جلد: 4نويسنده: شماره مقاله:1561اِبْن ِ عُيَيْنه ، ابومحمد سفيان بن عيينة بن ميمون هلالى (107- 198ق /725-814م )، محدث و فقيه كوفى . نسبت هلالى او مربوط به رابطة ولاء با بنى هلال بن عامر است (ابن سعد، 5/497). سفيان در كوفه زاده شد (ابن حبان ، 149) و از دوران كودكى به فراگيري علم روي آورد. ابن عيينه همراه پدرش كه از كارگزاران خالد بن عبدالله قسري بود، درپى عزل خالد در 114ق /732م رهسپار مكه شد (ابن سعد، همانجا؛ بسوي ، 1/186). وي در 126ق به كوفه بازگشت (همو، 1/188). او سفري نيز به بغداد داشته و در 150 و 152ق به يمن رفته است (ابن سعد، همانجا؛ خطيب ، 9/174). ابن عيينه بيش از 80 تن از بزرگان تابعين را درك نموده (نك: خطيب ، همانجا) و از آنها حديث شنيده است كه از آن ميان مالك بن انس ، ايوب سختيانى ، ابان بن تغلب ، ثور بن يزيد حمصى ، جابربن يزيد جُعفى ، حميد بن قيس اعرج ، عبدالله ابن كثير مكى ، عاصم بن بهدله ، ابوالزناد، عبدالله بن شُبُرمه ، عبدالملك ابن عبدالعزيز بن جُريج ، ابن مقحَيصِن سهمى ، محمد بن سائب كلبى ، ابن ابى ليلى و محمد بن مسلم زهري شايان ذكرند (نك: مزي ، 11/178- 183). وي را از اصحاب امام صادق (ع ) نيز دانسته اند (برقى ، 41؛ طوسى ، 212). ابن عيينه را يكى از آگاه ترين محدثان به حديث اهل حجاز و به ويژه به احاديث مربوط به تفسير شمرده اند (ابن ابى حاتم ، 32-33). افراد بسياري نيز از او حديث شنيده اند كه از مشاهير آنان سفيان ثوري ، عبدالله بن مبارك ، محمد بن ادريس شافعى ، احمد بن حنبل ، على بن مدينى ، يحيى بن معين ، سعيد بن منصور، احمد بن منيع بغوي ، اسحاق بن راهويه ، حسن بن صالح بن حى ، حسن بن محمد زعفرانى ، حماد بن زيد، زبير بن بكار، ابوبكر بن ابى شيبه ، عبدالرزاق صنعانى ، عثمان بن محمد بن ابى شيبه ، ابونعيم فضل بن دكين ، محمد بن عمر واقدي و نعيم بن حماد مروزي را مى توان نام برد (نك: احمد بن حنبل ، 1/25؛ شافعى ، 8؛ سعيد بن منصور، 1/54؛ ابن ابى شيبه ، 1/35؛ واقدي ، 3/1113، جم؛ مزي ، 11/183- 188). ابن عيينه مورد وثوق رجاليان و محدثان بوده و روايات او در صحاح سته و غير آن وارد شده است (به عنوان مثال ، نك: بخاري ، 1/211؛ مسلم ، 2/1483؛ ابوداوود، 4/35؛ ترمذي ، 4/151؛ نسائى ، 7/140؛ ابن ماجه ، 2/734)؛ با اين حال در منابع گاه كم دقتيهايى چون تدليس در اسانيد (ذهبى ، 2/170) و تلخيص متون (جاحظ، 1/154؛ ابن قتيبه ، 507) به وي نسبت داده شده است . از نظر مذهب ابن نديم (ص 226، 227) او را زيدي مى شمارد. وي در جرح و تعديل راويان ، صاحب نظر بوده و ابن ابى حاتم (ص 35-49) او را فردي نقاد به شمار آورده و برخى نظرات وي را در امر جرح و تعديل ذكر نموده است . وي به عنوان زاهدي حكيم شناخته شده و بسياري كلمات حكيمانه از او نقل شده است (مثلاً ابونعيم ، 7/270- 304). ابن عيينه در سال آخر عمر خود به مكه رفت و سرانجام در 91 سالگى در آنجا درگذشت و در كوه حجون به خاك سپرده شد (ابن سعد، 5/498؛ ابن حبان ، 149). مقبره اي به نام وي در استانبول وجود دارد كه دليلى بر صحت انتساب آن به وي در دست نيست (ايشلى ، .(99-95
آثار
عجلى (ص 195) و ابن نديم (ص 282) تصريح كرده اند كه از او اثري شناخته نشده است ؛ بنابراين آثاري چون جوابات القرآن (نك: ابن نديم ، 37) كه براي او ذكر كرده اند، احتمالاً توسط ديگران تدوين شده است . همچنين ابن نديم (هعمانجا) از تفسيري كه به او نسبت داده شده ، ياد كرده و سيوطى در الدر المنثور (1/65، جم) و به گفتة سرگين ، ثعلبى در الكشف والبيان از تفسيراو استفاده كرده اند (نك: .(GAS,I/96 نجاشى (ص 190) نيز نوشته كه وي «نسخه »اي را از امام صادق (ع ) روايت كرده است . همچنين مجموعه هايى پراكنده از احاديث گردآوري شدة ابن عيينه به صورت خطى در كتابخانة ظاهريه موجود است (نك: فهرس ...، 18، 22، جم؛ ، GAS همانجا).
مآخذ
ابن ابى حاتم ، عبدالرحمان ، تقدمة المعرفة، حيدرآباد دكن ، 1371ق /1952م ؛ ابن ابى شيبه ، عبدالله ، المصنف ، به كوشش عامر عمري اعظمى ، بمبئى ، الدار السلفية؛ ابن حبان ، محمد، مشاهير علماء الامصار، به كوشش فلايشهامر، قاهره ، 1379ق / 1959م ؛ ابن سعد، محمد، الطبقات الكبري ، بيروت ، دارصادر؛ ابن قتيبه ، عبدالله ، المعارف ، به كوشش ثروت عكاشه ، قاهره ، 1388ق /1969م ؛ ابن ماجه ، محمد، سنن ، به كوشش محمد فؤاد عبدالباقى ، قاهره ، 1954م ؛ ابن نديم ، الفهرست ؛ ابوداوود، سليمان ، سنن ، به كوشش محمد محيى الدين عبدالحميد، قاهره ، داراحياء السنة النبويه ؛ ابونعيم اصفهانى ، احمد، حلية الاولياء، قاهره ، 1356ق /1937م ؛ احمد بن حنبل ، مسند، مصر، 1313ق ؛ بخاري ، محمد، صحيح ، استانبول ، المكتبة الاسلامية؛ برقى ، احمد، الرجال ، به كوشش محدث ارموي ، تهران ، 1342ش ؛ بسوي ، يعقوب ، المعرفة و التاريخ ، به كوشش اكرم ضياء عمري ، بغداد، 1394ق /1974م ؛ ترمذي ، محمد، سنن ، به كوشش احمد محمد شاكر، مصر؛ جاحظ، عمرو، البيان والتبيين ، به كوشش حسن سندوبى ، قاهره ، 1351ق /1932م ؛ خطيب بغدادي ، احمد، تاريخ بغداد، قاهره ، 1349ق ؛ ذهبى ، محمد، ميزان الاعتدال ، به كوشش على محمد بجاوي ، قاهره ، 1382ق /1963م ؛ سعيد بن منصور، سنن ، به كوشش حبيب الرحمان اعظمى ، بمبئى ، 1403ق /1982م ؛ سيوطى ، جلال الدين ، الدر المنثور، بيروت ، 1403ق /1983م ؛ شافعى ، احمد، مسند، 1400ق /1980م ؛ طوسى ، محمد، الرجال ، به كوشش محمد صادق بحرالعلوم ، نجف ، 1381ق /1961م ؛ عجلى ، احمد، تاريخ الثقات ، به كوشش عبدالمعطى قلعجى ، بيروت ، 1405ق /1984م ؛ فهرس مجاميع المدرسة العمرية فى دارالكتب الظاهرية، به كوشش ياسين محمد سواس ، كويت ، 1408ق /1987م ؛ مزي ، يوسف ، تهذيب الكمال ، به كوشش بشار عواد معروف ، بيروت ، 1408ق /1987م ؛ مسلم بن حجاج ، صحيح ، به كوشش محمد فؤد عبدالباقى ، مصر؛ نجاشى ، احمد، الرجال ، به كوشش موسى زنجانى ، قم ، 1407ق ؛ نسائى ، احمد، سنن ، قاهره ، 1348ق / 1930م ؛ واقدي ، محمد، المغازي ، به كوشش مارسدن جونز، لندن ، 1966م ؛ نيز: ; I s li, Necdet, Istanbul'da sahabe kabir ue makamlari, Ankara, Renk ofset matbaac o l o k. بخش فقه ، علوم قرآنى و حديث
لطفا منتظر باشید ...
