لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:2015
اَبوالْبَيان، نَبَأ بن محمد بن محفوظ قرشي دمشقي شافعي، معروف به ابن حوراني (د
551ق/1156م)، صوفي، اديب، شاعر، فقيه و محدث. طريق? بيانيه در دمشق منسوب به اوست.
از سرگذشت و چگونگي سير و سلوک و نيز استادان و شاگردان وي آگاهي چنداني در دست
نيست. گفته‌اند که وي از کساني چون ابن موازيني و ابن قبيس مالکي حديث شنيده
(ياقوت، 19/214؛ ذهبي. العبر، 3/15؛ سبکي، 4/318) و برخي چون ابن وفاي سُلَمي و
قاضي اسعد بن منجا از او حديث شنيده اند (ياقوت، سبکي، همانجاها؛ ذهبي، سير،
20/326). وي از ميان صوفيه با ارسلان دمشقي مصاحبت داشته (ياقوت، سبکي، همانجاها؛
يافعي، 3/298) و ابن ملقن سلسل? خرق? خود را به او رسانده است (ص 504-505). به
ابوالبيان کراماتي نيز نسبت داده‌اند که حاکي از اعتقاد عام? مردم به اوست (سبکي،
همانجا؛ ابن حوراني، 62؛ نبهاني، 1/611؛ تاج العروس، ذيل «تبن» و «نبأ»). وي در
دمشق درگذشت و در باب الصغير در جوار صحابه به خاک سپرده شد (ابن قلانسي، 512؛ پس
از مرگ او مريدانش بر آن شدند که بر مزار وي رباطي بسازند. اين رباط به همّت ملک
نورالدين محمود زنگي از اتابکان شام بنا گرديد (سبکي، ذهبي، سير، همانجاها) و به
محلي براي برگذاري مجالس ذکر مريدان شيخ تبديل شد.
ابوالبيان ادعيه و اذکاري مسجّع داشته است (ذهبي، العبر، همانجا؛ ابن شاکر، 12/493؛
سبکي، يافعي، همانجاها) و به گفت? سبکي (همانجا) يکي از اذکار او تا زمان وي متداول
بوده است. ابن کثير کتابي مشتمل بر منظومه‌هايي از وي، به خط خود او، ديده بود که
مريدانش آنها را، تا زمان ابن کثير (د 774ق)، با لهجه‌اي غريب مي‌خوانده‌اند (ابن
کثير، همانجا). به نظر مي‌رسد که اين منظومه‌ها همان اذکار خاص ابوالبيان بوده که
وي از بيم آشکار شدن اسرار و اعتقادات طريق? بيانيه آنها را با زباني رمزي سروده
بوده است. افزون بر اينها آثار و اشعار ديگري نيز به وي نسبت داده‌اند، از جمله:
منظومه في الصاد و الضاد (ياقوت، سبکي، همانجاها)؛ ردّيه‌اي بر متکلمان (ذهبي،
همانجا؛ ابن عماد، 4/160؛ نعيمي، 2/192). وي مجموعه‌هايي نيز داشته است (ياقوت،
ذهبي، ابن شاکر، ابن عماد، همانجاها).
مآخذ: ابن جوزي، يوسف بن قزاوغلي، مرآه الزمان، حيدرآباد دکن، 1370ق/1951م؛ ابن
حوراني، عثمان بن احمد، الاشارات الي اماکن الزيارات يا زيارات الشام، به کوشش
بسّام عبدالوهاب جايي، دمشق، 1401ق/1981م؛ ابن شاکر کتبي، محمد، عيون التواريخ، به
کوشش فيصل سامر و نبيله عبدالمنعم داوود، بغداد، 1397ق/1977م؛ ابن عماد، عبدالحي بن
احمد، شذرات الذهب، قاهره، 1350ق؛ ابن قلانسي، حمزه بن اسد، تاريخ دمشق، به کوشش
سهيل زکار، دمشق، 1403ق/1983م؛ ابن کثير، البدايه والنهايه، به کوشش احمد ابوملحم و
ديگران، بيروت، 1407ق/1987م؛ ابن ملقن، عمربن علي، طبقات الاولياء، به کوشش
نورالدين شريه، قاهره، 1393ق/1973م؛ تاج العروس؛ ذهبي، محمد بن احمد، سير اعلام
النبلاء، به کوشش شعيب ارنؤوط و محمد نعيم عرقسوسي، بيروت، 1405ق/1985م؛ همو،
العبر، به کوشش محمد سعيد بن بسيوني زغلول، بيروت، 1405ق/1985م؛ سبکي، عبدالوهاب بن
تقي‌الدين، طبقات الشافعيه الکبري، قاهره، 1324ق؛ نبهاني، يوسف بن اسماعيل، جامع
کرامات الاولياء، به کوشش ابراهيم عطوه عوض، قاهره، 1409ق/1989م؛ نعيمي دمشقي،
عبدالقادر بن محمد، الدارس في تاريخ المدارس، به کوشش جعفر حسني، دمشق،
1367ق/1948م؛ يافعي، عبداللـه بن اسعد، مرآه الجنان، حيدرآباد دکن، 1338ق؛ ياقوت،
ادبا.
مينا حفيظي
