لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4448
بايَزيد، كِتابْخانه، نخستين كتابخانة دولتى درامپراتوري عثمانى منسوب به
سلطان بايزيد دوم، واقع در مجموعة بايزيد در ميدانى بزرگ به همين نام در
استانبول كه امروز ميدان حريت ناميده مى‌شود. اين كتابخانه به هنگام
تأسيس (1301ق/1884م) كتابخانة عمومى عثمانى نام گرفت و در 1340ش/1961م
كتابخانة دولتى بايزيد خوانده شد «دائرة المعارف ديانت1»، ؛ VI/51-52 «دائرة
المعارف زبان...2»، .(I/41
از سابقة تاريخى اين كتابخانه پيش از 1301ق و اينكه آيا در دورة بايزيد دوم
(سدة 9ق/16م) در اينجا كتابخانه‌اي وجود داشته است، يا نه؟ آگاهى دقيقى در
دست نيست، ولى مسلم است كه بايزيد دوم علاقة زيادي به كتاب داشت و
كتابهايى را كه به او اهدا مى‌شد، مهر خود بر آنها مى‌نهاد و به كتابخانة كاخ
توپكاپى مى‌سپرد (ارونسال، .(II/31 وي همچنين به ساختن ابنيه براي امور
خيريه علاقة بسيار داشت. بيشتر اين بناها داراي كتابخانه نيز بود. وجود
كتابخانه در اكثر شهرهاي تركيه مانند ادرنه و آماسيه (همو، حاكى از علاقة
بايزيد به احداث اينگونه مراكز فرهنگى است. در مجتمع بايزيد هم كه ساختمان
آن در 906ق/1500م شروع شد و در ربيع الثانى 911 به اتمام رسيد، احتمالاً
كتابخانه‌اي نيز وجود داشته است، چه نخستين اطلاع از وجود كتابخانه‌اي در
مجموعة بايزيد، در كنار مدرسه و مسجد و دارالحديث - به اشارة مؤلف تاريخ عطا -
به سدة 10ق باز مى‌گردد (همو، .(II/32-33 همچنين در وقف‌نامة مورخ 991ق/1583م
به كتابدار (حافظ كتب) و ميزان حقوق وي اشاره شده است (همانجا) كه اين
امر دليل بر داير بودن كتابخانه در اين محل است.
در پى برخى تحولات سياسى و اجتماعى و فرهنگى، سعيد پاشا، صدراعظم وقت در
1298ق/1881م اجازة تأسيس كتابخانه‌اي دولتى را از دربار گرفت و بخشى از
مجتمع بايزيد را بدان اختصاص داد و در اختيار وزارت معارف گذاشت و تعميرات و
تزيينات كتابخانه (به صورت فعلى) توسط هنرمندي به نام استاد اوهانِس
انجام گرفت ( ميدان‌لاروس، .(II/337 بعدها ساختمان جنبى آن نيز از دانشكدة
دندان پزشكى جدا، و به اين مجموعه ضميمه شد («دائرةالمعارف ديانت»،
همانجا). كتب اهدايى و نيز كتابهايى كه در طول جنگهاي بالكان از اين شبه
جزيره آورده شد، بخشى از كتابهاي اين كتابخانه را تشكيل مى‌دهد (همانجا؛
VI/4159 .(YA, همچنين مقرر شد يك نسخه از كتب تأليف يا ترجمه شده در
امپراتوري به اين كتابخانه اهدا شود. امروزه در حدود 450 هزار جلد كتاب شامل
نسخ خطى، كتب چاپى، و نيز اسناد زيادي در اين كتابخانه نگاهداري مى‌شود (
ميدان‌لاروس، همانجا). تا كنون دو جلد از فهرست كتابهاي اين كتابخانه به خط
عربى منتشر شده است ، YA) همانجا).
مآخذ:
Er O nsal, I. E, T O rk k O t O phaneleri tarihi, Ankara, 1988; Meydan Larousse,
Istanbul, 1992; T O rk dili ve edebiyat o ansiklopedisi, Istanbul, 1977; T O
rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi, Istanbul, 1992; YA.
على اكبر ديانت
