در اين هنر به قدرت شكوفا شد كه توانست خودش اسلوبي ممتاز در هنر خوشنويسي چين ابداع كند.

وي در نخستين دوره مسابقات هنر خوشنويسي دانشجويان دانشگاههاي چين در سال 1981 ميلادي موفق به دريافت جايزه نخست اين مسابقات شد.

او در سال 1967 تحصيلات دوره دبيرستان را به پايان رسانيد و در يك كارخانه مشغول كار شد. وي در سال 1982 ميلادي از دانشكده اقتصاد و امور مالي استان "شان شي" فارغالتحصيل و به اخذ مدرك ليسانس در رشته اقتصاد نايل شد سپس به مدت 17 سال در سمت مديريت شركتهاي بازرگاني مختلف خدمت كرد.

در اوايل دهه 70 ميلادي تصميم گرفت ترجمه كامل قرآن كريم به زبان چيني را به رشته نگارش و كتابت درآورد. در مدت دو سال متن كامل داراي 300 هزار واژه نوشتاري ترجمه چيني قرآن كريم اثر استاد «حاج محمد ماجيان" معروف به شيخ محمد مكين (1906 تا 1978 م) را كتابت و خوشنويسي كرد. اين نخستين طرح وي بود.

پس از آن تصميم گرفت كار نخستين را ادامه دهد و متن كامل ترجمه معاني قرآن كريم اثر استاد بزرگ امام «حاج يعقوب وانگ جينگ» جاي بايش از يك ميليون واژه نوشتاري به زبان چيني را به رشته نگارش و كتابت درآورد كه سرانجام پس از سه سال تلاش و كوشش خستگيناپذير اين كار بزرگ را به انجام رسانيد.

«موسي ماچيان يون» در حال حاضر مدير شركت آثار هنري "يون لين" و عضو انجمن خوشنويسان استان "گنسو" در چين است.

ترجمه فارسي دستخط استاد «شين پنگ»
نايب رييس انجمن خوشنويسان چين
درباره اين اثر ارزشمند هنري

«قرآن مجيد يگانه كتاب مقدس مسلمانان سراسر جهان و مقدسترين شيء نزد نسلهاي گوناگون و متوالي مسلمانان است. سومين ترجمه قرآن اثر امام وانگجينگ جاي با عنوان «ترجمه و شرح قرآن كريم» شامل ترجمه كامل قرآن، شأن نزول، شرح و توضيحات در مقدمه و موخره، تفسير آيات است و بيش از يك ميليون واژه نوشتاري به زبان چيني دارد.

آقاي ماچيان يون خوشنويس سنتي چين تمام واژهها و جملات كتاب مقدس قرآن را در همان اندازه و مقياس متن اصلي ترجمه با كمك علائم نوشتاري ريز با استفاده از هنر خوشنويسي سنتي چين با آب طلا به رشته نگارش درآورده است.

تمام اين اثر با استفاده از الياف مرغوب ابريشم نازك مطلاكاري و به هم متصل شدهاند. اين اثر در 30 مجلد صحافي شده و هر مجلد شامل يك جزء قرآن است و هر مجلد به هنگام گشودن آن از يك طومار بلند تشكيل شده است. اين اثر هنري يك طرح بزرگ اما با واژههاي نوشتاري بسيار ريز است. تصوير و نماي آن با شكوه و جلال و سرشار از روح و آهنگ است. گويا هنرمند ميليونها زيبايي ذاتي و طبيعي را در قلب و روح خود جمع كرده و آن را به نوك قلم مو انتقال داده است. هر بينندهاي از ديدن آن لذت ميبرد و لطافت و ظرافت معنوي اين اثر ارزشمند را به خوبي احساس ميكند.

در فلسفه چين مثلي ميگويد:«وقتي كه بهترين گزينه انسان نمايش فن و هنر است نشان دادن جان و روح دروني آدم بر نمايش ظاهر بيروني ارجحيت دارد.

اين اثر مقدس و ارزشمند محصول فن و مهارت عالي هنرمند است و بر بلنداي شاهكاريهاي هنري قرار دارد و سرشار از روح و ذوق و لطافت است.

هنرمند توانا و كوشا توانست با تلاش و كوشش مداوم و خستگيناپذير در مدت سه سال و با برخورداري از نعمت ايمان و ارادة قوي، چنين اثر بزرگي را به پايان برساند. نوشتار فوق را به عنوان «سخن پاياني» و نيز بيان شگفتي، هيجان و احساسات صميمانه قلبيام در برابر اين اثر بزرگ به رشته تحرير درآوردهام.

شن پنگ - بهار 1999م