لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4380
بافْت، شهرستان و شهري درجنوب استان
كرمان.
شهرستان بافت: اين شهرستان از شمال به سيرجان، از مشرق به جيرفت، از
جنوب به بندرعباس و از مغرب به بندرعباس و سيرجان محدود است (نيساري،
297). شهرستان بافت با 154 ،25كم2 مساحت (سعيديان، 654؛ قس: وثوقى، 198)،
مشتمل بر 3 بخش مركزي، اُزروئيه و رابُر، و 4 شهر با نامهاي بافت، بزنجان و
ازروئيه و رابر و 14 دهستان و 621 آبادي داراي سكنه است (
سرشماري‌عمومى...پانزده؛ سازمان تقسيمات... 42). اين شهرستان در تقسيمات
كشوري تا 1346ش بخشى از شهرستان سيرجان محسوب مى‌شد (وثوقى، همانجا).
شهرستان بافت در كنار رشته جبال بارز قرار دارد ( فرهنگ...،32) كه كوههاي
آن دنبالة ارتفاعات مركزي ايران است و از جمله لاله‌زار، هزار و گوغِر را
مى‌توان نام برد كه سرچشمة شاخه‌هاي هليل‌رود به شمار مى‌آيند (
جغرافيا...،2/933). در اين شهرستان رودخانه‌هاي فصلى و دائمى متعددي چون
رابر، شصت پيچ، بافت، زرتشت و خيبر وجود دارد كه رودخانة بزرگ هليل‌رود را
تشكيل مى‌دهند. اين رود پس از گذشتن از مركز شهرستان جيرفت به سمت جنوب
خاوري امتداد يافته، سرانجام به باتلاق جازموريان مى‌ريزد ( فرهنگ،31-32).
آب و هواي شهرستان بافت خشك و معتدل، و ميزان بارندگى در آن اندك است
(نك: سعيديان، همانجا؛ فرهنگ، 33). از آنجا كه اين شهرستان به دو منطقة
سردسير و گرمسير تقسيم مى‌شود، منطقة شمالى آن داراي آب وهواي معتدل
كوهستانى است، مانند رابر و بافت؛ ولى منطقة جنوبى مانند ازروئيه داراي آب
و هواي نيمه صحرايى است. در منطقة گرمسيري پنبه و مركبات به دست مى‌آيد و
در منطقة سردسيري گندم، جو و تره‌بار كشت مى‌شود ( جغرافيا،2/933-934). در
اطراف اين شهرستان به سبب وضعيت آب وهوايى مساعد جنگلهاي بسياري وجود
دارد كه جنگل دهستان خَبْر از آن جمله است. در اين جنگل حيواناتى چون
خرگوش، خوك وحشى، و در مناطق كوهستانى يوزپلنگ، گرگ و كل، و از پرندگان
كبك، تيهو و دراج يافت مى‌شوند ( فرهنگ،32).
فعاليت اقتصادي اين شهرستان برپاية كشاورزي، دامداري و قالى‌بافى استوار
است (همان، 33؛ جغرافيا، 2/934). صنايع دستى نيز مانندجاجيم‌بافى‌و
نمدمالى‌درميان‌ايلات‌وعشايررايج‌است(همانجا).
در سرشماري 1375ش جمعيت شهرستان بافت 967 ،122نفر بوده است كه 49/34% در
نقاط شهري، و 36/60% در نقاط روستايى سكنى داشته‌اند و بقيه غير ساكن بوده‌اند
( سرشماري‌عمومى،شانزده). زبان اهالى شهرستان بافت فارسى با گويش ويژة
بافتى نزديك به كرمانى است ( فرهنگ،32)، اما از آنجا كه اين شهرستان
منطقه‌اي عشايري است، بجز زبان فارسى، عشاير به زبانهاي تركى و لري نيز
صحبت مى‌كنند. از مهم‌ترين ايلات آن مى‌توان افشار، لُر، لك، سليمانى،
آيينه‌اي، كُچِمى و جبال بارزي را نام برد ( جغرافيا،2/933-934؛ سرشماري
اجتماعى...، 37).
پيشينة تاريخى: گفته شده است كه مردم اين سرزمين در قديم در جايى به
نام دشت آب زندگى مى‌كردند، اما در باب زمان انتقال آنها به بافت، در
منابع مطلبى نيامده است ( جغرافيا،2/934). بافت ازجمله شهرهايى بوده كه
ماركوپولو از طريق آن به كرمان مراجعت كرده است. (نك: سايكس، 303). اشرف
افغان‌نيز پس از شكست يافتن از نادر، به جهرم، لار، سيرجان و بافت رفته
است (وثوقى، 94- 95). در زمان آقامحمدخان قاجار قلعة رابر در شهر بافت توسط
باباخان برادرزادة وي محاصره و تسخير گرديد (همو، 107)
شهربافت: اين شهر در 56 و 37طول شرقى و 29 و 14 عرض شمالى و در فاصلة
164كيلومتري از مركز استان (شهر كرمان) در زمين مسطح و همواري قرار دارد (نك:
پاپلى، 89؛ نيساري، 298).
نخستين‌بار در سدة 4ق/10م مؤلف حدود العالم نام اين شهر را بافت آورده، و
دربارة آن چنين نوشته است: شهركى است آبادان و با نعمت (ص 126). بافت در
منابع به صورت «بافد» به عنوان شهري گرمسير در كرمان نيز آمده است (نك:
ياقوت، 1/474؛ ابوالفدا، 336-337).
از كوههايى كه در نواحى شمالى شهر بافت ديده مى‌شود، مى‌توان كوه سفيدِ
باغ فتك وكوه قلعه سنگ را نام برد ( فرهنگ33). رودخانة مشهور بافت نيز از
كوه شاه سرچشمه گرفته، از ميان اين شهر مى‌گذرد و درجنوب شرقى به هليل
رود مى‌پيوندد. آب و هواي شهر بافت معتدل، و حداكثر دماي آن در تابستانها 38
و حداقل آن در زمستانها 5 - است (همانجا).
شهربافت طبق آخرين سرشماري كشور (آبان 1375) داراي 265 ،5خانوار معمولى
ساكن با 568 ،26نفر جمعيت بوده است. از اين عده، 274 ،13نفر مرد و بقيه زن
بوده‌اند ( سرشماري‌عمومى،چهل). مردم بافت پيرو مذهب شيعة دوازدة امامى هستند
و غالباً به زبان فارسى و به لهجة بلوچى تكلم مى‌كنند (نك: فرهنگ، 34).
در اين شهر به سبب دارابودن زمين مساعد و شرايط جوي مطلوب، كشاورزي و
دام‌پروري رواج دارد و براي تأمين آب نيز از رودخانه و كاريز استفاده
مى‌شود. از محصولات عمدة اين شهر مى‌توان گندم، جو، ارزن، بادام، گردو،
گلابى و انگور را نام برد. قالى‌بافى نيز از صنايع مهم‌دستى دراين شهر محسوب
مى‌شود (همانجا).
مآخذ: ابوالفدا، تقويم البلدان، به كوشش رنو و دوسلان، پاريس، 1840م؛ پاپلى
يزدي، محمد حسين، فرهنگ آباديها و مكانهاي مذهبى كشور، مشهد، 1347ش؛
جغرافياي كامل ايران، تهران،1366ش؛ حدودالعالم، به‌كوشش‌منوچهر
ستوده،تهران،1362ش؛ سازمان تقسيمات كشوري جمهوري اسلامى ايران،
وزارت‌كشور،1376ش؛ سايكس، پرسى، سفرنامه، ترجمة حسين سعادت نوري، تهران،
1363ش؛ سرشماري اجتماعى‌اقتصادي عشاير كوچنده (1377ش)، نتايج تفصيلى، استان
كرمان، مركز آمار ايران، تهران، 1378ش؛ سرشماري عمومى نفوس و مسكن
(1375ش)، نتايج تفصيلى، شهرستان بافت، مركز آمار ايران، تهران، 1376ش؛
سعيديان، عبدالحسين، دائرة المعارف سرزمين و مردم ايران، تهران، 1360ش؛
فرهنگ جغرافيايى آباديهاي كشور، ادارة جغرافيايى ارتش، تهران، 1360ش، ج
105؛ نيساري، سيروس، كليات جغرافياي ايران، تهران، 1350ش؛ وثوقى رهبري،
على‌اكبر، تاريخ سيرجان، 1372ش؛ ياقوت، بلدان. فريبا پات
