جلد: 4نويسنده: بشري حشمت پسند شماره مقاله:1382اِبْن ِ شَعّار، ابوالبركات كمال الدين ، مبارك بن احمد بن حمدان موصلى (صفر 593 - جمادي الا¸خر 654/ دسامبر 1196- ژوئن 1256)، اديب و مورخ . وي در موصل زاده شد و در حلب درگذشت (يونينى ، 1/33؛ ذهبى ، 3/274). از جزئيات زندگى و استادان و آموخته هاي او هيچ اطلاعى در دست نيست . تنها مى دانيم كه در 628ق در اربل منصبى ديوانى داشته است (نك: ابن خلكان ، 4/150؛ قس : عزاوي ، 1/75). شهرت وي عمدتاً ناشى از كتاب عقود الجمان فى شعراءِ هذا الزمان است . ابن فُوَطى روايت مى كند كه ابن شعّار مدت 50 سال درسفر و حضر به گردآوري شرح احوال و گزيدة اشعار شاعران عصر خويش مشغول بوده است ( تلخيص ، «كتاب الكاف »، 241). از روايات منابع چنين برمى آيد كه وي براي آگاهى از شرح حال و آثار شاعران و بزرگان عصر خويش كه احياناً برخى از آنان مناصب حكومتى نيز داشتند (عزاوي ، همانجا)، اغلب خود به ديدار آنان مى شتافته تا از زبان ايشان شرح حال و گزيده اي از اشعارشان را بشنود و در كتاب خود بياورد. برخى از اين ملاقاتها را ابن فوطى ( تلخيص ، 4(1)/248، 548، 633) و يونينى (1/334- 335) نقل كرده اند. وي ظاهراً با ابن خلكان (ه م ) كه معاصر او بوده ، دوستى و همنشينى داشته و بى شك به همين دليل ابن خلكان او را «صاحبنا» خوانده است (6/65). ابن شعار نخست ذيلى به معجم الشعراء مرزبانى (د 384ق ) با عنوان تحفة الوزراء نگاشت و در آن به شرح حال و آثار شاعران تا 600ق / 1203م پرداخت (ابن فوطى ، تلخيص ، 4(3)/10). و پس از اتمام آن در 631ق (حاجى خليفه ، 2/1734) به تأليف عقود الجمان پرداخت (ابن فوطى ، تلخيص ، «كتاب الكاف »، همانجا) و در آن به گفتة خود وي (نك: عزاوي ، همانجا؛ جامعه ، 2/186) شرح حال و آثار شاعرانى را نوشت كه سدة 7ق را درك كرده بودند. از اين رو نظر بروكلمان GAL,S,) كه تحفة الوزراء را با عقود الجمان يكى انگاشته ، صحيح به نظر نمى رسد. عقود الجمان كه مورد استفادة مؤلفانى چون ابن صابونى (ص 253-254)، ابن ابى الوفا (1/298، 2/95، 198)، ابن فوطى ( تلخيص ، 4(1)/218، 248، 548، 633، 4(2)/778، 937، 4(3)/40) و حتى ابن خلكان (6/65، 138، 7/38، 93، 236) بوده ، در 10 جلد و به ترتيب حروف الفبا نوشته شده است . نسخه اي از آن ، بجز جلدهاي 2 و 8، به شماره هاي 2323 تا 2330 در كتابخانة اسعد افندي موجود است (عزاوي ، 76؛ ، GAL,S همانجا). در پاره اي مآخذ دو اثر مختلف به نامهاي عقود الجمان فى شعراءِ هذا الزمان و قلائد الجمان فى فرائد شعراء هذا الزمان به وي نسبت داده شده (بغدادي ، 2/3؛ كحاله ، 8/171)، اما با توجه به اينكه مؤلف خود در مقدمة عقود الجمان آن را قلائد الجمان فى فرائد شعراء هذا الزمان ناميده (جامعه ، همانجا)، چنين به نظر مى رسد كه يك اثر دو عنوان يافته ، ولى نام عقود الجمان شهرت بيشتري پيدا كرده است . يونينى نيز كتابى به نام قلائد الفرائد را به ابن شعّار نسبت داده (1/334) كه آن هم ظاهراً همين اثر است . حاجى خليفه (1/383) و بغدادي (همانجا) تذكره اي را نيز در 12 جلد به ابن شعّار نسبت داده اند كه در هيچ يك از منابع كهن اشاره اي به آن نشده است .
مآخذ
ابن ابى الوفاء، عبدالقادر، الجواهر المضيئة، حيدرآباد دكن ، 1332ق ؛ ابن خلكان ، وفيات ؛ ابن صابونى ، محمد، تكملة اكمال ، به كوشش مصطفى جواد، عراق ، 1377ق /1957م ؛ ابن عماد، عبدالحى ، شذرات الذهب ، قاهره ، 1351ق ؛ ابن فوطى ، عبدالرزاق ، تلخيص مجمع الا¸داب ، به كوشش مصطفى جواد، دمشق ، 1382ق ؛ همو، همان ، «كتاب الكاف »، به كوشش حافظ محمد عبدالقدوس ، 1358ق /1939م ؛ بغدادي ، هديه ؛ جامعه ، خطّى (تاريخ )؛ حاجى خليفه ، كشف ؛ ذهبى ، محمد، العبر، به كوشش محمد سعيد بن بسيونى ، بيروت ، 1985م ؛ عزاوي ، عباس ، التعريف بالمورخين ، عراق ، 1376ق ؛ كحاله ، عمررضا، معجم المؤلفين ، بيروت ، 1957م ؛ يونينى ، موسى ، ذيل مرا¸ة الزمان ، حيدرآباد دكن ، 1374ق /1954م ؛ نيز: GAL,S. بشري حشمت پسند
لطفا منتظر باشید ...
