جلد: 4نويسنده: سيد علي آل داود شماره مقاله:1513اِبْن ِ عَزَم ، ابوعبدالله شمس الدين محمد بن عمر بن محمد بن احمد ابن عزم تميمى (816 -891ق /1413-1486م )، تاريخ نگار مالكى مذهب . وي در تونس زاده شد و در همانجا طبق مرسوم زمان به كسب دانش پرداخت . از جزئيات زندگى او آگاهى روشنى در دست نيست . در ميان مورخان و نويسندگان همزمان با ابن عزم ، تنها سخاوي كه با وي دوستى داشته ، شرح حال نسبتاً مشروحى از او به دست داده است . براساس گفتار او، ابن عزم در آغاز تحصيل ، كتابهاي متداول درسى چون شاطبيه را فراگرفت و قرآن كريم را با قرائت چندتن ، از جمله برادرش ، نزد استادان وقت آموخت و آن را حفظ كرد. در 837ق / 1434م به اسكندريه رفت و در آنجا به تكميل دانش پرداخت و از محضر دانشمندانى چون عمر بَسلفونى و ديگران بهره برد. در همين سال به قاهره رفت و تا اواخر 839ق در آنجا بماند. آنگاه از راه دريا رهسپار مكه شد و پس از گزاردن مناسك حج ، در مدينه اقامت گزيد. در اين شهر از جمال كازرونى استماع كرد، ليكن در مدينه نيز نماند و بار ديگر به قاهره و از آنجا به مكه بازگشت . در 849ق به شام رفت و پس از آنكه بيت المقدس را زيارت كرد در مكه اقامت گزيد و از مشايخ و نيز از دانشمندانى كه به آن شهر مى آمدند استماع كرد. او در سفرهايش از رهگذر صحافى و خريد و فروش كتاب زندگى مى كرد (8/255). ابن عزم در مكه با شمس الدين سخاوي آشنا شد و در كنار وي در درس بعضى از استادان برجستة آنجا شركت جست . سخاوي خود مى گويد كه رسالة قشيريه را از ابن عزم شنيده است . وي سرانجام به تصوف روي آورد و آثار ابن عربى را بارها خواند و پيوسته به اقوال او استناد مى كرد و كتابهاي او را در اختيار اهل تصوّف قرار مى داد. ابن عزم در اواخر عمر به تنگدستى افتاد و سرانجام در مكه درگذشت (همو، 8/255-256). ابن عزم خط نسخ را نسبتاً زيبا مى نوشت و زركلى نمونه اي از آن را در كتاب خود آورده است (6/315). به ابن عزم چند تأليف نسبت داده اند كه هيچ يك از آنها تا كنون به طبع نرسيده است . اثر برجستة او دستور الاعلام بمعارف الاعلام است كه تراجم دانشمندان مشهور به اختصار در آن بيان شده است . از اين كتاب چند نسخة خطى در كتابخانه هاي مختلف جهان مضبوط است (عبدالبديع ، 2(1)/132؛ سيد، 2(3)/148؛ بانكيپور، ؛ X11/12-13 الفهرس التمهيدي للمخطوطات المصورة، 389). اين كتاب در 5 بخش مرتب گرديده ، بخش اول شرح حال شُهرگان به نام ، بخش دوم شهرگان به كنيه ، بخش سوم شهرگان به نسب يا سبب يا لقب ، بخش چهارم شهرگان به «ابن ...» و پنجم در احوال كسانى كه به نام صاحب فلان كتاب شهرت يافته اند ( بانكيپور، همانجا؛ حاجى خليفه ، 1/753؛ آلوارت ، .(IX/349-350 پيش نويس اين كتاب را قطب الدين محمد بن احمد مكى نهروانى تهذيب كرد و مطالبى بر آن افزود. برخى ديگر چون ابراهيم بن سليمان جينينى دمشقى نيز به تكميل اين كتاب پرداختند و زندگى نامه هاي افراد بسياري را بر آن افزودند (سيد، 2(2)/61؛ نيز نك: حاجى خليفه ، همانجا). بروكلمان II/222) اثر ديگري به نام « المنهل العذب فى شرح اسماء الرب » به استناد فهرست خديويه (2/233) به او نسبت داده ، ليكن در فهرست ياد شده اين كتاب از شمس الدين محمد بن ابراهيم مشهور به خطيب وزيري (د 891ق / 1486م ) دانسته شده است . اشتباه بروكلمان را زركلى (همانجا) و كحاله (11/90) نيز تكرار كرده اند. از كتاب ديگر او به نام تذكرة الناسى فى ربع الا¸سى فقط بروكلمان ياد كرده II/223) )، GAL,S, ولى مأخذ او در نقل اين استناد معلوم نيست .
مآخذ
حاجى خليفه ، كشف ؛ خديويه ، فهرست ، زركلى ، اعلام ؛ سخاوي ، محمد بن عبدالرحمان ، الضوء اللامع ، قاهره ، 1354- 1355ق ؛ سيد، خطى ؛ عبدالبديع ، لطفى ، فهرس المخطوطات المصوّرة، قاهره ، 1956م ؛ الفهرس التمهيدي للمخطوطات المصورة، قاهره ، 1984م ؛ كحاله ، عمررضا، معجم المؤلفين ، بيروت ، 1367ق / 1957م ؛ نيز: Ahlwardt; Bankipore; GAL; GAL,S. سيد على آل داود
لطفا منتظر باشید ...
