جلد: 4نويسنده: ناصر گذشته شماره مقاله:1631اِبْن ِ قِبه ، ابوجعفر محمد بن عبدالرحمان بن قبة رازي ، متكلم امامى (د اوايل سدة 4ق /10م ). از تاريخ تولد و درگذشت و سير زندگى او اطلاعى در دست نيست ، جز آنكه در آغاز معتزلى بود ولى پس از مدتى به مذهب اماميه گرويد. ابوالقاسم بلخى (ه م ) را از استادان وي و ابن بُطَّة قمى (ه م ) را از شاگردان او شمرده اند (ابن ابى الحديد، 1/206؛ نجاشى ، 375). ابن شهر آشوب (ص 95) و نجاشى (همانجا) او را به عنوان متكلمى قوي دست و نيكو عقيده ستوده اند. از مناظره ها و مجادله هايى كه با متكلمان بزرگ عصر خود داشته چنين برمى آيد كه در زمان خود در علم كلام از برجستگى ويژه اي برخوردار بوده است . در عصر ابن قبه مهم ترين مبحث متكلمان اماميه پاسخ دادن به شبهاتى بوده كه متكلمان فرق ديگر اسلامى بر نظرية امامت شيعة اثنى عشري وارد مى كردند. از ابوالحسين سوسنجردي نقل است كه پس از زيارت حضرت رضا(ع ) به ديدار ابوالقاسم بلخى در بلخ رفتم و كتاب الانصاف ابن قبه را به او دادم . او بر اين كتاب نقضى نوشت به نام المسترشد فى الامامة؛ به ري بازگشتم و كتاب را به ابن قبه دادم و او بر آن ردّي نوشت به نام المستثبت فى الامامة و چون آن را نزد بلخى بردم ، آن را با نقض المستثبت پاسخ داد، اما وقتى كه به ري رسيدم ابن قبه از دنيا رفته بود (همو، 376). از الانصاف كه از مراجع ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغة (1/206) بوده و او بخشى از خطبة شقشقيه را در آن كتاب ديده است ، جز پاره اي كه در الشافى سيد مرتضى (2/126-127) آمده ، چيزي نمانده است . پاره اي ديگر از نوشته هاي ابن قبه را در كمال الدين ابن بابويه (1/51 -60، 94-126) مى يابيم كه حاكى از برخوردهاي كلامى وي با دو تن از متكلمان ديگر مذهبهاست كه اين دو بر اعتقاد اماميه در مورد مسألة غيبت دوازدهمين امام (ع ) خرده گرفته اند. ابوالحسين على بن احمد بن بشار يكى از آنهاست كه به فرقه اي منسوب است به نام جعفريّه خُلّص (اشعري ، 101) و ديگري ابوزيد علوي متكلم زيدي است كه ابن قبه به نقد آراء او پرداخته است . ابوزيد علوي در اثبات مذهب خود و رد مذهب اماميه كتابى پرداخته است به نام الاشهاد و ابن قبه بر آن ردي به نام نقض كتاب الاشهاد نوشته (ابن شهر آشوب ، 95-96؛ قس : نجاشى ، 375) كه ابن بابويه در كتاب ياد شده ، از آن نقل كرده است . ابن قبه در اين رساله اشكالهاي ابوزيد را يك به يك آورده و به آنها پاسخ داده است . محقق حلى (د 676ق ) در معارج الاصول (ص 141) در مسألة جواز عقلى تعبد به خبر واحد، نظر ابن قبه را، در آثار كلاميش ، مبنى بر عدم جواز نقل و رد مى كند (نيز نك: صاحب فصول ، فصل جواز تعبد به خبر واحد). افزون بر كتابهاي ياد شده ، آثار ديگري نيز به نامهاي الرد على ابن على الجبائى ، كتاب التعريف و المسألة المفردة فى الامامة از ابن قبه ياد كرده اند (نجاشى ، همانجا؛ طوسى ، 1/29).
مآخذ
ابن ابى الحديد، عبدالحميد، شرح نهج البلاغة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم ، قاهره ، 1379ق /1959م ؛ ابن بابويه ، محمد، كمال الدين و تمام النعمة، به كوشش على اكبر غفاري ، تهران ، 1390ق /1970م ؛ ابن شهر آشوب ، محمد، معالم العلماء، نجف ، 1380ق /1960م ؛ اشعري قمى ، سعد، المقالات و الفرق ، به كوشش محمدجواد مشكور، تهران ، 1361ش ؛ سيدمرتضى ، على بن حسين ، الشافى فى الامامة، تهران ، 1410ق ؛ صاحب فصول ، محمد، الفصول الغروية، تهران ، 1270ق ؛ طوسى ، محمد، فهرست ، به كوشش آلويس اشپرنگر و محمود راميار، مشهد، 1351ش ؛ محقق حلى ، جعفر، معارج الاصول ، قم ، 1403ق ؛ نجاشى ، احمد، رجال ، به كوشش موسى شبيري زنجانى ، 1407ق /1986م . ناصر گذشته
لطفا منتظر باشید ...
