جلد: 4نويسنده: محمد جواد ساروي شماره مقاله:1621اِبْن ِ قاص ، ابوالعباس احمد بن ابى احمد طبري (د 335ق / 946م )، فقيه شافعى ، قاضى و واعظ اهل طبرستان . شهرت وي با اختلاف ذكر شده است : بيشتر مآخذ، «ابن القاص » (ابن خلكان ، 1/68؛ سبكى ، 3/59؛ نووي ، 1/252؛ صفدي ، 6/227؛ ذهبى ، 15/371)، برخى نيز «القاص » (ابن اثير، 3/7- 8) آورده اند. شهرت ابن قاص به جهت اشتغال پدرش به وعظ و داستان سرايى است (ابن خلكان ، همانجا؛ نووي ، 1(2)/253). اين شهرت در برخى از منابع (مثلاً ابن تغري بردي ، 3/294) به صورت «ابن القاضى » آمده است كه تحريف به نظر مى رسد. ابن قاص براي تحصيل به بغداد رفت . فقه را از ابوالعباس ابن سريج ، فقيه بزرگ شافعى ، فرا گرفت (ابو اسحاق شيرازي ، 120) و از كسانى چون ابوخليفه جمحى و محمد بن عثمان بن ابى شيبه اخذ حديث كرد (ذهبى ، سبكى ، همانجاها). پس از آن به طبرستان بازگشت و به تدريس و وعظ پرداخت و در آنجا پيشواي شافعيان گرديد و عدّة كثيري از او فقه شافعى آموختند كه از جملة آنان ابوعلى طبري معروف به زجاجى قابل ذكر است (ابواسحاق شيرازي ، همانجا؛ سمعانى ، 10/303؛ ذهبى ، 15/372). ابن قاص در جنگ مسلمانان با روميان مشاركت فعالى داشت (سمعانى ، همانجا)، سپس به طرسوس (در جنوب تركية كنونى ) رفت و در آنجا رحل اقامت افكند و به وعظ پرداخت و در همانجا درگذشت . گفته شده است كه مدتى مقام قضاء آنجا را نيز بر عهده گرفت (ابواسحاق شيرازي ، سمعانى ، ابن خلكان ، همانجاها). وي در فقه صاحب نظر بود و آراء او در كتب مهم فقه شافعى مورد توجه قرار گرفته است (نك: نووي ، ابن خلكان ، همانجاها). برخى از آراءِ غريب او را عبادي (ص 74) و سبكى (3/60 -63) ذكر كرده اند، وي به عدم وقوع مجاز در قرآن اعتقاد دارد و در اين باب با ظاهريان هم رأي است (نك: عبادي ، همانجا). از آثار او كه بيشتر رساله هايى مختصر، ولى پرمحتواست ، تنها رسالة دلائل القبلة در 1913م توسط لويس شيخو در مجلة المشرق (شم 17) چاپ شده است . از آثار خطى او نسخه اي از ادب القاضى در كتابخانة فيض الله افندي موجود است .(GAS,I/497) اين كتاب را بايد يكى از اولين آثار شافعيان در آيين قضا و صفات قاضى دانست (نك: حاجى خليفه ، 1/47). اثر ديگر وي التلخيص فى الفروع ، متن مختصري است در فقه كه از مشهورترين كتابهاي اوست و عدة زيادي از دانشمندان شافعى آن را شرح كرده اند كه ابوعبدالله ختن ، قفّال و ابوعلى سنجى از آن جمله اند (ابواسحاق شيرازي ، 120؛ نووي ، همانجا). نسخه اي از آن در كتابخانة اياصوفيه هست (نك: GAL, .(I/191 اثر ديگري نيز با عنوان فوائد حديث ابى عمير (براي مآخذ متن حديث ، نك: مزي ، 1/436) در دارالكتب قاهره (سيد، 1/90) موجود است . از آثار يافت نشدة وي اين كتابها را مى توان نام برد: المفتاح در فقه شافعى كه بارها شرح شده است (نك: ابن قاضى شهبه ، 1/261، 280؛ حاجى خليفه ، 2/1769)، ادب الجدل ، شرح مختصر المزنى و المواقيت (نك: عبادي ، 74؛ سمعانى ، 10/303؛ نووي ، همانجا؛ حاجى خليفه ، 2/1219، 1631).
مآخذ
ابن تغري بردي ، النجوم ؛ ابن خلكان ، وفيات ؛ ابن قاضى شهبه ، ابوبكر، طبقات الشافعية، حيدرآباد دكن ، 1398ق /1978م ؛ ابواسحاق شيرازي ، ابراهيم ، طبقات الفقهاء، به كوشش خليل الميس ، بيروت ، دارالقلم ؛ حاجى خليفه ، كشف ؛ ذهبى ، محمد، سيراعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و ديگران ، بيروت ، 1404ق /1984م ؛ سبكى ، عبدالوهاب ، طبقات الشافعية الكبري ، به كوشش محمود محمد طناحى و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ، 1383ق /1964م ؛ سمعانى ، عبدالكريم ، الانساب ، حيدرآباد دكن ، 1399ق /1979م ؛ سيد، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره ، 1954م ؛ عبادي ، محمد، طبقات الفقهاء الشافعية، به كوشش گوستاويتستام ، ليدن ، 1964م ؛ مزي ، يوسف ، تحفة الاشراف ، بمبئى ، 1384ق /1965م ؛ نووي ، يحيى بن شرف ، تهذيب الا´سماء و اللغات ، قاهره ، ادارة الطباعة المنيرية؛ نيز: ; GAS. محمدجواد ساروي
لطفا منتظر باشید ...
