لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:2092
اَبوالْحَسَنِ شَمسيِ هَرَوي،رياضي‌دان ايراني سدة 4ق/10م. از آنجا كه احمدبن
عبدالجليل سجزي(ح330-415ق) رياضي‌دان و منجم معروف از وي نام مي‌برد، به نظر مي‌رسد
كه او در همان زمان و شايد پيش‌تر از آن مي‌زيسته است. آنچه در بارة او مي‌دانيم،
به ويژه به علت اختلاط و تشابه نام او با ديگران، بر پاية احتمالاتي است كه طبعاً
آنها را بدون قراين كافي نمي‌توان اثبات كرد(نك: و پكه، I/190-194 ؛ قرباني، نسوي
نامه، 24-25، 180؛ زوتر، I/235 ؛ ايرانيكا؛ I/426, ). سجزي در رساله‌اي با عنوان في
قسمه‌الزاويه‌المستقيمه‌الخطين بثلثه اقسام متساويه از او روشي براي تثليث زاويه
نقل كرده و وپكه مطالب آن را در ملحقات رسالة جبر خيام آورده است(نك: 199-I/189).
بيروني نيز روش ابوالحسن هروي را در قانون مسعودي ذكر كرده است، اما شايد به سبب
رعايت اختصار از مبدع آن نام نبرده است(1/295؛ قرباني، همان، 24)، اما چنانكه اشاره
شد، سجزي به صراحت نام او را نوشته است.
روش ابوالحسن هروي در تثليث زاويه چنين است:
زاوية مفروض است. پس از پديد آوردن مثلث متساوي‌الساقين ABC، عمود AZ بر پاية آن
رسم مي‌شود. با توجه به اينكه BZ=ZC و با استفاده از روشي كه قدما آن را «هندسة
متحرك» مي‌ناميدند(وپكه، I/192)، خط‌كش را حول نقطة C حركت مي‌دهيم و از اين نقطه
خط مورب CED را چنان رسم مي‌كنيم كه: ED=DBدر نتيجه خواهد بود، يعني مثلث DBE
متساوي‌الساقين است. با توجه به اينكه زاوية خارجي مثلث متساوي‌الساقين EBC است:
زده شده
البته به سبب استفاده از روش هندسه متحرك ، اين راه حل به پاسخ تقريبي مي رسد : EB
?DB (همو ، I /190-194 ؛ قرباني ، همان ، 25،26،بيروني نامه ، 348، 349) .
مأخذ: بيروني ، ابوريحان ، القانون السعودي ن حيدر آباد دكن ، 1373 ق : قرباني ،
ابوالقاسم ، بيروني نامه ، تهران ، 1353 ش ، همو ، نسوي نامه ، تهران ، 1351 ش ؛
نيز :
; Iranica ;Suter , Heinrich , Beitrage zur Geschichte der Mathematik und
Astronomie im Islam , Frankfurt , 1986; Woepcke , Franz , Etudes sur les
mathematigus arabo – islamigues,Frankfurt , 1986.
يدالله غلامي
