لطفا منتظر باشید ...
ابن وزانجلد: 5نويسنده: رضوان مساح
شماره مقاله:1885
اِبْنِ وَزَّان، ابوالقاسم ابراهيم بن عثمان (د 10 محرم 346ق/14 آوريل 957م)، نحوي.
اديب و لغت‌شناس (زبيدي، 247). وي احتمالاً در قيروان تولد يافته است، در دوران
جواني در علم نحو و لغت به گونه‌اي پيشرفت کرد که استادش ابومحمد عبداللـه بن محمد
(د 308ق) پاسخ بسياري از سؤالات را بر عهد? او مي‌گذاشت و به برتري وي بر خويشتن
معترف بود (همانجا؛ قفطي، 1/173). ابوعلي قالي نيز از جمله استادان اوست که چون به
اندلس سفر کرد (پس از 330ق) و در قيروان اقامت گزيد، ابن وزّان شرح غريب الحديث
ابوعبيد هروي را نزد او خواند و از گنجين? دانش وي بهره برد (زبيدي، همانجا). وي
حافظه‌اي بسيار قوي داشت. در آغاز، کتاب سيبويه و آثار فراء را حفظ کرد. سپس
کتابهاي مصنف الغريب ابوعبيد قاسم بن سلام (د 224ق)، اصلاح المنطق ابنِ سکّيت، کتاب
العين خليل و بسياري ديگر از کتابهاي لغت را به حافظه سپرد (همانجا؛ ياقوت، 1/203).
زبيدي در ستايش وي گويد: «شايد در علم لغت و نحو هيچ‌کس به مقام او نرسيده باشد».
سپس مي‌افزايد: «اين امر دست کم در زمان خود وي مسلم است». آنگاه توانايي او را در
استنباط مسائل نحوي و لغوي مي‌ستايد (ص 247-248).
اين ويژگيها موجب شده بود که برخي مقام وي را از بزرگاني چون مازني، ابن سکيت،
مُبَّرد، ثعلب و ابن نحّاس برتر بدانند (نک : همو، 247) و از او به عنوان «شيخ
مغرب در نحو و لغت» ياد کنند (ذهبي، 2/73؛ ابن فرحون، 1/278). وي در نحو به روش اهل
بصره تمايل داشت، هرچند که از روش کوفيان نيز آگاه بود (زبيدي، همانجا). ابن وزان
با هم? تبحّري که در علوم شعر و لغت داشت ــ جز در اواخر عمر (همانجا، ياقوت،
1/204) ــ به سرودن شعر نپرداخت و چندان دوست نداشت که به شاعري مشهور و متصف شود
(زبيدي، 248). روايتي که زبيدي در تقطيع شعر از او نقل کرده، نشان‌دهند? چيره‌دستي
وي در علم عروض است (همانجا). ياقوت اشاره مي‌کند که ابن وزان تأليفاتي داشته، اما
کسي کتابي به او نسبت نداده است (همانجا). احتمالاً قول زبيدي آنجا که مي‌گويد:
«لهُ اوضاعٌ في النحو و اللغه» موجب شده است که ياقوت او را صاحب تأليفات بداند.
اما به گمان ما مراد زبيدي آن است که وي در اين دو علم، نظريات خاصي داشته که خود
او به برخي از آنها اشاره کرده است (زبيدي، همانجا).
مآخذ: ابن فرحون، ابراهيم بن علي، الديباج المذهب، به کوشش محمد احمدي ابوالنور،
قاهره، 1394ق/1974م؛ ذهبي، محمد بن احمد، العبره، به کوشش محمدسعيد بسيوني زغلول،
بيروت، 1405ق/1985م؛ زبيدي، محمدبن حسن، طبقات النحويين و اللغويين، قاهره، 1973م؛
قفطي، علي بن يوسف، انباه الرواه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، قاهره، 1950م؛
ياقوت، ادبا.
رضوان مساح
