لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4358
باشْماقْلِق، يا پاشماقلق (مركب از واژة «باشماق» به معنى كفش و پسوند نسبت
«لق»)، در اصطلاح تشكيلات دربار عثمانى مستمري و حقوق ويژة مادر سلطان،
همسران، خواهران، دختران و نزديكان پادشاه بود كه براي تهية لوازم شخصى
مانند كفش، لباس و ساير احتياجات آنها از محل درآمد املاك خالصه (خواص
همايون) پرداخت مى‌شد (جودت، 1/92؛ كاظم قدري، 2/611؛ پاكالين، .(I/167-168
ميزان اين مستمري سالانه از 20 هزار آقچه تجاوز نمى‌كرد (جودت، پاكالين،
همانجاها)، اما در سدة 11ق/17م درآمد تيولهاي نظامى بدون مصرف را نيز بر آن
افزودند II/333) .(IA,
بنابر اسناد، اگرچه اين نوع مستمري در سدة 9ق/15م نيز در موارد استثنايى
وجود داشته، ولى رواج آن به عنوان «آرپالق» (ه م) ظاهراً از سدة 11ق/17م
شروع شده است (همانجا). پادشاهان عثمانى در آغاز برقراري اين مستمري يك
دهكده از املاك خالصه را به مالكيت مادر سلطان و ديگر كسانى كه مشمول اين
مقرري بودند، واگذار مى‌كردند و يا چند روستا را به عنوان تيول به «تيمار» و
«زعامت» آنها مى‌دادند (پاكالين، همانجا). از آنجا كه شاهزاده خانمها هيچ‌گونه
مقام دولتى و رسمى نداشتند، اين مستمري مادام‌العمر به آنها داده مى‌شد ،
IA) همانجا). در برخى از ادوار تاريخ عثمانى اين مقرري را به كسانى خارج از
خانوادة سلطنتى نيز مى‌دادند، چنانكه در زمان سلطان مراد سوم، برخى از امرا
اين قبيل روستاها را با عنوان «آرپالق»، «باشماقلق» و نظاير آن به اطرافيان
خود واگذار مى‌كردند (جودت، 2/101). باشماقلق در اواخر سدة 12ق/18م با عنوان
«خاص» و «مالكانه» نيز پرداخت مى‌شد. با شروع عصر تنظيمات و اصلاحات (نك: ه
د، 9/255) اين نوع مستمريها لغو، و به جاي آنها حقوق منظم تعيين گرديد
(پاكالين، همانجا).
مآخذ: جودت، احمد، تاريخ، استانبول، 1309ق؛ كاظم قدري، حسين، تورك لغتى،
استانبول، 1928م؛ نيز:
; Pakal o n, M. Z., Osmanl o tarih deyimleri ve terimleri s N zl O g O ,
Istanbul, 1983.
على‌اكبر ديانت
