ابن فليته - دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 4

ابن فليته

جلد: 4

نويسنده:

شماره مقاله:1607

اِبْن ِ فُلَيْته ، ابوالعباس شهاب الدين احمد بن محمد، مشهور به ابن فليته يا ابن قليته (د 731ق /1331م )، شاعر و كاتب . دربارة زندگى وي جز اين نمى دانيم كه در دورة حكومت سلسلة رسولى در يمن مى زيسته و چندي در دربار الملك المجاهد سيف الدين على بن داوود (حك 721- 764ق )، منصب كتابت ديوان انشا را برعهده داشته است و در اشعار خويش على بن داوود و بزرگان دربار وي را ستوده است (حبشى ، مراجع ، 146). ديوان اشعار وي كه نسخه اي از آن در صنعا موجود است (همانجا) و حبشى آن را يكى از مآخذ تاريخ يمن شمرده ، شامل دو بخش است : بخش نخست به اشعار فصيح وي اختصاص يافته و بخش دوم كه مؤلف خود آن را «سوق الفواكه و نزهة المتفاكه » ناميده ، مجموعه اي است از اشعار عاميانه موسوم به شعر حُمينى . احتمالاً وي جزو نخستين كسانى است كه به سرودن اينگونه شعر پرداخته و به همين جهت برخى وي را واضع شعر حمينى پنداشته اند، حال آنكه از شعر عاميانة يمنى ، آثاري در شعر اعشى همدان ، شاعر سدة اول ق ، نيز برجاي مانده است (نك: شامى ، 216، 217). افزون بر اين ، اثر ديگري با عنوان نزهة الاعيان و جلاء القلوب من الاحزان (سيد، فهرس ، 1/540 - 541؛ الفهرس التمهيدي ، 316) از وي در دست است . اما آنچه مبهم به نظر مى رسد، انتساب كتابى با عنوان رشد اللبيب الى معاشرة الحبيب به اوست .

اين كتاب كه نسخه هايى از آن در بيشتر كتابخانه هاي جهان موجود است (نك: مركزي ، 11/2315؛ سيد، خطى ، 1/436، «نوادر المخطوطات فى مكتبة طلعت »، 216؛ عواد، 76؛ خديويه ، 4/256- 257؛ ازهريه ، 5/129؛ الفهرس التمهيدي ، 287؛ ششن ، 82؛ پرچ ، شم 2038 ؛ براون ، شم 477 ؛ براون ، ذيل ، شم، 692 ؛ آربري ، شم 3088 ؛ ، TS شم 8726 7195, GAL,S,I/415-416; )، GAL,I/265; در 14 باب تأليف شده و سراسر در آداب عشق ورزي است و مشحون از حكايتها و سروده هايى است در اين باره . مؤلف در اين كتاب با لحنى بى پرده و بى آزرم از پوشيده ترين جنبه هاي زندگى سخن گفته است ، اما اشارات وي به اشخاص و نيز اشعار شاعران از حدود سدة 5ق فراتر نرفته است . وي در اين كتاب اشعاري از امرؤالقيس ، جرير، فرزدق ، بشار، ابونواس ، ابوتمام ، ابن رومى ، ابن حجاج و ابوالعلاء معري و ديگران و نيز حكايتهايى دربارة اصمعى ، خليل بن احمد، حماد عجرد، عمروبن عبيد، مسيلمه و مأمون خليفه عباسى نقل كرده است و گاه مطالب خويش را به حديث و يا روايتى از پيامبر اكرم (ص )، على بن ابى طالب (ع ) و سلمان فارسى آراسته است و افزون بر اينها در موارد بسيار از اشعار خويش شاهد آورده است (نك: ابن فليته ، جم). اين كتاب را ظاهراً نخستين بار حاجى خليفه (1/904) به ابن فليته نسبت داده ، اما وي تاريخ درگذشت او را 231ق دانسته و بروكلمان (همانجا) نيز در اين امر از وي پيروي كرده است . با اين حال ، صرف نظر از برخى نشانه ها، از جمله سبك نوشته ، وجود اشعاري از ابن حجاج (د 391ق ) در اين كتاب نشان مى دهد كه تاريخ 231ق به هيچ روي درست نيست و بعيد نيست كه در ثبت تاريخ مرگ وي عدد 7 به 2 تصحيف شده باشد و اگر اين كتاب را تأليف دورانى كهن تر از سدة 8ق بدانيم ، آنگاه بايستى دربارة ابن فليتة ديگري در تاريخ ادبيات عرب به تحقيق پرداخت ، اما تا آنجا كه ما اطلاع داريم در مآخذ كهن كسى از ابن فليته سخن نگفته است . از سوي ديگر، عنوان آثار ديگر ابن فليته ، با اين كتاب چندان بى مناسبت نيست .

از عنوان دو كتاب ديگر وي مى توان پنداشت كه او مردي شوخ طبع و خوش گذران بوده است . بيشتر محققان انتساب اين كتاب را به ابن فليته مسلم مى دانند، اما عواد (همانجا) آن را به محمد بن استبغا الارغونى نسبت داده است . با اين حال ارائه نظر قطعى مؤلف و نيز تاريخ تأليف كتاب ، به تحقيق بيشتري نياز دارد. اگر تاريخ دقيق تأليف كتاب معين گردد، آنگاه بررسى آن براي روشن شدن برخى از جنبه هاي زندگى مردم در روزگار مؤلف و نيز ذوق و سليقة آنان در باب برخى از امور زندگى داراي اهميت بسيار است . حبشى ( مصادر، 323) اثر ديگري به نام تحفة المطالع و بغية المخالع نيز به ابن فليته نسبت داده است كه اكنون در دست نيست .

مآخذ

ابن فليته ، احمد، رشد اللبيب الى معاشرة الحبيب ، نسخة عكسى موجود در كتابخانة مركز؛ ازهريه ، فهرست ؛ حاجى خليفه ، كشف ؛ حبشى ، عبدالله محمد، مراجع تاريخ اليمن ، دمشق ، 1972ق ؛ همو، مصادر الفكر العربى الاسلامى فى اليمن ، صنعا، مركز الدراسات اليمنية؛ خديويه ، فهرست ؛ سيد، خطى ؛ همو، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره ، 1954م ؛ همو، «نوادر المخطوطات فى مكتبة طلعت »، مجلة معهد المخطوطات العربية، مصر، 1377ق /1957م ، ج 3(2)؛ شامى ، احمد محمد، قصة الادب فى اليمن ، قاهره ، 1385ق /1965م ؛ ششن ، رمضان و ديگران ، فهرس مخطوطات الطب الاسلامى ، استانبول ، 1404ق /1984م ؛ عواد، كوركيس ، فهرس مخطوطات خزانة يعقوب سركيس ، بغداد، 1385ق /1966م ؛ الفهرس التمهيدي للمخطوطات المصورة، قاهره ، 1948م ؛ مركزي ، خطى ؛ نيز:

Arberry; Browne; Browne, S; GAL; GAL,S; Pertsch; TS.

بخش ادبيات عرب