ابن عريف، ابوالقاسم - دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 4

ابن عريف، ابوالقاسم

جلد: 4

نويسنده: کبري سپهري

شماره مقاله:1511

اِبْن ِ عَريف ، ابوالقاسم حسين بن وليد بن نصر (د رجب 390/ ژوئن 1000)، اديب ، نحوي و شاعر اواخر عصر امويان در اندلس . از جزئيات زندگى وي چندان اطلاعى در دست نيست . تنها مى دانيم كه در قرطبه نزد ابن قُوطيّه و ديگران دانش آموخت ، سپس به شرق سفر كرد و چند سال در مصر اقامت گزيد و از محضر استادانى چون ابوطاهر دُهلى و ابن رشيق بهره برد. آنگاه به اندلس بازگشت و منصور بن ابى عامر (حك 366-393ق ) او را در زمرة نزديكان خود درآورد و به آموزگاري فرزندانش گماشت (ابن فرضى ، 1/135؛ ياقوت ، 10/184). منابع به برخى از مجالس منصور كه ابن عريف در آن شركت داشته و به خصوص به مناظره ها و رقابتهاي ناموفق او با صاعد بغدادي در حضور منصور اشاره كرده اند (حميدي ، 1/300-302؛ ابن بسام ، 4(1)/15، 17-20؛ ياقوت ، 10/184-190).

ابن عريف را اديبى بزرگ و شاعري «كثير المديح » خوانده اند (ابن فرضى ، همانجا؛ حميدي ، 1/300). تنها كتابى كه از او برجاي مانده شرحى است بر الجمل نوشتة زَجّاجى كه نسخه هايى از آن در دارالكتب موجود است (خديويه ، 4/67؛ I/171 .(GAL,S, كتاب ديگر او، مطالع الانوار و منابع الاسرار، اكنون در دست نيست ، اما مقري پاره هايى از قصايد او را كه در مدح رسول اكرم (ص ) سروده ، از آن نقل كرده است (7/497-499). سه اثر ديگر نيز به وي منسوب است : يكى در نحو كه وي در آن به نقد آراء ابن نحاس در الكافى پرداخته است (حميدي ، همانجا؛ ياقوت ، 10/183)، ديگري در معانى حروف و اقسام آن (ابن خير، 320) و سومى در اِعراب (عباس ، 302). ابيات پراكنده اي نيز از وي در دست است (ابن كتانى ، 60؛ ابن بسام ، 1(1)/309؛ مقري ، 1/582 -583). ابن عريف در هنگامة نبرد جربيره 1 در طليطله درگذشت و در همان شهر به خاك سپرده شد (ابن فرضى ، همانجا؛ ياقوت ، 10/190-191؛ صفدي ، 13/82).

مآخذ

ابن بسام ، على ، الذخيرة، به كوشش احسان عباس ، ليبى /تونس ، 1981م ؛ ابن خير اشبيلى ، محمد، فهرسة مارواه عن شيوخه ، به كوشش فرانسيسكو كودرا و خوليان ريبرا تاراگو، بيروت ، 1382ق /1963م ؛ ابن فرضى ، عبدالله ، تاريخ العلماء و الرواة للعلم بالاندلس ، به كوشش عزت عطار حسينى ، قاهره ، 1373ق /1954م ؛ ابن كتانى ، محمد، التشبيهات ، به كوشش احسان عباس ، بيروت ، دارالثقافة؛ حميدي ، محمد، جذوة المقتبس ، به كوشش ابراهيم ابياري ، بيروت ، 1403ق /1983م ؛ خديويه ، فهرست ؛ صفدي ، خليل ، الوافى بالوفيات ، به كوشش محمد حجيري ، بيروت ، 1404ق /1984م ؛ عباس ، احسان ، تعليقات بر التشبيهات ، (نك: ابن كتانى در همين مآخذ)؛ مقري تلمسانى ، احمد، نفح الطيب ، به كوشش احسان عباس ، بيروت ، 1388ق /1968م ؛ ياقوت ، ادبا؛ نيز: GAL,S.

كبري سپهري