جلد: 4نويسنده: قهار مقيمي شماره مقاله:1677اِبْن ِ كَرَكى ، ابوالوفاء ابراهيم بن عبدالرحمان بن محمد بن اسماعيل كركى ، ملقب به برهان الدين (835 -922ق /1432-1516م )، قاضى و فقيه حنفى و رجل سياسى مصر. كنية او را ابوالفضل نيز گفته اند. اصل خاندان او به كرك (در شرق اردن ) باز مى گردد. مادرش زنى چركسى از موالى يشبك اتابك بود. او در قاهره متولد شد و پس از حفظ قرآن به خواندن و حفظ برخى كتب متداول چون اربعين نووي ، شاطبيه ، مختصر قدوري و الفية ابن مالك مشغول شد. او از استادانى مانند ابن حجر عسقلانى ، علم الدين بلقينى ، قلقشندي ، ولوي سفطى ، امين آقسرايى و ابن همام و ديگران بهره برد و به كسب اجازه از آنان نايل آمد و در تفسير، فقه ، حديث و ادبيات تبحر يافت . او بر اثر كثرت معاشرت با امرا و بزرگان ترك ، زبان تركى را خوب مى دانست (سخاوي ، 1/59 -61). اگرچه به صورت دقيق مشخص نيست كه ابن كركى چگونه و به چه وسيله به بارگاه امير قايتباي راه يافته است ، اما سخاوي (همانجا) از سفر وي در ملازمت امير به بحيره ياد كرده و به وضوح اشاره مى كند كه اين سفر قبل از به سلطنت رسيدن قايتباي و در زمان امارت او بوده است . او اندكى بعد با به سلطنت رسيدن قايتباي (حك 872 -901ق ) بيش از پيش نزد سلطان تقرّب يافت و نديم خاص او شد، چنانكه در خلوت و جمع در ملازمت او بود. گويا سلطان بسياري از صاحب منصبان را عزل كرده ، اختيارات آنان را بدو سپرده بود. سخاوي (1/61 -63) و عيدروسى (ص 102) به تفصيل به شرح مناصب او پرداخته اند. او در سفرها از جمله سفر به شام ، حلب ، بيت المقدس ، مكه و مدينه در ركاب سلطان بود (سخاوي ، 1/62). در 883ق (همو، 1/63؛ تونكى ، 3/180) خاطر سلطان از او رنجيده شد و وي در 886ق به كلى از حضور در بارگاه منع گرديد (سخاوي ، همانجا؛ عيدروسى ، 102). آنگاه مدتى در خانة خويش به تدريس و افتاء اشتغال ورزيد، تا اينكه در 898ق به امامت اعاده شد و سال بعد اقراءِ حديث و مشيخة اشرفيه را نيز به دست آورد. در 903ق در عهد ناصرالدين محمد ابن قايتباي (حك 901-904ق ) به قضاءِ حنفيه منصوب گرديد، ليكن در 906ق بار ديگر معزول شد و به روزگار شرف الدين غوري (حك 906- 922ق ) مقام قضا به وي پيشنهاد گرديد، اما آن را نپذيرفت (عيدروسى ، 102-103). مرگ ابن كركى در قاهره ، بر اثر غرق شدن در بركه اي كه مقابل خانه اش قرار داشت ، روي داد (غزي ، 1/112؛ ابن عماد، 8/104).
آثار
1. تاريخ ابراهيم كه نسخه اي از آن در كتابخانة ملى پاريس موجود است ( دوسلان ، شم 1931 )؛ 2. فيض المولى الكريم على عبده ابراهيم ، در فقه حنفى كه نسخ خطى آن در كتابخانه هاي مصر، تركيه و جز آن موجود است (نك: ازهريه ، 2/234؛ خديويه ، 3/98؛ منجد، 31؛ ، TS شم GAL,S,II/95;4078 .(GAL,II/101; همچنين نسخه اي تحت عنوان مجموعة المسائل در كتابخانة دانشگاه پيل وجود دارد (نموي ، شم .(921
مآخذ
ابن عماد، عبدالحى ، شذرات الذهب ، قاهره ، 1351ق ؛ ازهريه ، فهرست ؛ تميمى ، تقى الدين ، الطبقات السنية فى تراجم الحنفية، به كوشش عبدالفتاح محمد حلو، رياض ، 1403ق /1983م ؛ تونكى ، محمود حسن ، معجم المصنفين ، بيروت ، 1344ق ؛ خديويه ، فهرست ؛ سخاوي ، محمد، الضوء اللامع ، قاهره ، 1354ق ؛ عيدروسى ، عبدالقادر، تاريخ النور السافر، بيروت ، 1405ق /1985م ؛ غزي ، محمد، الكواكب السائرة، به كوشش جبرائيل سليمان جبّور، بيروت ، 1945م ؛ منجد، صلاح الدين ، المخطوطات العربية فى فلسطين ، بيروت ، 1982م ؛ نيز: De Slane; GAL; GAL,S; Nemoy, Leon, Arabic Manuscripts in the Yale University Library, New Haven, 1956; TS. قهار مقيمى
لطفا منتظر باشید ...
