لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4386
باقِرْ گَنْج، ناحيه‌اي در كنارة خليج بنگال در كشور بنگلادش. باقر گنج به
معناي محل دادوستد (بازار) باقر است و باقر نام حكمرانى بوده كه در سدة 18م
در اين ناحيه حكومت مى‌كرده است («فرهنگ...1»، .(VI/167
ناحية باقرگنج بين 21 و 49 تا 23 و 5 عرض شمالى و 89 و 52 تا 91 و 2 طول شرقى
در جنوب داكا قرار گرفته است و 757 ،6كم2 وسعت دارد. 3 رودخانه اين ناحيه را
آبياري مى‌كند. باقر گنج منطقه‌اي كشاورزي است كه توليداتى متنوع از جمله
برنج و نيشكر دارد و باغهاي ميوة آن مشهور است. طبق آمار 1951م/1330ش جمعيت
آن 185 ،642 ،3نفر بود كه 769 ،867 ،2نفر آن مسلمان بودند. براساس سرشماري
1981م/1360ش جمعيت اين ناحيه به 673 ،667 ،4نفر افزايش يافت. مركز ناحية
باقرگنج شهر بارسال است كه شهر باقرگنج نيز ناميده مى‌شود. باقرگنج درگذشته
از طوفانهاي دريايى و سيلهاي رودخانه‌اي دچار آسيبهاي فراوان گشته كه در
منابع تاريخى نيز به برخى از آنها اشاره شده است. زبان مردم باقر گنج
يكى از گويشهاي زبان بنگالى است كه مسلمانى ناميده مى‌شود و واژه‌هاي
فراوان فارسى و عربى در آن وجود دارد (همان، 168 ؛ VI/165-166, بريتانيكا، ؛
I/814 2 .(EI
باقرگنج داراي پيشينه‌اي كهن است. اين سرزمين زمانى زير فرمان پادشاهان
بنگه2 قرار داشت و ساكنانش در قايق زندگى مى‌كردند. ظرفى مسى با واژه‌هاي
سنسكريت در اين ناحيه يافت شده است كه تاريخ آن را مربوط به سدة 6ق/12م
دانسته‌اند. دقيقاً مشخص نيست كه چگونه مسلمانان در اين ناحيه سكنى گزيدند،
ولى آثاري كه احتمالاً به نخستين دورة مسكن‌گزينى مسلمانان مربوط مى‌شود، در
اين ناحيه باقى است و آن خرابه‌هاي مسجد بى‌بى و كَسبا1ست («فرهنگ»، ؛
VI/167 آسياتيكا ). قديم‌ترين مأخذ اسلامى كه از اين ناحيه نام برده، كتاب
آيين اكبري است كه آن را بگلا ناميده است. در آن زمان اين ناحيه داراي
بتخانه‌هاي زياد بوده، و احتمالاً حكمرانان آن هندو مذهب بوده‌اند (ابوالفضل،
1/390). نويسندگان پس از آن، مطالب خويش را از آيين اكبري گرفته‌اند (نك:
سليم، 46؛ راي، 124).
در سدة 10ق/16م سياحى انگليسى به اين ناحيه سفر كرد و آن را مكانى
حاصل‌خيز يافت كه داراي باغهاي فراوان ميوه بود (فيچ، .(28 در سدة 12ق/18م
آغا باقر يكى از دولتمردان مرشدآباد پس از درهم كوبيدن شورش حكمرانان هندو
مذهب، اين ناحيه را تصرف كرد و مركز خود را در محلى بنا نهاد كه جايگاه
دادوستد ناحيه بود و پس از آن باقرگنج ناميده شد؛ سپس پيشوايان هندو مذهب
بر ناحيه حكومت كردند. در اواخر سدة 18م اين ناحيه مورد هجوم مراتهه‌ها قرار
گرفت و حكمرانان محلى با ياري پرتغاليها، آنان را از باقرگنج بيرون راندند.
در 1179ق/1765م انگليسيها نيز در اين ناحيه ساكن شدند («فرهنگ»، همانجا؛ 2
.(EI
مآخذ: ابوالفضل علامى، آيين اكبري، به كوشش بلوخمان، كلكته، 1872م؛ راي،
سبحان، «خلاصة التواريخ» (نك: مل، «تصوير كلى...2»)؛ سليم، غلامحسين، رياض
السلاطين، به كوشش عبدالحق، كلكته، 1890م؛ نيز:
Asiatica; Britannica, 1986; EI 2 ; Fitch, R., X 1583 - 1591 n , Early Travels in
India, 1583-1619, ed. W. Foster, Lahore, 1978; Geographical Glimpses of Medieval
India, Delhi, 1989, vol. III; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1972.
مجيد سميعى
