جلد: 4نويسنده: شماره مقاله:1666اِبْن ِ كال ، ابوعبدالله محمد بن محمد بن هارون بزّاز حِلّى (ذيحجة 515 - ذيحجة 597/ فورية 1122 - سپتامبر 1201)، مقري ، محدّث و مفسّر امامى . شهرت او در برخى از منابع (مثلاً ورام ، 1/23؛ ذهبى ، العبر، 3/120؛ قس : ابن نقطه ، 1/213) به صورت «ابن الكيال » و گاه به شكلهاي محرّف «ابن الكمال » و «ابن الكامل » ضبط شده است (نك: ابن طاووس ، 595؛ ذهبى ، تذكرة، 4/1348؛ دربارة صورتهاي گوناگون كلمه ، نيز نك: آقابزرگ ، 287- 288). از آنجا كه وي براي گذران زندگى به پيشة بزازي مى پرداخته به «بزاز» نيز شهرت يافته است (ذهبى ، المختصر، 70). در منابع قديم تر به مذهب او اشاره اي نرفته است ، اما برخى منابع متأخر شيعى او را در زمرة اماميه شمرده اند، و قراينى بر اين امر گواهى دارد (مثلاً نك: حرعاملى ، 2/311؛ قس : كتاب سليم بن قيس ، 63). وي در بغداد به دنيا آمد و در حلّه پرورش يافت . سپس براي كسب علم به بغداد بازگشت و در آنجا از ابوالعلاء همدانى ، ابوالكرم شهرزوري ، سبط خياط ودَعوان بن على جُبّى قرائت آموخت و از جمعى از مشايخ استماع حديث كرد. پس از آن به حلّه بازگشت و به تعليم قرائت و حديث پرداخت (منذري ، 1/403-404؛ ابن ساعى ، 9/72؛ ذهبى ، المختصر، همانجا). ابن كال همچنين در موصل از يحيى ابن سعدون قرطبى قرائت و حديث فراگرفت (منذري ،ذهبى ،همانجاها). علاوه بر اينها، از نظام الشرف ابوالحسن عريضى ، على بن عبدالسيد بن صباغ و فضل بن سهل اسفراينى نيز استفاده كرده است ( كتاب سليم بن قيس ، ورام ، منذري ، همانجاها). از جمله شاگردان و راويان وي ورام بن ابى فراس ، ابوالحسن على ابن خياط، شريف محمد بن عمر داعى و ابن دبيثى را مى توان نام برد. شخص اخير ابن كال را در واسط و حلّه ملاقات كرده و قرائات دهگانه را نزد وي خوانده است (ذهبى ، المختصر، همانجا؛ ابن جزري ، النشر، 1/92؛ صاحب معالم ، 106/23؛ قس : ذهبى ، معرفة، 2/543). وي همچنين از مشايخ ِ اجازة محمد بن جعفري مشهدي بوده است (صاحب معالم ، همانجا). ابن كال به عنوان حلقه اي مؤثر در سلسلة انتقال قرائات جاي دارد. او افزون بر قرائات مشهور به قرائات شاذ نيز توجه داشته است (ذهبى ، معرفة، همانجا؛ ابن جزري ، غاية، 2/256). در اجازة صاحب معالم (همانجا) نام 3 اثر از او آمده است كه نسخه اي از آنها در دست نيست : مختصر التبيان فى تفسير القرآن ، متشابه القرآن ، اللحن الخفى و اللحن الجلى . ابن كال سرانجام در حلّه وفات يافت (ذهبى ، المختصر، همانجا).
مآخذ
آقابزرگ ، طبقات اعلام الشيعة، قرن 6، به كوشش على نقى منزوي ، بيروت ، 1392ق /1972م ؛ ابن جزري ، محمد، غاية النهاية فى طبقات القراء، به كوشش گ . برگشترسر، قاهره ، 1351ق /1932م ؛ همو، النشر، به كوشش على محمد ضياع ، قاهره ، كتابخانة مصطفى محمد؛ ابن ساعى ، على ، الجامع المختصر، به كوشش مصطفى جواد، بغداد، 1353ق /1934م ؛ ابن طاووس ، على ، التحصين ، به كوشش محمد انصاري ، بيروت ، 1410ق /1989م ؛ ابن نقطه ، محمد، الاستدراك ، نسخة عكسى موجود در كتابخانة مركز؛ حر عاملى ، محمد، امل الا¸مل ، به كوشش احمد حسينى ، بغداد، 1385ق ؛ ذهبى ، محمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن ، 1333-1334ق ؛ همو، العبر، به كوشش محمد سعيد زغلول ، بيروت ، 1405ق /1985م ؛ همو، المختصر المحناج اليه من تاريخ ابن دبيثى ، بيروت ، 1405ق /1985م ؛ همو، معرفة القراء الكبار، به كوشش محمد سيد جاد الحق ، قاهره ، 1387ق /1967م ؛ صاحب معالم ، حسن ، «الاجازة الكبيرة»، بحارالانوار مجلسى ، بيروت ، 1403ق /1983م ؛ منذري ، عبدالعظيم ، التكملة لوفيات النقلة، به كوشش بشار عواد معروف ، بيروت ، 1405ق /1984م ؛ ورام بن ابى فراس ، تنبيه الخواطر، قم ، چاپخانة علميه . بخش فقه ، علوم قرآنى و حديث
لطفا منتظر باشید ...
