جلد: 4نويسنده: مهدي سلماسي شماره مقاله:1498اِبْن ِ عَدي ّ، ابواحمد عبدالله بن عدي بن عبدالله جرجانى (277- 365ق /890 -976م )، رجالى و محدّث . او را ابن قطّان نيز خوانده اند (سهمى ، 266؛ سمعانى ، 3/238؛ ذهبى ، تذكره ، 3/940؛ قس : ياقوت ، 2/52) و از آنجا كه اصل وي از گرگان بود، جرجانى نيز خوانده شده است (سمعانى ، همانجا). ابن عدي در 13 سالگى فراگيري حديث را نزد ابوحفص سعدي نخستين شيخ خويش ، آغاز كرد (سهمى ، 267) و در طول زندگانيش از مشايخ بسياري بهره جست كه شمار آنان را بيش از هزار تن ياد كرده اند (ابن عماد، 3/51)، از آن جمله محدّثان سرشناسى مانند، بخاري ، نسايى ، ابويعلى موصلى ، ابوبكر ابن ابى شيبه ، ابن ابى داوود سجستانى و طحاوي شايان ذكرند (نك: ابن عدي ، جم). از راويان و شاگردان او نيز مى توان به حمزة بن يوسف سهمى (سهمى ، 266- 268)، ابوطالب يحيى بن حسين (ابوطالب ، 46، 144، 165)، ابوالعباس ابن عقده كه هم از مشايخ و هم از راويان اوست (ياقوت ، همانجا) و نيز ابوحامد اسفراينى (ابن قاضى شهبه ، 1/173) اشاره كرد. وي كثير السفر بود و در پهنة جغرافيايى وسيعى بين خراسان و مصر، در شهرهايى همچون سمرقند، بخارا، بغداد، كوفه ، بصره ، موصل ، حمص ، حلب ، دمشق ، صيدا، بعلبك ، اسكندريه و مصر حديث شنيده و حديث گفته است (سهمى ، 267؛ ابوطالب ، جم؛ ياقوت ، سمعانى ، همانجاها؛ ابن عدي ، 1/156، 188، 4/1354، جم). وي در زادگاه خود گرگان درگذشت (سهمى ، 266؛ ياقوت ، 2/53). ابن عدي شهرت خود را در علم رجال بيشتر مرهون تأليف كتاب الكامل فى ضعفاءِ الرجال است . به نظر دارالقطنى الكامل ابن عدي از ارزشمندترين كتابهاي تأليف شده در زمينة ضعفاست (سهمى ، 267). او در الكامل تمامى كسانى را كه به نحوي - هر چند اندك - تضعيف شده اند، آورده و در پايان هر شرح حال ، نظري را كه مورد قبول خود اوست ، ذكر كرده است (نك: 1/15). تضعيف برخى از سرشناسان اهل سنّت چون ابوحنيفه (نك: ابن عدي ، 7/2472-2479) و تقويت برخى از رجال شيعه چون جعفر بن سليمان ضبعى (همو، 2/567، 572) نشان مى دهد كه او تا حدودي از اعمال تعصبات مذهبى در آراء خود دوري مى جسته است . آراء و نقل قولهاي ابن عدي در اين كتاب مورد استفادة آثار رجالى متأخر چون تهذيب التهذيب الكمال مزّي (1/258، 266، جم)، ميزان الاعتدال ذهبى (1/2، 8، جم)، لسان الميزان ابن حجر (1/23، 63، جم) و تهذيب التهذيب ِ همو (2/104، 182، جم) قرار گرفته است . كتاب الكامل علاوه بر اين ، به عنوان يك منبع حديثى در جوامع حديثى چون الجامع الصغير سيوطى (1/3، 50، جم)، جامع الاحاديث ِ همو (1/475، 480، جم)، كنوز الحقائق مناوي (1/4، 63، جم) و همچنين كتب تفسير روايى مثل الدّر المنثورِ سيوطى (1/23، 129، جم) مورد استفاده قرار گرفته است . قابل ذكر است كه ابن عدي از راويان كتاب اشعثيّات ، يكى از منابع حديثى متقدم شيعه به شمار مى رود (نك: ابن عدي ، 6/2303؛ ابوطالب ، 165).
آثار
الكامل فى ضعفاء الرجال ، كه به اهميت آن اشاره شد. مقدمة اين اثر اول بار به كوشش صبحى سامرايى در 1977م در بغداد منتشر شد و متن كامل آن در 1404ق /1984م و مجدداً در 1405ق / 1985م به كوشش گروهى از محققان در 7 مجلد در بيروت به چاپ رسيد؛ 2. اسامى من روي عنهم البخاري كه نسخه اي خطى از آن در كتابخانة ظاهرية دمشق موجود است (ظاهريه ، 1/316)؛ 3. اسماء الصحابة، كه نسخه اي از آن در مدينه موجود است I/199) .(GAS,
مآخذ
ابن حجر، احمد، تهذيب التهذيب ، حيدرآباد دكن ، 1325ق ؛ همو، لسان الميزان ، حيدرآباد دكن ، 1330ق ؛ ابن عدي ، عبدالله ، الكامل فى ضعفاء الرّجال ، بيروت ، 1985م ؛ ابن عماد، عبدالحى ، شذرات الذهب ، قاهره ، 1350ق ؛ ابن قاضى شهبه ، ابوبكر، طبقات الشافعية، به كوشش عبدالعليم خان ، بيروت ، 1407ق / 1987م ؛ ابوطالب يحيى ، بسير المطالب ، بيروت ، 1395ق /1975م ؛ ذهبى ، محمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن ، 1333-1334ق ؛ همو، ميزان الاعتدال ، به كوشش على محمد بجاوي ، قاهره ، 1382ق /1963م ؛ سمعانى ، عبدالكريم ، الانساب ، حيدرآباد دكن ، 1383ق /1963م ؛ سهمى ، حمزه ، تاريخ جرجان ، بيروت ، 1407ق /1987م ؛ سيوطى ، جامع الاحاديث ، به كوشش عباس احمد صقر و احمد عبدالجواد، دمشق ، مطبعة هاشم الكتبى ؛ همو، الجامع الصغير، قاهره ، 1373ق /1954م ؛ همو، الدر المنثور، بيروت ، 1403ق /1983م ؛ ظاهريه ، خطى ، (مجاميع )؛ مزي ، يوسف ، تهذيب الكمال ، به كوشش بشار عواد معروف ، بيروت ، 1403ق /1983م ؛ مناوي ، عبدالرؤف ، كنوز الحقائق ، در حاشية الجامع الصغير (نك: سيوطى در همين مآخذ)؛ ياقوت ، بلدان ؛ نيز: GAS. مهدي سلماسى
لطفا منتظر باشید ...
