جلد: 4نويسنده: شماره مقاله:1718اِبْن ِ مأْمون ، احمد بن على الزوال (ذيقعدة 509 -19 شعبان 586/ آوريل 1116-21 سپتامبر 1190)، نحوي ، لغوي ، محدث و خطاط. او از نادر كسانى است كه زندگى نامة خود را نوشته و ياقوت عيناً آن را نقل كرده است . گفته هاي ديگران نيز بيشتر نقل از همين زندگى نامه است . جد اعلاي او مأمون خليفه بود و به همين سبب است كه وي نيز به ابن مأمون شهرت يافته است (ياقوت ، 4/175). ابن مأمون در محلة درب فيروز بغداد زاده شد و چون درگذشت در محلة باب حرب همان شهر به خاك سپرده شد (همو، 4/177؛ قفطى ، 1/89). پدرش در دوران خلافت مستظهر (487-512ق /1094- 1118م ) و بعد در عهد مسترشد (512 -529ق /1118- 1135م ) مدتى رياست «ديوان زمام » را به عهده داشت (ياقوت ، همانجا). ابن مأمون در اوان جوانى قرائات دهگانه را به همراه اسماعيل بن جواليقى (پسر ابومنصور جواليقى ) نزد ابوبكر على مرزوقى و فنون خوشنويسى را نيز نزد حسن بن منصور جزري آموخت (همانجاها). وي مدت 11 سال در مصاحبت ابومنصور جواليقى (د 539ق /1144م ) بود و نحو و لغت را از او آموخت و كتابهاي متعددي نيز نزد او خواند (همانجاها). ابن مأمون از استادان و مشاهير عصر خود از جمله ابن الحصين و ابوالعز ابن كادش و بدر مولى عبدالمحسن حديث شنيد (ذهبى ، 112؛ قفطى ، همانجا). ابن دبيثى گويد كه از وي حديث شنيده و ابوالفتوح ابن حصري از او روايت كرده است (ذهبى ، همانجا). ابن مأمون در 534ق /1140م منصب قضاي دُجَيل ِ بغداد را به عهده گرفت (ياقوت ، 4/178؛ قفطى ، همانجا) و مدتى در اين سمت باقى ماند، اما همينكه مستنجد به خلافت (555 -566ق /1160-1171م ) رسيد، بر قضات سخت گرفت و اموال بسياري از آنان از جمله ابن مأمون را مصادره كرد (ياقوت ، 4/181). وي مدت 11 سال يعنى تا پايان خلافت مستنجد در چنين وضعى به سر برد (همانجا)، ولى با روي كار آمدن مستضى ء (566 - 575ق /1171- 1179م ) مورد لطف وي قرار گرفت و با وساطت وزير عضدالدوله در برخى امور حكومتى به كار گمارده شد (همو، 4/183). ابن مأمون شعر نيز مى سرود و ياقوت (4/184- 185) 6 بيت از اشعار او را ضبط كرده است .
آثار
1. اسرار الحروف ، كه در آن از مخارج و مواضع حروف و اشتقاق اسمها و آراء مختلف علماي لغت در اين باره به بحث پرداخته بود (ياقوت 4/182)؛ 2. شرح كتاب فصيح ثعلب (همانجا؛ بغدادي ، 1/88).
مآخذ
بغدادي ، هديه ؛ ذهبى ، محمد، المختصر المحتاج اليه من تاريخ ابن الدبيثى ، بيروت ، 1405ق /1985م ؛ قفطى ، على ، انباه الرواة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم ، قاهره ، 1369ق /1950م ؛ ياقوت ، ادبا. رحمت پور محمد شيرجوپشت
لطفا منتظر باشید ...
