لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:1877
اِبْنِ وافِد، ابوالمُطرف عبدالرحمن بن محمد عبدالکبير بن يحيي بن وافد لَخمي
(389-467ق/999-1075م)، پزشک و داروشناس اندلسي. وي که از خانداني اشرافي برخاسته
بود، در طُلَيطُله و قُرطبه به فراگيري آثار طبيبان و حکيمان يوناني از جمله
جالينوس و ارسطو پرداخت و در طب و داروشناسي چيره دست شد (صاعد اندلسي، 195-196؛
ابن ابار، 3/551). او در زمان حکمراني مأمون بن ذي النون (429-467ق) در طليطله
مي‌زيست و در بارگاه او مقام و منزلتي يافته بود (ابن ابي اصيبعه، 2/49؛ گنثالث،
467-468). از استادان او در طب تنها ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوي شناخته شده است
(ابن ابار، همانجا).
وي در کشاورزي و گياه‌شناسي نيز دست داشت، چنانکه باغ مشهور سلطان در طليطله زير
نظر او احداث شد (همانجا). در غالب منابع دربار? شيو? طبابت او چنين آمده است که وي
به روشهاي تغذيه بيش از تجويز دارو گرايش داشته است. به گفت? صاعد اندلسي که معاصر
وي بوده است، او در ميان داروها نيز آنچه را ساده‌تر بود، بر داروهاي مرکب ترجيح
مي‌داد و در ترکيب داروها نيز به حداقل بسنده مي‌کرد (ص 196؛ نيز نک : قفطي، 226؛
ابن ابي اصيبعه، همانجا).
آثار ابن وافد که از ديرباز در اروپا شهرت داشت، اينهاست: 1. الادويه المفرده،
مهم‌ترين و مشهورترين تأليف طبي اوست که به گفت? صاعد اندلسي هم? آموزشهاي طبي
دسقوريدس و جالينوس را در بر مي‌گرفته و مؤلف 20 سال از عمر خود را بر سر تأليف و
تدوين آن گذاشته است (ص 195-196). ترجمه و تلخيصي از اين اثر به زبان لاتين توسط
گراردوس کرمونايي انجام گرفته و بارها در سده‌هاي ميانه در اروپا به چاپ رسيده است
(اليس، 77؛ سارتن، I/728؛ ميلي، 183). ترجمه‌هايي از اين کتاب به زبانهاي عبري و
کاتالان در دست است (نصر، GAL, I/638; I/306). بخشي از متن عربي اين کتاب نيز موجود
است (همانجا)؛ 2. تدقيق النظر في علل حاسه البصر (ابن ابي اصيبعه، همانجا؛ ESC2,
II/111)؛ 3. التذکره. نسخه‌اي از آن در ليدن موجود است (ورهووه، 131)؛ 4. مجربات في
الطب (ابن ابي اصيبعه، همانجا)؛ 5. مجموع في الفلاحه (ابن ابار، همانجا؛ دربار? اين
کتاب و ترجم? آن به زبان کاستيلي، نک : ميلاس و اليکروسا، 281-332؛ گارثيا گومث،
127-146؛ نصر، I/306-307)؛ 6. المغيث (ابن ابي اصيبعه، همانجا)؛ 7. الوسادفي الطب
(ابن ابار، ابن ابي اصيبعه، همانجاها). نسخه‌اي از اين کتاب که غزيري عنوان آن را
به اشتباه الرشاد ضبط کرده (ESC1, I/272)، در کتابخان? اسکوريال موجود است (ESC2,
II/41)؛ 8. کتابي دربار? خواص درماني گرمابه به وي نسبت داده‌اند که ترجم? لاتين آن
در ونيز (1553م) به چاپ رسيده است (ميلي، همانجا).
مآخذ: ابن ابار، محمدبن عبداللـه، التکلمه لکتاب الصله، به کوشش فرانسيسکو کودرا،
مادريد، 1882م؛ ابن ابي اصيبعه، احمدبن قاسم، عيون الانباء، به کوشش آوگوست مولر،
قاهره، 1299ق/1882م؛ صاعد اندلسي، طبقات الامم، به کوشش حياه بوعلون، بيروت، 1985م؛
قفطي، علي بن يوسف، تاريخ الحکماء، به کوشش يوليوس ليپرت، لايپزيک، 1903م؛ گنثالث
پالنثيا، آنخل، تاريخ الفکر الاندلسي، ترجم? حسين مؤنس، قاهره، 1955م؛ نيز:
Ellis, A. G. Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London, 1967, vol.
I; ESC1; ESC2; GAL, Garc?a G?mez, Emilio, »Sobre agricultura ar?bigoandaluza«,
Al-Andalus, Madrid/Granada, 1945, vol. X; Meili, Aldo, La science arabe, Lieden,
1966; Mill?s Vallicrosa, José M., »La traducci?n castellana del tratado de
agricultura«, Al-Annotated Bibliography of Islamic Science, ed. William
Chittick, Tehran, 1975; Sarton, George, Introduction to the History of Sxience,
Baltimore, 1927; Voorhoeve.
زهرا يميني قائشي
