جلد: 4نويسنده: علي اکبر ديانت شماره مقاله:1410اِبْن ِ صَفّار، ابوالقاسم احمد بن عبدالله بن عمر غافقى (؟ 370- 426ق /980- 1035م )، رياضى دان و ستاره شناس اندلسى . او در قرطبه زاده شد و در همان شهر پرورش يافت و نزد ابوالقاسم مسلمة بن احمد مجريطى رياضى دان و منجم مشهور اندلسى علم آموخت (ابن صاعد، 69 -70؛ ابن ابى اصيبعه ، 3(1)/63 -64). گويند در دانش پزشكى نيز دستى داشته و آن را از عمر بن احمد بن خلدون آموخته بود ( نامة دانشوران ، 7/149؛ فيلسوف الدوله ، 1/72). اندكى بعد از آشوبهاي قرطبه ، زادگاهش را ترك كرد و در شهر دانيه 1 در جنوب شرقى اسپانيا بر ساحل مديترانه كه پايتخت امير مجاهد عامري بود، اقامت گزيد و در همانجا نيز درگذشت (ابن ابى اصيبعه ، 3(1)/64؛ صفدي ، 7/122). ابن صفار تدريس رياضيات را كه در قرطبه بدان اشتغال داشت ، در دانيه نيز ادامه داد. وي از استادان طراز اول زمان خود بود و شاگردان بسياري را آموزش داد كه از معروف ترين آنان بايد از ابن برغوث و ابن عطّار (ابن صاعد، 70، 71) نام برد. ابوعمر بن مهدي نيز او را از شيوخ خود برشمرده است (ابن بشكوال ، 1/42). وي از قاضى ابوعبدالله بن مفرّج و ديگران روايت شنيده و نقل كرده است (همانجا). او را برادري نيز بود محمّد نام كه در ساختن اسطرلاب مهارت تام داشت (صفدي ، همانجا).
آثار باقى ماندة ابن صفار
1. الزيج المختصر، زيجى كوتاه به روش سند هند (سيد هانتا) است ، بخشى از آن كه به خط عبري نوشته شده ، در دست است GAS,) )؛ VI/250 2. كتاب فى العمل بالاسطرلاب (ابن ابى اصيبعه ، همانجا) كه با عباراتى موجز و نيكو نگاشته شده است . اين كتاب را عبدالله بن محمد بن سعد بن محمد تُجيبى در 25 باب تنظيم كرده است ( آلوارت ، .(V/236-237 همچنين دو ترجمه از آن كه يكى توسط يوحناي اشپيلى 2 و ديگري به وسيلة پلاتوي تيوليايى 3 انجام يافته ، وجود دارد. متن منقح اين كتاب از سوي ميلياس والى كروسا4 به چاپ رسيده است ، GAS) همانجا؛ زوتر، 225 ؛ براي نسخه هاي خطى آن نك: I/256-257 GAL,S, ؛ GAS,VI/250; آلوارت ، همانجا؛ كندي ، 127 )؛ 3. كتابى در ادوية مفرده كه فيلسوف الدوله آن را به ابن صفار نسبت داده (همانجا)، امّا در منابع متقدم از آن اثر و نيزاز اشتغال ابن صفّار به طب ياد نشده است .
مآخذ
ابن ابى اصيبعه ، احمد، عيون الانباء فى طبقات الاطباء، بيروت ، 1377ق / 1957م ؛ ابن بشكوال ، ابوالقاسم ، الصّلة، مصر، 1966م ؛ فيلسوف الدوله ركن الحكما، عبدالحسين ، مطرح الانظار فى تراجم اطباء الاعصار و فلاسفة الامصار، تبريز، 1344ق ؛ ابن صاعد اندلسى ، طبقات الامم ، به كوشش لويس شيخو اليسوعى ، بيروت ، 1912م ؛ صفدي ، خليل بن ايبك ، الوافى بالوفيات ، به كوشش احسان عباس ، ويسبادن ، 1389ق /1969م ؛ نامة دانشوران ، قم ، مؤسسة مطبوعاتى دارالفكر؛ نيز: Ahlwardt; GAL,S; GAS; Kennedy, E. S., X A Survey of Islamic Astrononmical Tables n , Transactoins of the American Philosophical Society, Philadelphia, 1958; Suter, Heinrich, Die Mathematiker und Astronomen der Araber ynd ihre Werke, Leipzig, 1900. على اكبر ديانت
لطفا منتظر باشید ...
