جلد: 4نويسنده: جعفر سجادي شماره مقاله:1439اِبْن ِ طُمْلوس ، ابوالحجاج يوسف بن محمد (559 -620ق / 1164-1223م )، پزشك و فيلسوف اندلسى . در مورد كنيه و شهرت و نيز نام پدر وي در مآخذ موجود آشفتگيهايى به چشم مى خورد. كاتب المدخل الصناعة المنطق اثر معروف ابن طملوس ، در آغاز كتاب ، او را ابوالحجاج محمد خوانده ، ولى ابن ابى اصيبعه (2/81) كنيه اش را ابواسحاق دانسته است . ابن ابّار يكجا (3/738) نام پدرش را احمد و در جاي ديگر (نك: بلفيقى ، 182) محمد دانسته است . در التكملة (ابن ابار، همانجا) «ابن طملوس » به غلط «ابن طحلوس » ضبط شده است . دربارة واژة «طملوس » اطلاع دقيقى نداريم . نالينو (ص آن را شكل تحريف شدة بارتولومايوس 1؛ يا پتولمايوس 2 (بطلميوس ) دانسته و گويا در مجموعه اي هم كه يكى از رسايل ابن طملوس در آن آمده ، نام او يوسف بن بطلميوس ضبط شده است (جامعه ، 5(1)/181). ابن طملوس در جزيرة شقر3 از توابع بلنسيه 4 متولد شد (ابن ابار، همانجا؛ پالنثيا، 362) و همانجا رشد يافت . اگرچه ازجزئيات دقيق محل تحصيل و استادان او آگاهى در دست نيست ، ولى نزد ابن وداح لحمى و به احتمال قريب به يقين نزد ابن رشد، فيلسوف و پزشك معروف ، و كسانى چون ابوعبدالله ابن حميد، قاضى بلنسيه ، ابوالقاسم ابن وضاح طب و فلسفه و علم دين و ادب آموخت (ابن ابار، 3/738، 739؛ 2 EI). از اينجا مى توان دانست كه وي احتمالاً در قرطبه به شاگردي ابن رشد رفته بوده است . ابن طملوس خود هيچ اشاره اي به شاگرديش نزد ابن رشد نكرده و گويا خواسته است چنان بنماياند كه منطق را از روي برخى از آثار غزالى و فارابى فراگرفته است (ص 13، 14). مغضوب واقع شدن ابن رشد از سوي علماي عصر و تبعيد او به دست منصور موحدي ، البته سبب اين سكوت بوده است تا مورد لعن و تكفير واقع نگردد. چنانكه در مقدمة كتاب المدخل كه در آن اجمالاً به سير تحولات فكري و علمى اندلس پرداخته ، به علماي ظاهري سخت تاخته و آنان را مخالف علم و انديشه خوانده و يادآور شده كه اين كسان ، كتابهاي غزالى را بسوختند و عالمانى چون بقى بن مخلد را به چوب تكفير براندند (ص 9-12). با اينهمه ابن طملوس مدتى به جاي ابن رشد، طبيب مخصوص ابويوسف يعقوب المنصور موحدي شد (پالنثيا، 363) و سپس همين منصب را در دربار محمد الناصر موحدي يافت تا سرانجام در زادگاه خود، جزيرة شقر درگذشت (ابن ابى اصيبعه ، همانجا). ابن طملوس را كه مردي متدين و نرمخو بود و به علوم اوايل مى پرداخت و در ادب دستى قوي داشت ، يكى از بزرگ ترين دانشمندان اندلس و در واقع آخرين پزشك مشهور شرق آن ديار خوانده اند (ابن ابار، 3/739). پالنثيا احتمال داده كه وي شرح و تفسير منطق ِ ارسطو را نزد ابن رشد خوانده و با مالك بن وهيب ، منطقى مشهور عصر خود، در اين ابواب مباحثات طولانى داشته است . نيز، بنابر گفتة او، منقولاتى از كتاب تصنيف العلوم (؟) فارابى دارد كه ظاهراً منظور پالنثيا احصاء العلوم بوده است (ص 362، 363). وي شعر نيز مى سرود (نك: بلفيقى ، همانجا؛ ابن شاكر، 4/357).
آثار
آنچه از آثار ابن طملوس شناخته شده بدين قرار است : شرح الفية يا ارجوزة ابن سينا در طب كه آن را براي يكى از امراي موحدي تأليف كرد. از اين شرح نسخه اي در مجموعة شمارة 74 كتابخانة عبدالحى كتانى و نسخة ديگري در كتابخانة احمدية تونس به شمارة 5355 موجود است (جامعه ، 5(1)/181، 265). رنو5 مقاله اي دربارة اين رساله نوشته است ( ايندكس ، 160 )؛ رسالة كوچكى به نام «دربارة قضاياي ممكن و واجب » كه اشتاين اشنايدر آن را به عبري ترجمه كرده است (سارتن ، )؛ II(2)/460 «شرح بر تحليلات اولى و عبارت ارسطو» كه نسخه اي از آن در اسكوريال موجود است ( 2 ESC، شم 649 )؛ اما مهم ترين اثر ابن طملوس المدخل لصناعة المنطق نام دارد. اين كتاب رساله اي كامل در منطق براساس آراء و اقوال غزالى و فارابى و ارسطو است كه در مقدمة آن به سير تحولات فكري و علمى اندلس پرداخته است . جلد اول اين كتاب ، شامل مقولات و كتاب العبارة با ترجمة اسپانيايى آن توسط آسين پالاسيوس 6 در 1916م در مادريد به چاپ رسيده است .
مآخذ
ابن ابار، محمد، التكملة، به كوشش ف . كودرا، مادريد، 1882م ؛ ابن ابى اصيبعه ، احمد، عيون الانباء، به كوشش آوگوست مولر، قاهره ، 1882م ؛ ابن شاكر كتبى ، محمد، فوات الوفيات ، به كوشش احسان عباس ، بيروت ، 1974م ؛ ابن طملوس ، يوسف ، المدخل لصناعة المنطق ، به كوشش آسين پالاسيوس ، مادريد، 1916م ؛ بلفيقى ، ابراهيم ، المقتضب من كتاب تحفة القادم ابن ابار، به كوشش ابراهيم ابياري ، بيروت ، دارالكتاب اللبنانى ؛ پالنثيا، آنخل گنثالث ، تاريخ الفكر الاندلسى ، ترجمة حسين مؤنس ، قاهره ، 1955م ؛ جامعه ، خطى ؛ سارتن ، جورج ، مقدمه بر تاريخ علم ، ترجمة غلام حسين صدري افشار، تهران ، 1357ش ؛ نيز: EI 2 ; ESC 2 ; Index Islamicus, 1979; Nallino, C. A., X Ab = Afla h arabo siracusano o saragozzano? n , RSO, Rome, 1931-1932, vol. XIII; Sarton, George, X Selected Bibliography of Introduction to the History of scicnce n ü¨¤‘ê £،´‘ُ ¤¢ ِ—¤‘¨ :î÷ جعفر سجادي
لطفا منتظر باشید ...
