ابن قاصح - دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 4

ابن قاصح

جلد: 4

نويسنده: عباس نقييي

شماره مقاله:1622

اِبْن ِ قاصِح ، ابوالبقاء نورالدين على بن عثمان بن محمد عذري ، (716-801ق /1316-1399م )، مقري شافعى مصر. آثار به جا مانده از ابن قاصح گوياي آن است كه وي به نجوم و هيأت و رياضيات نيز آگاه بوده است . نام او گاه به صورت «على بن محمد بن عثمان » (نك: ابن قاصح ، 413) و كنية وي به شكل ابوالقاسم و ابوالحسن نيز آمده است (همو، 3، 413). او شاطبيه را از مجدالدين اسماعيل كفتى فرا گرفت و از ميدومى ، ابن ابى حوافر، رحبى و مقدسى اجازة روايت يافت (سخاوي ، 5/260). ابن قاصح همچنين قرائتهاي دهگانه و غير آن را بر ابوبكر ابن جندي خواند (ابن جزري ، 1/555) و در جامع ماردانى به تعليم قرائت پرداخت (ابن حجر، 4/72). وي در اين زمينه شاگردانى نيز تربيت كرد، از جمله برهان الدين صالحى كه برخى از تصانيف وي و آثار پيشينيان را همچون : المستنير ابن سِوار، ارشاد المبتدي قلانسى و الكافى ابن شريح ، از او فرا گرفت و روايت نمود (سخاوي ، همانجا). زراتيتى و زين الدين رضوان نيز از شاگردان ابن قاصح به شمار مى روند (همانجا).

آثار چاپى

1. تلخيص الفوائد فى شرح اتراب القصائد، كه شرحى است بر رائية شاطبى در رسم مصحف و نخستين بار در 1973م در مصر به چاپ رسيده است ؛

2. سراج القاري ´ المبتدي و تذكار المقري المنتهى ، كه شرحى است بر شاطبيه (حرز الامانى ) و تأليف آن در 759ق به انجام رسيده است (ابن قاصح ، 413). اين كتاب در 1293ق در بولاق به چاپ رسيده و بارها تجديد چاپ شده است .

آثار خطى

1. اتفاق القراء، كه دو نسخه از آن در كتابخانه هاي انستيتوي خاورشناسى شوروي و پترزبورگ موجود است (نك: خالدوف ، شم )؛ GAL,S,II/212;221

2. تحفة الانام فى الوقف على الهمزة لحمزة وهشام ، كه نسخه هاي آن در كتابخانه هاي بانكيپور، گارت و آصفيه محفوظ است ( بانكيپور، شم 1293 ؛ حتى ، شم 1216 ؛ ، GAL,S همانجا)؛

3. تحفة الطلاب فى العمل بربع الاسطرلاب ، كه نسخه اي از آن در دارالكتب مصر يافت مى شود (خديويه ، 5/232)؛

4. درة الافكار فى معرفة اوقات الليل و النهار، كه نسخه اي از آن در موزة بريتانيا موجود است (ريو، 523 -522 )؛

5. قرة العين فى الفتح و الامالة و بين اللفظين . از اين كتاب نسخه هاي بسياري در دست است كه از آن ميان مى توان نسخه هاي دارالكتب مصر، ازهريه وبرلين را ذكركرد (خديويه ، 1/109؛ ازهريه ، 1/122؛ آلوارت ، شم 550 -549 )؛

6. مصطلح الاشارات فى القراءات الزوائد المروية عن الثقات . دو نسخه از آن در كتابخانه هاي آستان قدس (آستان ، 2/234) و كوپريلى (كوپريلى ، 1/36) موجود است ؛

7. المنهل العذب المسيَّب فى شرح العمل بالربع المجيَّب ، كه نسخه اي از آن در كتابخانة واتيكان موجود است ، GAL,S) همانجا)؛

8. نزهة المشتغلين فى احكام النون الساكنة و التنوين (مرعشى ، شم (3)/5479؛ تيموريه ، 3/235).

ضمناً آثار ديگري نيز در قرائت و نجوم به ابن قاصح نسبت داده شده كه يافت نشده اند (نك: سخاوي ، همانجا؛ حاجى خليفه ، 2/1163، 2041).

مآخذ

آستان قدس ، فهرست ؛ ابن جزري ، محمد، غاية النهاية، به كوشش گ . برگشترسر، قاهره ، 1351ق /1932م ؛ ابن قاصح ، على ، سراج القاري ´، قاهره ، 1401ق /1981م ؛ ازهريه ، فهرست ؛ تيموريه ، فهرست ؛ حاجى خليفه ، كشف ؛ ابن حجر، احمد، انباء الغمر، حيدرآباد دكن ، 1390ق /1970م ؛ خديويه ، فهرست ؛ سخاوي ، محمد، الضوء اللامع ، قاهره ، 1354ق ؛ كوپريلى ، خطى ؛ مرعشى ، خطى ؛ نيز:

Ahlwardt; Bankipore; GAL,S; Hitti, Ph. K. et al., Descriptive Catalog of the Garrett Collection, Princeton, 1938; Khalidov; Rieu, Ch. Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London,

1894.

عباس نقيئى