ابن عات - دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 4

ابن عات

جلد: 4

نويسنده: عبدالمحمد روح بخشان

شماره مقاله:1453

اِبْن ِ عات ، ابوعمر، احمد بن هارون بن احمد جعفر بن عات نَفْزي (542 -609ق /1147-1212م )، فقيه مالكى ، محدث ، اديب و مورخ اندلسى . او در روز جمعه 5 شوال در نَفْزَه از شهرهاي اندلس متولد شد. مقدمات علوم را نزد پدر و اساتيد ديگر آموخت . در جوانى به مصر رفت و پس از آن حج گزارد، در مكه نزد استادانى حديث آموخت و از چند تن از آنان اجازة روايت گرفت و در فقه و حديث و ادب و تاريخ به درجه اي رفيع رسيد. وي در پايان عمر براي جهاد به زادگاه خويش بازگشت و در جنگ ميان مسيحيان و مسلمانان در اندلس كه به «واقعة عقاب » معروف است ، ناپديد شد (ابن ابار، 1/101-102).

معلمان او افزون بر پدرش ، ابوالحسن بن محمد بن هذيل ، ابوعبدالله ابن سَعاده ، ابوبكر ابن بَيْبَش ، ابوعبدالله ابن عبدالرحيم ، ابوالحسن ابن عبدالعزيز حافظ، ابوطاهر سلفى ، ابوعبدالله ابن حَضْرمى ، ابوطاهر عوف و ابوطاهر ابن عثمانى بوده اند.

بسياري از شيوخ محدثان از او حديث نقل كرده اند، مانند احمد بن محمد وهب بكري از اهالى شاطبه (همو، 1/124)، ابوالحسن ابن قطان ، ابوالحسن صاعد، ابوالخطاب ابن واحب ، ابوالعباس ابن سيد الناس ، ابومحمد عبدالرحمان بن برطلة، ابوبكر ابن مسدي و جمعى ديگراز بزرگان محدثان (ابن فرحون ، 59 -60). وي در سلامت نفس و گفتار نيكو و حسن روايت و درايت ، زبانزد خاص و عام بود (ابن فرحون ، همانجا).

ابن عات مردي زاهد و متعبد بود، خرماي خشكيده مى خورد و لباس خشن مى پوشيد. وي نثري پخته و روان داشت و شعر نيكو مى گفت (ابن فرحون ، 60)، حافظ احاديث بسيار بود و متن كامل آنها را با ذكر سلسله روات نقل مى كرد (ابن ابار، 10/101).

آثار

1. طرر ابى هارون (در فقه ). نسخه اي از اين كتاب به شمارة 1515 در كتابخانة عمومى رباط موجود است (علوش ، 2(1)/297)؛

2. النُزهة فى التعريف بشيوخ الوجهة، در ترجمة احوال استادان و مشايخ خود و برخى از صالحان آن روزگار؛

3. ريحانة النفس و راحة الانفس فى ذكر شيوخ الاندلس . يا ريحانة التنفس و راحة الانفس فى ذكر شيوخ الاندلس (سخاوي ، 251؛ مقري ، 2/601). طبق گفتة عمر فروخ ابن عات كتابى در ذكر قاضيان شهر خودش شاطبه (و كتابى ديگر؟) در احوال قاضيان اندلس پرداخته بوده است .

مآخذ

ابن ابار، محمد، التكملة لكتاب الصلة، قاهره ، 1956م ؛ ابن فرحون ، ابراهيم ، الديباج المذهب ، قاهره ، 1351ق ؛ سخاوي ، محمد، الاعلان بالتوبيخ ، به كوشش فرانتس روزنتال ، بغداد، 1382ق /1963م ؛ علوش ، ي و عبدالله رجراجى ، فهرس المخطوطات العربية، رباط، 1954م ؛ فروخ ، عمر، تاريخ الادب العربى ، بيروت ، 1982م ؛ مقري تلمسانى ، احمد، نفح الطيب ، به كوشش احسان عباس ، بيروت ، 1388ق /1968م . عبدالمحمد روح بخشان