لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4422
بانْتو، گروهى از زبانهاي افريقايى كه بخشى از متكلمان آن در حوزة جهان
اسلام جاي گرفته‌اند. بانتو در بردارندة شمار كثيري از زبانهاست كه با توجه
به اختلافات موجود در گويش شمردن، يا مستقل انگاشتن برخى از گونه‌هاي
زبانى، شمار آنها ميان 300 تا 500 تخمين زده شده است. اين زبانها كه
متكلمان آنها طوايفى گوناگون از قبايل سياه پوست بانتو (مهم‌ترين شاخه نژاد
زنگى) هستند، در بخش وسيعى از افريقاي مركزي و جنوبى پراكنده‌اند، به طوري
كه در ثلث جنوبى قاره، تنها صحراي كالاهاري و شمال تانزانيا زبانهايى
غيربانتو را در خود دارد.
زبانهاي بانتو در دهه‌هاي پيشين به عنوان يك خانوادة مستقل زبانى شناخته
مى‌شدند (مثلاً نك: بولك، 896 )، اما در رده‌بنديهاي امروزي بيشتر به عنوان
بخشى از گروه بنوئه - كنگو از زبانهاي نيجر - كنگو شناخته مى‌شوند. بايد
يادآور شد كه از نظر جمعيت متكلمان و گسترة جغرافيايى، گروه بنوئه - كنگو
تقريباً همان بانتوست؛ اينكه دايرة اين گروه وسيع‌تر از بانتو دانسته شده، و
برخى زبانهاي غيربانتوي رايج در بخشهايى‌محدود از نيجريه‌را نيز
دربرگرفته‌است، تنها از حيث‌جنبه‌هاي نظري رده‌بندي زبانها حائز اهميت است.
در ميان زبانهاي بانتو برخى زبانهاي پراهميت چون سواحلى، رواندا و زولو وجود
دارد.
در دهة 1890م، كارل ماينهوف مقدمات بازسازي زبان پيش - بانتو را آغاز كرد و
از آن پس كسانى چون گاثري اين كار را ادامه دادند (نك: گاثري،
«فرهنگ...1»، سراسر كتاب؛ نيز بولك، 897 -896 ؛ كمبل، 31 ؛ دربارة پيشينة
آشنايى ملل مشرق با زبانهاي زنگى، نك: ه د، 9/460). از جديدترين‌كوششها
دربارةزبان‌شناسى تاريخى‌بانتو مى‌توان اثر مشترك هومبرت و هايمن2 (1999م) را
برشمرد.
زبانهاي بانتو داراي ويژگيهايى درخور توجه زبان‌شناسان هم در آواشناسى و هم
در سازه‌شناسى است. دربارة آواشناسى بانتو، گفتنى است كه آميزش نژاد
افريقاي كوتوله‌ها با قبايل زنگى مهاجر،در طى قرون زمينه‌اي را فراهم آورده
است تا برخى زبانهاي بانتو از نظر نظام آوايى از زبانهاي خويسان
تأثيرپذيرند؛ به خصوص بايد به «كليك»هايى اشاره كرد كه از زبان هوتنتوت3
به طيفى از زبانهاي بانتو، از جمله زولو راه يافته است (سويت، 10 ؛ كمبل،
.(72 از مطالعات جامع دربارة آواشناسى تاريخى بانتو، اثري از هُمبورگر4
(1914م) است.
همنوايى ميان اصوات‌ِ كلمات پياپى از ويژگيهاي زبان بانتوست كه از ميانة
سدة 20م، به عنوان زبانى الگو موردتوجه فِرث (نك: ص 20 ، جم) در طرح خود
پيرامون رابطة صداها و نواي گفتار قرار گرفته است. از پژوهشهاي‌مهم دهة30
سدة20م بايد به‌اثر اَشتن اشاره‌كرد كه درصدد بررسى ساختار زبانهاي بانتو با
تكيه بر سواحلى به عنوان زبان الگو بوده است، چنانكه خود مى‌گويد، «صورت و
نقش را از دريچة چشمان بانتو» بررسى كرده است (ص ff. .(1111
در دهة 40 گاثري در كنار مطالعات خود در تاريخ زبان، برخى ويژگيهاي دستوري
بانتو چون جنس، عدد و شخص را موردمطالعه قرار داد (مثلاً نك: «جنس...5»، ff. و
در دهة 60 مطالعة خود را در زمينة زبان‌شناسى تطبيقى بانتو و مباحث مربوط به
ساختار جمله در بانتو بسط داد6. در دهه‌هاي 50 و 60 همچنين بايد از مطالعات
دامان ياد كرد كه جنبه‌هاي گوناگونى از عوامل دستوري بانتو چون «مفاهيم
تقابلى» را موردبررسى قرار داد (نك: آثار دامان در مآخذ). از جديدترين مطالعات
در باب سازه‌شناسى، بايد به مطالعة هايمن و كاتامبا7 دربارة بنهاي فعلى بانتو
و «سيكلى بودن» آنها (1992م)، اشاره كرد (نيز نك: كاتامبا، .(279-285 وجود
برخى علامات «جداساز» ميان واژه‌ها در زبانهاي بانتو توجه برخى زبان‌شناسان
را به خود جلب كرده، و زمينة برخى مطالعات گونه شناختى، نظير كارِ ملنيكوف8
در مقايسه با زبانهايى از ديگر خانواده‌ها گشته است.
مآخذ:
Ashton, E.O., X The Structure of a Bantu Language with Special Reference to
Swahili or Form and Function Through Bantu Eyes n , Bulletin of the School of
Oriental Studies, 1935-1937, vol. VIII; Bulk, G.van, X Langues Bantoues n , Les
Langues du Monde, Paris, 1952, vol. II; Campbell, L., Historical Linguistics,
Edinburgh, 1998; Dammann, E., X Das Applikativum in den Bantusprachen n , ZDMG,
1961, CXI/160-169; id, X Das Demonstrativ in Bantu-Sprachen n , ibid, 1950,
C/638-645; id, X Reziprok und Assoziativ in Bantusprachen n , ibid, 1954,
CIV/163-174; Firth, J.R., X Sounds and Prosodies n , Prosodic Analysis, London,
1970; Guthrie, M., X Gender, Number and Person in Bantu Languages n , Bulletin
of the School of Oriental and African Studies, 1947-1948, vol. XII; id,
Proto-Bantu Lexicon, Digitally Published on: http:// www.bantu.ovh.org/pb1;
Katamba, F., Morphology, London, 1993; Sweet, H., The Indispensable Foundation,
ed. E.J.A. Henderson, London, 1971.
بخش زبان‌شناسى
