لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4658
بَديع‌ُ الزَّمان‌ِ تَبْريزي (زنده در 1038ق/1629م)، خوش‌نويس قلم نستعليق و
فرزند عليرضا عباسى. خاستگاه او تبريز است و از آنجا كه مآخذ موجود ذكري از
استاد او نكرده‌اند، مى‌توان او را تربيت يافتة مكتب پدرش كه از بزرگ ترين
خوش‌نويسان دورة صفوي بود، به شمار آورد (نك: بيانى، احوال ...، 1/97-99،
2/456-461).
نمونة خط بديع‌الزمان تبريزي
دربارة زندگى‌وي اطلاعات‌بسيار اندك است؛تنها ميرزاي‌سنگلاخ به شيوة خود ساختة
هميشگيش شرحى دربارة زندگى و آثار او در تذكرة الخطاطين
آورده،وبه‌اولقب«نيك‌نگار»داده است(ص 263). ديگران نيز به تكرار نقليات او
پرداخته، و خود نيز چيزهايى بر آن افزوده‌اند (بيانى، همان، 1/97- 98؛ سپهر،
97؛ حبيب، 191؛ سلجوقى، 56؛ شاغل عثمانى، 92). آنچه ميرزاي سنگلاخ دربارة
شهرت بديع الزمان در شاعري، بلندي مقامش نزد شاه عباس و كامل بودنش در
«حسن خطوط و علوم حكميه» نوشته است (ص 263-267)، جز در كتاب خود او، درجاي
ديگر نمى‌توان يافت. وي بدون ذكر تاريخ مرگ بديع الزمان مى‌نويسد: در
عنفوان جوانى درگذشت. سپهرسال مرگ او را 1035ق دانسته (همانجا) كه خطاست
(نك: دنبالة مقاله). پيكر او را به گفتة ميرزاي سنگلاخ در گورستان تخت فولاد
اصفهان به خاك سپرده‌اند (ص 267).
آثار: با آنكه ميرزاي سنكلاخ آثار بسياري از قطعه‌ها و مرقعهاي متعدد به قلم
نستعليق و نسخ بر روي كاغذهاي مختلف با رنگهاي گوناگون به او نسبت داده
(ص 267-269)، اما اثري از آنها تا كنون به دست نيامده است. آنچه امروز از
او در دست است، بدين‌شرح است:
1. قطعه‌اي شامل يك رباعى به قلم نستعليق سه دانگ و نيم دودانگ خوش با
رقم «كتبه بديع الزمان غفر ذنوبه و ستر عيوبه بدار السلطنه اصفهان مرقوم
قلم شكسته رقم گرديد» كه به نوشتة بيانى شايد سرودة خود اوست ( احوال،
1/99). اين قطعه نشان مى‌دهد كه وي تا سال تاج‌گذاري شاه صفى
(1038ق/1629م) زنده بوده است (نك: همو، مجموعه، 157).
2. قطعه‌اي به قلم نستعليق سه دانگ و دودانگ و نيم دودانگ خوش، بارقم
«در شهر تبريز نوشته شده، نقله العبد بديع الزمان غفرالله ذنوبه وستر الله
عيوبه» كه در كتابخانة سلطنتى (پيشين) موجود بوده است (همو، احوال،
1/98-99).
3. بيانى از قطعه خطى حاوي 5بيت شعر از سروده‌هاي او، با تخلص «بديعا»، در
مدح پادشاهى ناشناخته به نام عبدالله در همان كتابخانه ياد مى‌كند. اين
قطعه خط به قلم نستعليق كتابت شده، و داراي رقم «لكاتبه تاريخ جلوس و
تهنيت سال نو، خمس و ثلثين و الف فقير بديع الزمان غفر ذنوبه 1035» است
(همان، 1/98). از آنجا كه پادشاه مدح شده در اين بيتها شناخته شده نيست و
در هيچ يك از مآخذ نيز تخلص بديع‌الزمان را بديعا ياد نكرده‌اند، در انتساب
اين اثر به او جاي درنگ است.
مآخذ: بيانى، مهدي، احوال و آثار خوش نويسان، تهران، 1345ش؛ همو، مجموعه،
تهران، 1363ش؛ حبيب اصفهانى، خط و خطاطان، استانبول، 1305ق؛ سپهر،
هدايت‌الله، تذكرة خوش‌نويسان، تهران، يساولى؛ سلجوقى، فكري، ذكر برخى از
خوش‌نويسان و هنرمندان، كابل، 1349ش؛ شاغل عثمانى، احترام الدين احمد،
صحيفة خوش نويسان، عليگره، 1963م؛ ميرزاي سنگلاخ، تذكرة الخطاطين، تبريز،
1291ق.
مهبانو عليزاده
