عمر محمدحسن درمه، خطاط سوداني عمر محمدحسن درمه، خوشنويسي از كشور سودان است كه به مناسبت نهمين نمايشگاه بينالمللي قرآن به ايران سفر كرده است. وي در گفتگويي به بررسي وضعيت هنر خوشنويسي در جهان اسلام پرداخته است. اين گفت و گو در پي ميآيد. كار خوشنويسي را از چه زماني آغاز كرديد؟ من از سال 1976 كار خوشنويسي را شروع كردم. هنگام تحصيل در مقطع راهنمايي و دبيرستان پس از طي كردن آموزشهاي مقدمات خوشنويسي، علاقمند شدم كه خطاطي را به طور حرفهاي دنبال كنم. به همين دليل در دورههاي خطاطي و خوشنويسي در قاهره (پايتخت كشور مصر) شركت كردم. و نيز به دليل علاقهاي كه به هنر نقاشي داشتم، وارد دانشكده هنرهاي زيبا شدم. در اين دانشكده فراگيري خطاطي و خوشنويسي را زيرنظر استادان به پايان رساندم و پس از دريافت مدرك ليسانس به تركيه رفتم و در آنجا تا مقطع دكترا ادامه تحصيل دادم و رشته تذهيب را نيز فرا گرفتم. سبك رايج خوشنويسي در كشور شما چه سبكي است؟ در سودان خط نسخ و ثلث بيش از خطوط عربي و اسلامي ديگر رواج دارد. خود شما بيشتر به چه سبكي خطاطي ميكنيد؟ من به همه خطهاي اسلامي خطاطي ميكنم اما مهارتم بيشتر در خط ثلث است و اساساً اين خط را بيش از ساير سبكها دوست دارم و در نگارش آن احساس خوبي دارم. آيا در كشور سودان اتحاديه يا انجمني كه خوشنويسان را تحت حمايت خود داشته باشد، وجود دارد؟ بله در سودان تشكلي وجود دارد به نام «اتحاديه هنرهاي تجسمي» و يكي از شعب اين اتحاديه انجمن خطاطان و خوشنويسان است. اين اتحاديه توسط هنرمندان سوداني تاسيس شده است و به نوعي يك نهاد مدني و غيردولتي به حساب ميآيد. اما به صورت محدود از طرف دولت نيز حمايت ميشود. البته دولت سودان ساختماني در اختيار اين نهاد مدني قرار داده است اما دخالتي در آن نميكند. وضعيت هنر خوشنويسي در كشور شما چگونه است؟ در سودان مردم از هنر خوشنويسي استقبال ميكنند و اين امر در نمايشگاههاي فردي يا جمعي خوشنويسان كاملاً مشهود است. و خوشنويسان نيز از منزلت يك هنرمند در آنجا برخوردارند. اما در آنجا چيزي به نام آموزشگاههاي خط وجود ندارد و فقط خطاطي و خوشنويسي در دانشكده هنرهاي زيبا تدريس ميشود. يعني در سودان اگر كسي بخواهد خوشنويس شود، حتماً بايد وارد دانشگاه شود و در غيراين صورت نميتواند؟ نه. بسياري از افراد هستند كه به طور خودآموز به دنبال آموزش خط رفتهاند، يعني نه دانشگاه رفته و نه استادي داشتهاند و خوشنويسان خوبي هم بودهاند. در كشور شما در حال حاضر چه تعداد خوشنويس مطرح وجود دارد؟ خيلي كم، شايد به تعداد انگشتان يك دست. اما به هرحال كساني كه از دانشگاه هنرهاي زيبا فارغالتحصيل ميشوند جزو خوشنويسان هستند. هرچند همه آنها اين رشته را ادامه نميدهند و به كارهايي چون مشاور تبليغاتي يا اجراي پروژههاي تبليغاتي جذب ميشوند. علت اين امر چيست؟ تا پيش از ورود كامپيوتر در عرصه خط نسبت به هنر خوشنويسي اهتمام بيشتري صورت ميپذيرفت. اما با ورود كامپيوتر، بسياري از كساني كه الفبا را هم به سختي بلد بودند، توانستند خطاط شوند و همين امر سبب دلزدگي بسياري از خوشنويسان شد و بازار آنها را كساد كرد. اگر ممكن است از تاريخچه هنر خوشنويسي در سودان بگوئيد. تاريخچه خط در سودان به زمان گذشته بر ميگردد به زماني كه مكتبخانهها وجود داشتند و مشهورترين خطاطان در همان مكتبخانهها، خوشنويسي را آموزش ديدند. اما شهرت اين خوشنويسان متاسفانه هيچگاه فراگير نشد و در حد همان محل باقي ماند يعني حتي در سطح كشور هم مطرح نشدند، تا اين كه در سال 1940 دانشكده هنرهاي زيبا افتتاح شد و آموزش خوشنويسي حالت آكادميك پيدا كرد. آيا در كشور شما مركزي براي حفظ آثار خطي وجود دارد؟ بله ما مركزي داريم به نام «مركز اسناد سودان» كه در آنها آثار قديمي و با ارزش خطي به زبانهاي مختلف نگهداري ميشود. اين آثار بيشتر اسناد و كتابهاي خطي را تشكيل ميدهند و قدمت برخي از اين اسناد به بيش از 5 هزار سال ميرسد. در سودان چه كتابهايي به شكل خوشنويسي به چاپ ميرسند؟ بيشتر كتابهاي ديني و فقهي خوشنويسي ميشوند. آن هم به خطوط نسخ و ثلث. آيا خود شما در سودان كارهايتان را به نمايش گذاشتهايد؟ بله و استقبال خوبي هم از آن شد. چرا كه تا آن زمان هنرمندان خوشنويس عمدتاً آثار خود را در كنار ديگر هنرمندان مانند نقاشان، طراحان و مجسمهسازان به نمايش ميگذاشتند و اين اولين باري بود كه يك نمايشگاه اختصاصي از هنر خوشنويسي برپا ميشد و به همين دليل مورد استقبال مردم قرار گرفت. شما تاكنون در چند نمايشگاه بينالمللي شركت كردهايد؟ من سه بار در نمايشگاه بينالمللي تركيه و يك بار هم در شارجه امارات شركت كردهام و اين بار هم به عنوان ميهمان دولت جمهوري اسلامي ايران در نهمين نمايشگاه بينالمللي قرآن كريم شركت كردهام. وضعيت هنر خوشنويسي ايران را چگونه ديديد؟ مردم ايران اهتمام خاص و ويژهاي به هنر خوشنويسي دارند و كليه خطوط اسلامي را بسيار زيبا مينويسد همه ما معتقديم كه خط نستعليق يك هنر حيرتآور است و حالا كه از نزديك به اين خط نگاه ميكنم، بيشتر شگفتزده ميشوم. استادان ايراني در خط نستعليق حرف اول را ميزنند و ما هم سعي ميكنيم توان انجام اين كار را پيدا كنيم خوشحال ميشويم كه يكي از استادان خوشنويس ايران براي آموزش خط نستعليق به سودان بيايد. ايرانيان در خوشنويسي به خطوط عربي نيز بيش از خود عربها تلاش كردهاند. اما آموزش خط در ايران آكادميك نيست و فقط انجمنهاي خوشنويسي به آموزش اين هنر ميپردازند. رهنمود شما براي تعامل بيشتر ميان هنرمندان مسلمان چيست؟ ما آرزويمان اين است كه هنرمندان جهان اسلام در نشست هايي به تبادل آراء و افكار و تجربيات خود بپردازند و از اين طريق به ترقي هنر جهان اسلام كمك كرده و آن را از مهجور بودن خارج كنند. اما به نظر من فقط كشور ايران ميتواند به اين امر كمك كند. تعداد هنرمندان ايراني نسبت به ديگر كشورها بيشتر است و اهتمام جديد به اعتلاي هنر اسلامي در ايران دارد. در حاليكه اين امر در ديگر كشورها در حد يك حرف باقي خواهد ماند. به نظر شما نمايشگاه بينالمللي چه تاثيري ميتواند بر گسترش تعامل ميان هنرمندان داشته باشد؟ اگر دبيرخانه دائمي نمايشگاه بينالمللي قرآن و فعاليتهاي علوم قرآني تشكيل شود و همه كشورهاي اسلامي در مورد نحوه شكلگيري و اقدامات عملي آن مشاركت فعال كنند، ميتوان اميدوار بود تا اين گونه فعاليتها بهينه و گامهاي موثري براي تقويت اعتقادات ديني برداشته شود. به نظر شما ميزان مشاركت كشورها در نمايشگاه در چه سطحي است؟ مجموعه آثار ارائه شده در بخش بينالملل محدود بود. ولي نفس حضور در اين نمايشگاه بينالمللي براي همه كشورهاي شركتكننده مهم بوده است و آثار استادان و هنرمندان قرآني و استقبال مردم علاقمند به قرآن و هنرهاي اسلامي نشان دهنده اهميت موضوع تشكيل اين نمايشگاه است. لطفا در مورد فعاليتهاي قرآني كشور سودان توضيح دهيد. كشور سودان براي كودكاني كه هنوز به مدرسه نميروند، مكتب خانههايي تاسيس كرده كه در آنها قرائت قرآن، تجويد و مراحل ابتدايي يادگيري و آشنايي با قرآن كريم آموزش داده ميشود. اين مكتب خانهها حتي در مناطق محروم سودان نيز تاسيس شده است و در مقاطع بعدي تحصيل دانشآموزان نيز آموزش تعليمات ديني و قرآن كريم به عنوان يكي از دروس با اهميت تدريس ميشود. همچنين در سودان سه دانشگاه «هون دورمان» ، «قرآن كريم» و «دانشگاه بين المللي آفريقا» به امر آموزش قرآن كريم و اعطاي مدارك در سه مقطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكترا ميپردازند. هر سال در آغاز سال هجري قمري مسابقهاي با نظارت مستقيم رئيسجمهوري در حوزه حفظ و قرائت قرآن براي نوجوانان و جوانان برگزار ميشود. اخيرا موسسه بزرگي براي چاپ قرآن كريم در خارطوم تاسيس شده است كه قصد دارد قرآن كريم را براي تمام قاره آفريقا و به تمام زبانهاي اين قاره چاپ كند. ارزيابي شما از نمايشگاه بين اللمللي قرآن تهران چيست؟ نمايشگاهي بسيار عظيم و موفق بود. اين نمايشگاه براي تمام ميهمانان خارجي شگفتآور بود. محال است در يك كشور عربي، در چنين سطحي نمايشگاه قرآن برگزار شود. به ويژه از لحاظ تعداد بازديدكنندگان كه اين نشان دهنده آن است كه ايران هم از نظر ديني و هم از هنري ملتي با فرهنگ دارد.
لطفا منتظر باشید ...
