ابن مبارك ، أبوعثمان - دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 4

ابن مبارك ، أبوعثمان

جلد: 4

نويسنده: مهيار علوي مقدم

شماره مقاله:1723

اِبْن ِ مُبارَك ، ابوعثمان سَعدان (د 220ق /835م )، نحوي ، اديب و راوي ادب . پدرش ، مبارك ، از اسيران طخارستان بود (ابن نديم ، 77)، اما او خود گويا در بغداد زاده شد (خطيب ، 9/203). تقريباً همة مآخذ به نابينا بودن وي اشاره كرده اند، اما دربارة اينكه وي از آغاز تولد نابينا بوده است يا نه اطلاعى در دست نيست . ابن مبارك ، غلام عَاتِكة، كنيزِ مهدي ِ عباسى ، همسر مُعَلّى بن ايوب طَريف بود (ابن نديم ، همانجا).

ابن انباري ، وي را از راويان ادب عربى دانسته (خطيب ، همانجا) و خوانساري (4/31) او را در اين باب ، در شمار متقدمان نهاده است . وي در نحو پيرو مكتب كوفه بود (ابن نديم ، همانجا؛ ياقوت ، 11/189). با اين حال آثار ابوعُبَيده مَعمَر بن مُثنّى (د 207ق )، نحوي پيرو مكتب بصره ، را نيز از خود وي روايت كرده است (ابن نديم ، خطيب ، همانجاها). ابن مبارك با جاحظ نيز همروزگار بود و جاحظ (1/155) اشعاري به روايت وي نقل كرده است . وي ديوان شعر فرزدق را نيز روايت كرد (سزگين ، 2(3)/76)؛ گفت و گويى از او با اصمعى (جاحظ، 7/202) و نيز گزارشى دربارة حضور وي در حلقة درس ابن جريح در دست است (ابوالفجر، 6/91) و على بن بشر مروزي 3 بيت از اشعار ابن مبارك را كه خود براي او فرستاده ، نقل كرده است (ابن عبدربه ، 2/321). از ديگر كسانى كه از وي روايت كرده اند، محمد بن حسن بن دينار هاشمى است (خطيب ، همانجا). حافظة نيرومند وي را نيز مانند حافظة بسياري از ديگر راويان ادب ستوده اند (ابن عبدربه ، 2/230). دو گزارش دربارة سفرهاي او در دست است كه يكى از آن دو مربوط به سفر وي به شام است (همو، 3/183، 6/13). تنها ياقوت (11/190) به سال درگذشت ابن مبارك اشاره كرده است ، اما دربارة چگونگى درگذشت او و محل آن سخنى نگفته است .

آثار

6 اثر به شرح زير به وي منسوب است كه هيچ كدام اكنون در دست نيست :

1. الارضين و المياه و الجبال (ابن نديم ، 77). همو قسمتى از كتاب را به خط ابن الكوفى ديده است ؛

2. الامثال ؛

3. خلق الانسان ؛

4. المناهل ؛

5. النقائِض ، كه ابن مبارك اين كتاب را از ابوعبيده روايت كرده است ؛

6. الوحوش (ابن نديم ، همانجا؛ صفدي ، 5/190؛ سزگين ، 2(3)/76).

مآخذ

ابن انباري ، عبدالرحمان ، نزهة الالباء، به كوشش ابراهيم سامرايى ، بغداد، 1959م ؛ ابن عبدربه ، احمد، العقد الفريد، به كوشش احمد امين و ديگران ، بيروت ، 1402ق /1982م ؛ ابن نديم ، الفهرست ؛ ابوالفرج اصفهانى ، الاغانى ، بولاق ، 1285ق ؛ جاحظ، عمرو، الحيوان ، به كوشش عبدالسلام محمد بن هارون ، بيروت ، 1388ق /1969م ؛ خطيب بغدادي ، احمد، تاريخ بغداد، قاهره ، 1349م ؛ خوانساري ، محمد باقر، روضات الجنات ، تهران ، 1382ق /1962م ؛ سزگين ، فؤاد، تاريخ التراث العربى ، ترجمة محمود فهمى حجازي ، رياض ، 1403ق / 1983م ؛ صفدي ، خليل ، نكت الهميان فى نكت العميان ، به كوشش احمد زكى بك ، قاهره ، 1329ق /1911م ؛ ياقوت ، ادبا.

مهيار علوي مقدم