جلد: 4نويسنده: حسن صفري نادري شماره مقاله:1762اِبْن ِ مَسْدي ، ابوبكر، محمد بن يوسف بن موسى ازدي مُهَلّبى ، غرناطى ملقب به جمال الدين (599 - شوال 663ق /1203- ژوئيه - اوت 1265م )، محدث ، مقري و فقيه اندلسى . كنية وي را «ابوالمكارم » نيز گفته اند. مسدي نام جد اعلاي او، زيد بن روح بن عبدالله و موطن اصليش ظاهراً غرناطه بوده است (ابن فرحون ، 2/333؛ ابن حجر، 5/438). در 3 سالگى ، پدربزرگش به او خرقةتصوف پوشانيد (صفدي ، 5/254) و در فاصلة 610 -620ق در اندلس به استماع از مشايخ آن ديار پرداخت و پس از 620ق جهت فراگيري دانش مسافرتهاي بسيار نمود و از اين رو او را رحّال خوانده اند (ذهبى ، تذكرة، 4/1448-1449؛ قس : ابن فرحون ، 2/334). در حلب از ابومحمد علوان ، در دمشق از ابوالقاسم ابن صصري ، در مصر از فخرالدين فارسى ، در اسكندريه از محمد بن عبّاد حرّانى ، در فاس از ابوالبقايعيش بن عديم و ابومحمد ابن زيدان و در تونس و تلمسان از برخى مشايخ ديگر استماع نمود (ذهبى ، همان ، 4/1449؛ ابن رافع ، 30، 51، جم؛ ابن فرحون ، همانجا). قرائت را نيز از عبدالصمد بلوي ، ابوالقاسم ابن عيسى و محمد بن على سبتى فراگرفت (ابن جزري ، 2/288). كسان بسياري از او حديث شنيده و روايت نموده اند كه از آن جمله مى توان علم الدين دواداري ، مجدالدين عبدالله بن محمد طبري ، دمياطى ، ابواليمن ابن عساكر، عفيف الدين ابن مزروع و رضى الدين طبري را نام برد (ذهبى ، ابن جزري ، همانجاها). عده اي وي را در نقل حديث ضعيف شمرده اند (ذهبى ، ميزان ، 4/73؛ ابن حجر، همانجا) و شايد يكى از علل تضعيف وي كلماتى بوده كه در نكوهش عايشه بيان نموده است (ذهبى ، تذكره ، همانجا). ابن مسدي ، به نقل ابن مطري ، در مكه در جمع زيديه وارد شد و ايشان خطابة حَرَم را به وي واگذار نمودند. گفته شده كه بيشتر تأليفات وي نزد زيديه بوده است (ذهبى ، تذكرة، همانجا). ذهبى ( ميزان ، همانجا) يادآور شده كه او به تشيع گرايش داشته است ، همچنين عبارات ستايش آميز او دربارة ابن عربى (مقري ، 2/387) تمايل او را به تصوف نشان مى دهد. با اينهمه ابن فرحون (2/333) وي را از مالكيان به شمار مى آورد. ابن مسدي قصيده اي در حدود 600 بيت در مذمت معاويه و ياران وي سروده بوده كه ذهبى (همانجا) آن را نزد ابن مطري ديده است . وي سرانجام به حيله در مكه به قتل رسيد و خونش پايمال شد (همانجا). مقري اشعار او و نيز آثار او را در فقه و حديث مى ستايد (3/351).
آثار
تنها اثر موجود او المسلسلات ، در حديث است كه به صورت خطى در مجموعة 103 كتابخانة ظاهرية دمشق نگهداري مى شود (ظاهريه ، 111). ديگر آثار او كه بر جاي نمانده ، اينهاست : معجم الشيوخ ، شامل 3 مجلد بزرگ كه شرح حال 4 هزار شيخ در آن آمده بود (مقري ، 3/350). اين كتاب مورد استفادة ذهبى و ابن رافع سلامى قرار گرفته است (ذهبى ، ميزان ، 4/73، سير، جم؛ ابن رافع ، جم)؛ مناقب الصدّيق ، كه صفدي (5/255) آن را ديده است (نيز نك: ذهبى ، تذكرة، 3/1449؛ ابن فرحون ، 2/334؛ حاجى خليفه ، 1/58)؛ منسك كبيره در مذاهب (صفدي ، 5/255)؛ اعلام الناسك باعلام المناسك ، در حج (ابن فرحون ، 2/334)؛ محود الائتلاف بين الاجماع و الاختلاف ، در مذاهب (همانجا)؛ المسند الغريب ، در مذاهب علماي متقدم و متأخر (مقري ، 3/350).
مآخذ
ابن جزري ، محمد، غاية النهاية، به كوشش گ . برگشترسر، قاهره ، 1352ق / 1933م ؛ ابن حجر عسقلانى ، احمد، لسان الميزان ، حيدرآباد دكن ، 1329-1331ق ؛ ابن رافع سلامى ، محمد، تاريخ علماء بغداد، به كوشش عباس عزاوي ، بغداد، 1357ق /1938م ؛ ابن فرحون ، ابراهيم ، الديباج المذهب ، به كوشش محمد احمدي ابوالنور، قاهره ، 1351ق ؛ حاجى خليفه ، كشف ؛ ذهبى ، محمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن ، 1333-1334ق ؛ همو، سير اعلام النبلاء، به كوشش بشار عواد معروف و محيى هلال السرحان ، بيروت 1405ق /1985م ؛ همو، ميزان الاعتدال ، به كوشش على محمد بجاوي ، قاهره ، 1382ق /1963م ؛ صفدي ، خليل ، الوافى بالوفيات ، به كوشش س . ددرينگ ، بيروت 1389ق /1970م ؛ ظاهريه ، خطى (حديث )؛ مقري ، احمد، نفح الطيب ، به كوشش يوسف محمد بقاعى ، بيروت ، 1406ق /1986م . حسن صفري نادري
لطفا منتظر باشید ...
