لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4288
باتوم، يا باطوم، باتومى1، شهري بندري در گرجستان، و مركز جمهوري خودمختار
آجارستان (ه م). اين بندر در كرانة جنوب شرقى درياي سياه و 15 كيلومتري
شمال مرز تركيه در 41 و 38 عرض شمالى و 41 و 38 طول شرقى واقع شده است (
بريتانيكا،ميكرو، .(I/881 جمعيت آن در 1976م/1354ش حدود 117 هزار نفر XXIV) , 3
BSE و در 1991م/1370ش، 500 ،137نفر بوده است ( بريتانيكا،اينترنت .(npn.
باتوم داراي آب و هوايى معتدل است و ميانگين دماي اين بندر در مرداد و
شهريور 2/23 و در آذر و دي 4/6 سانتى‌گراد، و ميزان بارندگى آن 500 ،2ميلى‌متر
در سال است («دائرةالمعارف جغرافيايى...2»، .(I/200
منطقة باتوم در سده‌هاي 6 -4ق‌م بخشى از سرزمين دولت كولخيس (كُلخيد) بود و
گروهى از يونانيان نيز در آنجا سكنى داشتند (آكينر، .(243 اين منطقه در
سده‌هاي نخست ميلادي به باتيس3 (باتوس) شهرت داشت (لانگ، 61؛ بروكهاوس،
كه گويا به معناي بندر عميق است (پيرنيا، 332؛ «دائرةالمعارف جغرافيايى»،
همانجا).
آيين مسيح از همان آغاز به اين ناحيه راه يافت و از زمان برپايى شوراي
نيقيه، تابع اسقف‌نشين آنجا شد (آكينر، همانجا). در سدة 6م باتوم و همة
سرزمينهاي اطراف آن به تسلط امپراتوري بيزانس درآمد (دائرةالمعارف ديانت4»،
.(V/210 ديري نپاييد كه در سدة 1ق/7م نيروهاي اسلام بر آن مستولى شدند،
ولى اندكى بعد آن را رها كردند و به بخش شرقى گرجستان رفتند و تفليس را
مركز حكومت خود قرار دادند (آكينر، همانجا). در سدة 3ق/9م باتوم بار ديگر به
تصرف نيروهاي اسلام درآمد و چندي بعد در سدة 4ق/10م تابع شاهان گرجستان
شد. در اوايل‌سدة 7ق/13م مغولان‌شهرباتوم را متصرف‌شدند («دائرةالمعارف
ديانت»، همانجا). در اواخر سدة 9ق/15م اين شهر را تركان عثمانى تصرف كردند،
ولى در 971ق/1564م از سيطرة آنان خارج شد ( بروكهاوس،.(III/187 در سالهاي
976-982ق/1568-1574م، باتوم به صورت يكى از ولايات (سنجاقهاي) ارزروم
درآمد، و در اواخر سدة 10ق/16م استقلال خود را باز يافت («دائرةالمعارف
ديانت»، همانجا)؛ اما چندي بعد تركان بار ديگر (تا 1295ق/1878م) بر آنجا تسلط
يافتند. تا آنكه طبق معاهدة برلين، باتوم به روسيه ملحق شد (همانجا؛
«دائرةالمعارف تاريخى...1»، .(II/166
از اواخر سدة 13ق/19م باتوم به صورت يكى از بندرهاي مهم درياي سياه درآمد
(«دائرةالمعارف جغرافيايى»، و با احداث خط آهن باكو - باتوم در 1300ق/1883م
در اين بندر لنگرگاههاي ويژة نفتكش احداث شد و سپس از سوي روسها بندري آزاد
اعلام گرديد (هدين، 84؛ III/44 , 3 .(BSEپس از آنكه در سالهاي 1315- 1325ق/
1897- 1907م لولة نفت از باكو به اين شهر متصل گرديد، باتوم يكى از بنادر
بسيار مهم درياي سياه شد. اين بندر در ضمن يكى از مراكز مهم براي كشتيهاي
مسافري خطوط دريايى شبه جزيرة كريمه و قفقاز است و ناوگان بسياري از باتوم
به بنادر درياي سياه، اروپا، آسيا و افريقا رفت و آمد دارند (همان، 46
.(III/44, در آوريل 1918 تركان بار ديگر باتوم را به تصرف آوردند، تا آنكه در
15 دسامبر همان سال به اشغال سپاهيان بريتانيا درآمد. در ژوئية 1920 نيروهاي
انگليس از آنجا خارج شدند و شهر در اختيار بلشويكهاي گرجستان قرارگرفت. در
18مارس 1921م/ 27 اسفند 1299ش با ورود نيروهاي ارتش سرخ شوروي شهر در اختيار
نيروهاي بلشويك قرار گرفت («دائرةالمعارف تاريخى»، .(II/166-167
باتوم اكنون يكى از شهرهاي صنعتى و از مراكز تفريحى جمهوري گرجستان‌است
III/44) , 3 .(BSEشمارمسلمانان‌جمهوري آجارستان (ه م) را 74 هزار نفر نوشته‌اند
كه بيش از 21% جمعيت آن سرزمين را تشكيل مى‌دهند. در ميان مسلمانان شهر
باتوم گروه كثيري شيعه مذهبند (امين، 5/428).
مآخذ: امين، حسن، دائرةالمعارف الاسلامية الشيعية، بيروت، 1406ق/1986م؛
پيرنيا، حسن، ايران باستان، تهران، 1370ش؛ لانگ، ديويد مارشال، گرجيها،
ترجمة رقية بهزادي، تهران، 1373ش؛ هدين، سون، كويرهاي ايران، ترجمة پرويز
رجبى، تهران، 1355ش؛ نيز:
Akiner, Sh., Islamic Peoples of the Soviet Union, London, 1986; Britannica,
1978; ibid . Com / eb / print? eu = 13965; Brockhaus, Entsiklopedicheski o
slovar', St. Petersburg, 1891; BSE 3 ; Kratkaya geograficheskaya entsiklopediya,
Moscow, 1960; Sovetskaya istoricheskaya entsiklopediya, Moscow, 1962; T O rkiye
diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi, Istanbul, 1992.
عنايت‌الله رضا
