لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:1872
اِبْن نوحِ سيرافي، ابوالعباس احمدبن علي بن محمدبن احمد ابن عباس بن نوح، محدث،
رجال‌شناس و فقيه امامي در سده‌هاي 4 و 5ق/10 و 11م. علت انتساب وي به سيراف (از
شهرهاي فارس) همچون ديگر جزئيات زندگي وي روشن نيست، ولي در منابع تصريح شده که در
بصره اقامت داشته است (نجاشي، 86؛ طوسي، الفهرست، 37). به هر حال با بررسي اسانيد
روايات او مي‌توان به اطلاعاتي کلي در خصوص زندگي او دست يافت. اگر در مورد روايت
مستقيم ابن نوح از محمدبن بحر رُهني سجستاني (د پيش از 330ق) به سبب فاصل? زماني
طولاني (نزديک به 80 سال) ميان مرگ آن دو (نک : نجاشي، 384؛ قس: ابن حجر، 5/89) و
نيز در مورد استماع وي از احمدبن حمدان قزويني در 342ق به جهت احتمال افتادگي واسطه
(نک : طوسي، رجال، 449؛ قس: نجاشي، 373)، ترديد روا داريم، باز استماع او از
ابوعبداللـه محمدبن احمد صفواني در 352ق در بصره و مکاتبه با حسين بن علي بزوفري در
همان سال (همو، 59) مي‌تواند در تخمين دور? زندگي وي به کار آيد.
ابن نوح براساس سندي در الغيب? طوسي (ص 240) براي تحصيل و استماع حديث سفري به مصر
داشته است. همچنين از برخي محدثان مقيم بغداد، مانند ابوغالب زراري، ابن قولوي? قمي
و ابن داوود قمي که هر سه در 368ق درگذشته‌اند، ظاهراً به‌طور مستقيم روايت کرده
است (نجاشي، 302، 344، 385). نجاشي که احتمالاً وي را در بصره ملاقات کرده است، ضمن
توثيق و تأکيد بر اتقان وي در روايت، او را فقيهي بصير به حديث خوانده و از وي به
«استاذنا» و «شيخنا» تعبير کرده و چنانکه از عبارتش بر مي‌آيد از او بهر? علمي
بسيار برده است (ص 86). همو در مواردي ديگر (ص 82، 373، جم( به ذکر نظرات رجالي
ابن نوح پرداخته و او را مورد اعتماد دانسته است. طوسي نيز با اينکه تصريح مي‌کند
که ابن نوح را از نزديک ندديه بوده، نقل کرده که وي در مسائل کلامي داراي
نقطه‌نظرهايي خاص همچون قول به رؤيت خداوند بوده است؛ با اين حال همو ابن نوح را در
حديث «واسع الروايه» خوانده و توثيق کرده است (رجال، 456، الفهرست، 37). از مشايخ
ابن نوح بايد محمدبن علي ابن بابويهقمي، حسن ابن حمز? طبري، احمدبن محمد بن يحيي
عطار، ابوالحسن علي بن بلال مهلبي، محمدبن علي بن فضل بن تمام، احمدبن ابراهيم بن
ابي رافع، احمدبن جعفربن سفيان بزوفري، حسين بن علي ابن بابوي? قمي و نيايش محمدبن
احمدبن عباس را نيز نام برد (نجاشي، 59-60، 112، 131، 283؛ طوسي، رجال، 508،
الغيبه، 226). از ميان شاگردان و روايت‌کنندگان وي به غير از نجاشي مي‌توان از حسين
بن ابراهيم قمي ياد کرد که طوسي به واسط? او از ابن نوح روايت مي‌کند (همان، 178،
جم(. تاريخ درگذشت وي دانسته نست، ولي به نظر مي‌آيد که در 408ق، سال ورود طوسي به
بغداد، هنور در قيد حيات بوده و تأليف الفهرست طوسي چندان فاصله‌اي از وفات او
نداشته است (نک : همو، الفهرست، 37).
آثار: ابن نوح آثار بسياري داشته که اخبار الوکلاء الاربعه يا اخبار الابواب
معروف‌ترين آنهاست. اين کتاب مورد استفاد? بسيار طوسي در الغيبه واقع شده و يکي از
معدود منابعي است که اطلاعات با ارزشي دربار? دور? غيبت صغري و نواب چهارگانه و نيز
در مورد کساني که خود را باب امام غايب(ع) مي‌دانستند، به دست مي‌دهد (نک : نجاشي،
87؛ طوسي، الغيبه، 178، جم ؛ نيز نک : ابن طاووس، 521-522، که روايتي از طريق ابن
نوح درخصوص مسائل غيبت نقل کرده است). ابن نوح در اين کتاب بيش از هرچيز روايات
مسائل غيبت نقل کرده است). ابن نوح در اين کتاب بيش از هرچيز روايات ابن برنيّه هبه
اللـه ابن احمد کاتب را که از شيوخ وي بوده، اساس کار خود قرار داده است (نجاشي،
440؛ قس: طوسي، همان، 226، جم(. از ديگر آثار اوست: التعقيب و التعفير؛ القاضي بين
الحديثين المختلفين؛ المصابيح، در ذکر روايت‌کنندگان هر يک از ائمه(ع) و نيز کتابي
در تکميل تأليف ابن عقده در خصوص اصحاب امام صادق(ع) که ظاهراً مفصل بوده و مورد
استفاد? نجاشي قرار گرفته است (نجاشي، 86-87، 137، جم ؛ طوسي، الفهرست، 37؛ براي
آثاري از او در فقه، نک : همانجا).
شايان ذکر است که ابن نوح ضمن وصيتي اجاز? مورد استفاد? نجاشي در جاي جاي رجال
(مثلاً 1402، 112) قرار گرفته است. ظاهراً ابن نوح تأليفي نيز در فهرست آثار اماميه
داشته که نجاشي از آن بهره گرفته و به واسط? او بسياري از آثار سلف را روايت کرده
است، به‌طوري که مي‌توان ابن نوح را يکي از حلقه‌هاي مهم در زنجيره‌هاي روايت کتب
پيشين اماميه به‌شمار آورد (نک : همو، 26، جم(. طوسي در الفهرست (همانجا) يادآور
شده است که آثار ابن نوح همگي به صورت پيش‌نويس بوده و از آنها چيزي باقي نمانده
است. با اينهمه، چنانکه پيش‌تر گفته شد، همو در الغبيه (تأليف ح 447ق) از روايات وي
بهره برده است (مثلاً 215، جم(. اندک بودن اطلاعات دربار? ابن نوح موجب شده تا ابن
شهر آشوب در معالم العلماء (ص 22) چيزي بر گفته‌هاي طوسي نيفزايد و حتي علام? حلي
(ص 18، 19-20) و ابن داوود حلي (ص 33، 424) جنين تصور کنند که شخص مورد نظر طوسي در
الفهرست و رجال غير از شخص مذکور در رجال نجاشي است.
مآخذ: ابن حجر احمدبن علي، لسان الميزان، حيدرآباد دکن، 1331ق؛ ابن داوود حلي،
الرجال، به کوشش جلال‌الدين محدث، تهران، 1342ش؛ ابن شهر آشوب، محمد ابن علي، معالم
الهلماء، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، 1380ق/1961م؛ ابن طاووس، علي بن موسي،
جمال الاسبوع، تهران، 1330ق؛ طوسي، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم،
نجف، 1380ق/1961م؛ همو، الغيبه، نجف، 1385ق؛ همو، الفهرست؛ به کوشش محمدصادق
بحرالعلوم، نجف، کتابخان? مرتضويه؛ علام? حلي، حسن بن يوسف، خلاصه الاقوال، به کوشش
محمدصادق بحرالعلوم، نجف، 1381ق/1961م؛ نجاشي، احمدبن علي، رجال، به کوشش موسي
شبيري زنجاني، قم، 1407ق.
حسن انصاري
