ابن مسيحى - دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 4

ابن مسيحى

جلد: 4

نويسنده: شهناز رازپوش

شماره مقاله:1770

اِبْن ِ مَسيحى ، شهرت چند تن از پزشكان و دانشمندان مسيحى عراق كه در سده هاي 6 و 7ق /12 و 13م در بغداد مى زيستند. از زندگى آنان آگاهى دقيقى در دست نيست ، ليكن مى دانيم كه دو تن از آنان از پزشكان دربار الناصرلدين الله عباسى (حك 575 -622ق / 1180- 1125م ) بوده اند (ابن عبري ، 238).

1. ابوالحسن (ابوالحسين ) صاعد بن هبةالله بن مؤمل (د ذيحجة 591/ نوامبر 1195)، پزشك دانا به علوم منطق و فلسفه . وي از شاگردان ابن تلميذ (د 560ق /1165م ) بود (قنواتى ، 182) و نزد على ابن عبدالرحيم عصار و عبدالله بن خشاب نحوي و ابن حيا نويسندة برجسته ، ادبيات فراگرفت (ابن ابى اصيبعه ، 1/303). او از نزديكان خليفه الناصر بود و به اين سبب به مقام و ثروت فراوان رسيد (همانجا). تنها اثر طبى به جاي مانده از او الصفوة است كه مشتمل بر طب نظري و عملى است (ابن عبري ، همانجا). نسخ خطى اين كتاب در بيروت و حلب موجود است ( بستانى ؛ حداد، 71). گراف اين كتاب را گم شده دانسته و دو اثر ديگر به او نسبت داده است :

1. مقاله اي دربارة وحدت و تثليث ؛

2. رديّه اي بر كليميان . نسخه هاي خطى اين دو اثر در مجموعة اسباث موجود است .

2. ابوالخير ابن مسيحى ، برادر ابوالحسن ابن مسيحى و از شاگردان ابن تلميذ (ابن عبري ، 238-239). بنا به گفتة بستانى ابوالخير شاعر نيز بوده و شعرهايى به زبان سريانى از وي برجاي مانده است (4/40). ابن عبري (همانجا) كتاب الاقتضاب را كه تلخيص كليات قانون ابن سينا بوده و نيز انتخاب الاقتضاب را كه تلخيص از كتاب اول است ، به وي نسبت داده است .

ابن ابى اصيبعه (1/301-302) از پزشكى به نام ابونصر سعيد بن ابى الخير بن عيسى ابن مسيحى ياد كرده كه در 598ق /1202م در دربار الناصر خليفة عباسى ، جانشين ابوالخير ابن مسيحى پزشك خليفه شده بوده است . وي از برادري ِ ابونصر با ابوالحسن صاعد بن هبةالله سخنى نگفته ، همان دو اثر منسوب به ابوالخير مسيحى ، يعنى الاقتضاب و انتخاب الاقتضاب را به ابونصر نسبت داده است . همة نسخ خطى اين دو كتاب ، بجز يك مورد، نام ابونصر سعيد بن ابى الخير را برخود دارند و نشانى از نسخه اي به نام ابوالخير ابن مسيحى به دست نيامده است . از سوي ديگر ابن ابى اصيبعه (همانجا) از درمان سنگ مثانة خليفه الناصر توسط ابونصر ياد كرده و صفدي نيز همين مطلب را آورده است (15/210-211).

نسخه هاي خطى الاقتضاب در برخى كتابخانه ها از جمله مجلس شورا (دانش پژوه ، 2/306) و ظاهريه (ظاهريه ، 2/37) موجود است . نسخه هاي خطى انتخاب الاقتضاب نيز در بسياري از كتابخانه ها از جمله ظاهريه (ظاهريه ، 473)، پاريس ( بلوشه ، 4708 )، مونيخ (اَومر، شم و نيز كتابخانة سامى ابراهيم حداد (حداد، 75-77، شامل 4 نسخه كه در يكى از آنها نام مؤلف به صورت نصر سعيد بن ابى الحنين تحريف شده است ) نگهداري مى شود.

3. سبريشوع ابن مسيحى (623 -654ق /1226-1256م )، اديب ، شاعر و روحانى مسيحى (گراف ، همانجا). از زندگى او اطلاعى در دست نيست .

مآخذ

ابن ابى اصيبعه ، احمد، عيون الانباء، به كوشش آوگوست مولر، قاهره ، 1299ق /1882م ؛ ابن عبري ، گريگوريوس ، تاريخ مختصر الدول ، بيروت ، 1958م ؛ بستانى ؛ حداد، فريد سامى ، فهرس المخطوطات الطيبة و العربية، حلب ، 1404ق / 1984م ؛ دانش پژوه و انواري ، فهرست كتب خطى كتابخانة مجلس شوراي اسلامى ، تهران ، 1359ش ؛ صفدي ، خليل ، الوافى بالوفيات ، به كوشش براند راتكه ، بيروت ، 1399ق /1979م ؛ ظاهريه ، خطى (الطب و الصيدلة)؛ قنواتى ، جورج شحاته ، المسيحية و الحضارة العربية، بيروت ، المؤسسة العربية للدراسات و النشر؛ نيز:

, Joseph, Die arabischen handschriften der K. Hof - und Staatsbibliothek in Muenchen, Wiesbaden, 1970; Blochet; Graf, Georg, Geschichte der christlichen arabischen Literatur, Vatican City,

1947.

شهناز رازپوش