ابن عراقي - دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 4

ابن عراقي

جلد: 4

نويسنده: محسن عابدي

شماره مقاله:1503

اِبْن ِ عِراقى ، ابوزرعة ولى الدين احمد بن عبدالرحيم (3 ذيحجة 762-27 شعبان 826ق /4 اكتبر 1361-6 اوت 1423م )، فقيه و قاضى شافعى مصري . پدرش عالم مشهور حديث ، حافظ زين الدين عراقى است . ابن عراقى در قاهره متولد شد (سخاوي ، 1/337) و در 3 سالگى همراه پدر به دمشق رفت . پدر از كودكى مشوق او در تحصيل علم بود و او را در دمشق در مجالس درس شاگردان فخرالدين ابن بخاري و فخرالدين ابن عساكر و ديگر محدثان شركت داد و پس از چندي به قاهره بازگرداند (ابن قاضى شهبه ، 4/103-104؛ ابن فهد، 284- 285؛ ابن تغري بردي ، 1/312). آنگاه ابن عراقى به حفظ قرآن پرداخت (سخاوي ، همانجا). در 780ق بار ديگر به دمشق رفت و نزد طبقة جديدي از محدثان حديث شنيد. در عين حال از فراگيري ساير علوم نيز غافل نبود. ابن عراقى در زادگاهش قاهره و نيز در دمشق ، بيت المقدس ، مكه و مدينه نزد بزرگان زمان چون سراج الدين بلقينى ، جمال الدين اسنوي ، برهان الدين ابن جماعه ، ابن ملقن ، جمال الدين ابن نباته و ابوالبقاء سبكى ، فقه ، حديث و ديگر دانشها را فراگرفت (ابن قاضى شهبه ، 4/104؛ ابن تغري بردي ، 1/313؛ سخاوي ، همانجا). پس از درگذشت پدر مشاغل او را عهده دار شد و در جامع طولونى و مدارس ديگر تدريس فقه و حديث را آغاز كرد و بعد از درگذشت همام الدين ، شيخ مدرسة جماليه ، به جانشينى او برگزيده شد. در دهة 90 به نيابت قاضى عمادالدين كركى منصوب گرديد و مدت 20 سال در اين مقام باقى ماند. در 823ق براي به جاي آوردن مناسبك حج به مكه رفت و در حرمين به تدريس پرداخت . پس از وفات قاضى جلال الدين بلقينى (824ق ) از سوي ملك ظاهر به قاضى القضاتى برگزيده شد. اما يك سال و اندي بعد در اثر دشمنى برخى دولتمردان از اين مقام بركنار شد و كمتر از يك سال بعد درگذشت . پيكر او را كنار پدرش به خاك سپردند (ابن قاضى شهبه ، 4/104- 105؛ ابن حجر، 8/22؛ سخاوي ، 1/339- 340).

آثار

الف - چاپى

1. ذيل الكاشف ذهبى ، به كوشش بوران صناوي ، بيروت ، 1986م ؛

2. شرح الصدر فى ذكر ليلة القدر، كه در 1343ق ضمن مجموعه اي در قاهره به چاپ رسيده است .

ب - خطى

1. الامالى . نسخه هايى از اين اثر در كتابخانه هاي بانكيپور ( بانكيپور، شم و بريل (لاندبرگ ، شم موجود است ؛

2. تحرير الفتاوي على التنبيه و المنهاج و الحاوي . از اين اثر نسخه هايى در كتابخانه هاي ملى (ملى ، 8/452) و ازهريه (ازهريه ، 2/460) يافت مى شود. نسخة اخير در 855ق كتابت شده است ؛

3. ذيل على ذيل العبر ذهبى . نسخه اي از اين اثر كه ذيلى است بر تذييل پدر مؤلف بر ذيل العبر ذهبى ، در كتابخانة كوپريلى (كوپريلى ، 1/552) موجود است ؛

4. المستفاد من مبهمات المتن و الاسناد. نسخه هايى از اين اثر در كتابخانه هاي مرعشى (مرعشى ، 10/358) و برلين ( آلوارت ، شم نگهداري مى شود؛

5. المعين على ارجوزة ابن ياسمين ، كه شرحى است بر منظومة ابن ياسمين در جبر و مقابله و نسخه هايى از آن در كتابخانه هاي اوقاف بغداد (طلس ، 329)، ظاهريه (ظاهريه ، 58) و برلين ( آلوارت ، شم وجود دارد؛

6. النظم الوهّاج ّ فى نظم المنهاج . اين اثر كه بنا به تصريح مؤلف در 788ق تأليف شده ، شرخى است بر نظم منهاج الاصول از پدرش و نسخه اي از آن در كتابخانة مجلس شورا (شورا، 9/70) نگهداري مى شود. نسخه هايى از ديگر تأليفات وي نيز در برخى از كتابخانه هاي جهان موجود است (براي نمونه ، نك: II/71, 679, I/509, GAL,S, II/123; 495, I/192, GAL, .(105,

آثار ديگري نيز از وي ياد شده كه نسخه اي از آنها در دست نيست (ابن فهد، 287؛ ابن تغري بردي ، 1/315؛ سخاوي ، 1/343؛ داوودي ، 1/51).

مآخذ

ابن تغري بردي ، يوسف ، المنهل الصافى ، به كوشش احمد يوسف نجاتى ، قاهره ، 1375ق /1956م ؛ ابن حجر، احمد بن على ، انباء الغمر بابناء العمر، حيدرآباد دكن ، 1395ق /1975م ؛ ابن فهد، محمد، «لحظ الالحاظ»، ذيل تذكرة الحفاظ ذهبى ، حيدرآباد دكن ، 1400ق /1980م ؛ ازهريه ، فهرست ؛ داوودي ، محمد، طبقات المفسرين ، بيروت ، 1403ق /1983م ؛ سخاوي ، محمد، الضوء اللامع ، قاهره ، 1353ق ؛ شورا، خطى ؛ طلس ، محمد اسعد، الكشاف عن مخطوطات خزائن كتب لاوقاف ، بغداد، 1372ق /1953م ؛ ظاهريه ، خطى (رياضيات )؛ كوپريلى ، خطى ؛ مرعشى ، خطى ؛ ملى ، خطى ؛ نيز:

Ahlwardt; Bankipore; GAL; GAL,S; Landberg, C., Catalogue de manuscrits arabes..., Leiden,

1883.

محسن عابدي