ابن عاصم، ابوبکر - دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 4

ابن عاصم، ابوبکر

جلد: 4

نويسنده: محمد آصف فکرت

شماره مقاله:1457

اِبْن ِ عاصِم ، ابوبكر محمد بن محمد بن عاصم قيسى اندلسى غرناطى (760-829ق /1359-1426م )، اديب و فقيه مالكى . ابن عاصم در غرناطه متولد شد. در همان شهر پرورش يافت و علوم را از دو دايى خود ابوبكر ابن جُزَي ّ و ابومحمد ابن جزي و نيز از ابواسحاق ابراهيم بن الحاج ّ، ابوسعيد بن لُب ّ، ابوعبدالله قيجاطى ، ابوعبدالله ابن علاّق ، ابوالحسن على بن منصور اشهب ، ابومحمد عبدالله تلمسانى ، ابواسحاق شاطبى ، ابوعبدالله بلنسى و ديگران فراگرفت (بابا تنبكتى ، 289- 290). فرزندش قاضى ابويحيى مطالب مفصلى دربارة او نوشته كه بابا تنبكتى (همانجا) آن را نقل كرده است ، اما اين مطالب بيشتر در مدح و ستايش اوست و جز نكاتى معدود اطلاعى از زندگى او به دست نمى دهد. گفته اند او در آغاز، پيشة صحّافى و كتابفروشى داشته و سرانجام به قاضى القضاتى غرناطه رسيده است (فروخ ، 6/626). مدتى نيز كاتب (وزير) يوسف ثانى ، الغنى بالله ، صاحب غرناطه بوده است (پالنثيا، 429). ابن عاصم علاوه بر پاية رفيعش در فقه ، در قرائت و ادب نيز مهارت داشته و بيشتر تأليف او به صورت ارجوزه و قصيده است . در نحو بين قياس و سماع جمع مى كرده و گرايش به رأي بصريان داشته است (بابا تنبكتى ، 280؛ مقري ، 7/20).

آثار

از 10 كتاب او كه در منابع آمده ، 4 اثر زير بر جاي مانده است :

1. تحفة الحكّام فى نكت العهود و الاحكام ، ارجوزه اي در فقه مالكى است در 1698 بيت . ابن ارجوزه كه به تحفة ابن عاصم و العاصمية نيز معروف است ، مكرّراً چاپ شده است ، از جمله چاپى است با ترجمة فرانسوي توسط هودا1 و مارتل 2 (الجزيره و پاريس ، 1892-1893م ) و چاپى ديگر به كوشش برشه 3 (الجزيره ، 1958م ). بر اين رساله كه از مراجع فقه مالكى است ، گروهى شرح و تفسير نوشته اند كه از آن جمله تفسيرهاي محمد بن احمد ميّاره و محمد بن سودة تاودي و على بن عبدالسلام تسولى وعثمان بن مكى تَوْزري را مى توان نام برد؛

2. حدائق الازهار (يا حديقة الازاهر) فى مستحسن الاجوبة و المضحكات و الحكم و الامثال و الحكايات و النوادر (فاس ، بدون تاريخ )؛

3. مهيع (مرتقى ) الوصول الى معرفة علم الاصول (فاس بدون تاريخ )؛

4. منظومة فى مبادي ء النّحو، نسخة خطى موجود در رباط (علوش ، 1/356؛ براي اطلاعات بيشتر در مورد آثار او نك: II/341 GAL, .(GAL,S,II/375

مآخذ

بابا تنبكتى ، احمد، «نيل الابتهاج » در حاشية الديباج المذهب ابن فرحون ، قاهره ، 1351ق ؛ پالنثيا، آنخل گونزالس ، تاريخ الفكر الاندلسى ، ترجمة حسين مؤنس ، قاهره ، 1955م ؛ علوش و رجراجى ، فهرس المخطوطات العربية المحفوظة برباط، مغرب ، 1954م ؛ فروخ ، عمر، تاريخ الادب العربى ، بيروت ، 1983م ؛ مقري تلمسانى ، احمد، نفح الطيب ، به كوشش يوسف محمد بقاعى ، بيروت ، 1406ق /1986م ؛ نيز:

GAL,S. GAL;

محمدآصف فكرت