جلد: 4نويسنده: شهناز رازپوش شماره مقاله:1668اِبْن ِ كَبَر، ابوالبركات هبةالله بن كبر (د 724ق /1324م )، ملقب به شمس الرياسة، روحانى مسيحى قطبى و دبير ركن الدين بيبرس منصوري دوادار از امراي مصر (د 725ق ). از زندگى او آگاهى چندانى در دست نيست ، ليكن مى دانيم كه افزون بر شغل دبيري ، در كليساي المعلقة قاهره نيز به خدمت مشغول بود، اما پس از مدتى از شغل دبيري كناره گرفت تا همواره در خدمت كليسا باشد. ظاهراً ابن كبر نام مذهبى برصوما را به سبب تعلقش به كليسا بر نام خويش افزوده است (گراف ، ؛ II/438 «دائرةالمعارف ...1»، IV/313 .(I/60, هرچند كه پاره اي از منابع (همانجا؛ اشتاين اشنايدر، ابن كبر را پزشك نيز معرفى كرده اند، ليكن در درستى اين گفته بايد شك كرد، زيرا هيچ يك از منابع متقدم نه تنها اثري از او در اين زمينه ذكر نكرده اند، بلكه از پزشك بودن او نيز سخنى نگفته اند. گراف (همانجا) منشأ اين اشتباه را در انتساب آثار پزشكى ابن طيّب ابوالخير (پزشك و كشيش مسيحى ) به ابن كبر مى داند. از زندگى سياسى ابن كبر نيز اطلاعى در دست نيست .
آثار
ابن كبر از نويسندگانى است كه در زمان خويش نوآوريهايى داشته و يكى از بهترين و جامع ترين واژه نامه هاي قبطى - عربى را نگاشته است . آنچه اين اثر را در ميان اثرهاي مشابه آن تا سدة 7ق /13م برجسته كرده ، اين است كه نويسنده به ذكر واژه ها و اصطلاحات دينى بسنده نكرده ، بلكه به واژه هاي علمى نيز پرداخته است . ويژگى ديگر اين اثر آن است كه داراي پيوستى موضوعى در 10 فصل و 32 جزء است . اين كتاب به دليل فراگير و گسترده بودن واژه هايش به فرهنگ كبير - السُّلَّم الكبير - نيز مشهور بوده است (گراف ، همانجا). اين اثر در 1648م ، در رم به ويرايش كيرشر2 انتشار يافته و منتخباتى از آن نيز توسط برخى پژوهشگران در مصر به چاپ رسيده است (همو، .(II/443 اثر مهم ديگر ابن كبر با عنوان مصباح الظلمة و ايضاح الخدمة، دانشنامه اي است فراگير و جامع دربارة آيينها و مراسم و امور مذهبى مربوط به كليساي قبطى . اين اثر در 24 فصل تنظيم شده است و نويسنده در آن به مسائلى چون : توحيد و تثليث و نشان دادن آراء انحرافى اصحاب كليسا پرداخته و همچنين از زندگى حواريون ، از آثار نويسندگان برجستة مسيحى و از انجمنهاي كليسايى كه در سده هاي پيشين به وجود آمده ، ياد كرده است . كتاب مذكور در 1924م در پاريس ، همراه ترجمة آن توسط ل . ويل كور3، تيسران 4 و گ . ويت 5 در مجموعة «آباء كليساي شرق 6» (شم 20)، چاپ شد (گراف ، .(II/439-440 سپس قسمتهايى از كتاب به طور جداگانه منتشر گرديد؛ فهرستى از پيروان يونانى و غير يونانى كليسا، با عنوان اسماء الرسل السبعين ، به اهتمام آ. باومشتارك 7، با ترجمة لاتينى آن در 1901 و 1902م در جلدهاي 1 و 2 از مجموعة «مسيحيت شرقى 8» به چاپ رسيد (فولتون ، .(II/80 فصل 22 آن كه تذكرة قديسان است ، با عنوان «تذكرة ابوالبركات » به كوشش يسران همراه با ترجمة فرانسوي آن به چاپ رسيده است . ترجمة لاتين آن نيز به اهتمام فرانسوا نو9 در مجلد 13 مجموعة «آباء كليساي شرق » (1908م ) آمده است (گراف ، .(II/441 گفته اند كه ابن كبر در تأليف كتاب زبدة الفكر فى تاريخ الهجرة، اثر ركن الدين بيبرس - دربارة تاريخ عمومى اسلام از آغاز تا 724ق ، در 11 مجلد - نقش مهمى داشته و امير را در نوشتن آن ياري كرده است (صفدي ، 10/352؛ مقريزي ، 2(1)/269)، اما به درستى نمى توان سهم او را در پرداختن اين اثر مشخص كرد S,288) , 2 EI). فقط مى دانيم كه ابن كبر كتاب مذكور را خلاصه كرده است . نسخه اي از آن عنوانهاي مختار الاخبار، مختصر تاريخ المقر الركنى بيبرس الدوا دار (المنصوري ) و زبدة الفكرة فى تاريخ الهجرة در كتابخانة آمبروزيانا به شمارة 117 موجود است ( آمبروزيانا، .(I/71 اگرچه گراف بر آن است كه كاتب نسخة آمبروزيانا، در نسبت دادن اين اثر به ابن كبر دچار اشتباه شده است ، ليكن اسكار لوفگرن 10 با ردّ نظرية فوق ، عنوان كتاب را دليل بر صحت اين انتساب مى داند ( آمبروزيانا، همانجا). از ابن اكبر خطبه ها و موعظه هاي بسياري بر جاي مانده است . خصوصيات بديعى آنها از جمله سجع گويى بيانگر تأثير پذيري او از پيشينيان خويش است (گراف ، .(II/442 برخى از اين خطبه ها، همراه با موعظه هاي ابن عَسّال در قاهره يكبار در 1894م و بار ديگر در 1914م به چاپ رسيده است . گذشته از آثار ياد شده ، اين كتابها را نيز به وي نسبت داده اند: البيان الاظهر فى الرد على من يقول بالقضاء و القدر؛ جلاء العقول فى علم الاصول يا كشف الاسرار الخفية فى اسباب المسيحية؛ ردود على اليهود و المسلمين (كحاله ، 3/41).
مآخذ
صفدي ، خليل ، الوافى بالوفيات ، به كوشش ژاكلين سوبله و على عماره ، بيروت ، 1400ق /1980م ؛ كحاله ، عمر رضا، معجم المؤلفين ، بيروت ، 1377ق /1957م ؛ مقريزي ، احمد، السلوك لمعرفة دول الملوك ، به كوشش محمد مصطفى زياده ، قاهره ، 1360ق /1941م ؛ نيز: Ambrosiana; EI 2 , S; Fulton, Alexander, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London, 1959; Graf, G., Geschichte der Christlichen arabischen Literatur, Vatican City, 1947; New Catholic Encyclopedia, Washingron, 1966; Steinschneider, M., Polemische und apologetische Literatur in arabischer Sprache, Leipzig 1966. شهناز رازپوش
لطفا منتظر باشید ...
