جلد: 4نويسنده: محمد انصاري شماره مقاله:1492اِبْن ِ عَتائِقى ، كمال الدين عبدالرحمان بن محمد بن ابراهيم حِلّى (د بعد از 788ق /1386م )، عالم و مؤلف امامى . از جزئيات زندگى وي اطلاع چندانى در دست نيست ، ليكن آثار او كه بين 732 تا 788ق تأليف شده است ، حدود زمان زندگى او را نشان مى دهد (نك: آقا بزرگ ، الذريعة، 3/356، 14، 259). انتسابش به عتائق (روستايى در نزديكى حله ) موجب شهرت وي به اين نام شده است . ابن عتائقى در حله تحصيل كرده و در 746ق سفري 20 ساله به فارس و اصفهان داشته و پس از مراجعت به عراق تا پايان عمر در نجف اقامت گزيده است (زركلى ، 3/330). بهاءالدين على بن عبدالحميد نجفى در السلطان المفرج و كفعمى در المصباح دانش و منش وي را ستوده اند. از استادان وي على بن محمد كاشانى صاحب تعريف الزبدة و از شاگردانش على بن عبدالحميد را مى شناسيم (افندي ، 3/104- 105؛ آقابزرگ ، همان ، 14/259-260) و نيز از شخصى با نام زهدري يا ابن زهدري به عنوان شيخ روايت او ياد شده است (افندي ، همانجا).
آثار
ابن عتائقى داراي آثاري متعدد در زمينه هاي گوناگون است . در كتابخانة روضة حيدريه (غرويّه ) حدود 30 اثر از تأليفات وي نگاهداري مى شود كه از آنها 12 اثر به خط خود اوست (نك: عواد، 135؛ حسينى ، 47، جم). بجز چند مورد تمامى آثار او شروحى است كه بر تأليفات ديگران نوشته و يا آنها را مختصر كرده است . تنها اثر چاپى وي كتاب الناسخ و المنسوخ است كه در 1970م در نجف به كوشش عبدالهادي فضيلى به چاپ رسيده است . ابن عتائقى در اين كتاب ، ضمن بيان معناي نسخ و انواع آن به بررسى آيات منسوخ پرداخته است . برخى از آثار خطى وي عبارتند از: 1. الارشاد فى معرفة مقادير الابعاد، در هندسه . اين كتاب كه در 788ق تأليف آن به پايان رسيده ، شرح باب چهارم از كتاب التذكرة خواجه نصيرالدين طوسى است (همو، 59)؛ 2. الا´وليات ، كه مختصر الاوائل ابوهلال عسكري است و نسخه اي از آن در كتابخانة روضة حيدريه (غرويّه ) موجود است (آقابزرگ ، الذريعة، 2/481)؛ 3. الايضاح و التبيين در شرح مناهج اليقين علامة حلى (حسينى ، 37)؛ 4. الدر المنتخب فى لباب الادب ، كه نسخه اي از آن در كتابخانة روضة حيدريه (غرويّه ) يافت مى شود (آقابزرگ ، همان ، 8/74)؛ 5. درر النقاد فى شرح الارشاد (مشكوة، 3/2711)؛ 6. شرح پرسشهاي ابن ميثم از خواجه نصيرالدين طوسى (حسينى ، همانجا)؛ 7. شرح ديوان المتنبى (همو، 52)؛ 8. شرح نهج البلاغة. در اين اثر كه معروف ترين تأليف وي به شمار مى آيد، از چند شرح نهج البلاغه همچون شرحهاي ابن ابى الحديد و ابن ميثم بحرانى استفاده شده است (نك: ابن عتائقى ، جم). نسخه هايى از آن در برخى كتابخانه ها از جمله در نجف و خوي موجود است (نك: سپهسالار، 126- 128؛ حائري ، 1/421-423؛ آقابزرگ ، همان ، 14/132)؛ 9. غرر الغرر و درر الدرر، كه مختصر الامالى سيد مرتضى است (شورا، 2/168؛ براي ديگر آثار وي به اين مآخذ مراجعه شود: افندي ، 3/104- 105؛ آقابزرگ ، طبقات ، 110؛ حسينى ، جم).
مآخذ
آقابزرگ ، الذريعة؛ همو، طبقات اعلام الشيعة، قرن 8، به كوشش علينقى منزوي ، بيروت ، 1390ق /1970م ؛ ابن عتائقى ، عبدالرحمان ، شرح نهج البلاغة، نسخة عكسى كتابخانة آيةالله مرعشى ؛ افندي ، عبدالله ، رياض العلماء، به كوشش احمد حسينى ، قم ، 1401ق ؛ حائري ، محمدعلى ، فهرست نسخه هاي عكسى كتابخانة آيت الله مرعشى ، قم ، 1411ق ؛ حسينى ، احمد، فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحيدرية، نجف ، 1391ق /1971م ؛ زركلى ، اعلام ؛ سپهسالار، خطى ؛ شورا، خطى ؛ عواد، كوركيس ، خزائن الكتب القديمة فى العراق ، بغداد، 1367ق / 1948م ؛ مشكوة، خطى . محمد انصاري
لطفا منتظر باشید ...
