لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:4340
باره وَفات، اصطلاحى نزد مسلمانان شبه قاره براي 12 ربيع‌الاول كه آن را
روز وفات و ولادت پيامبر اكرم (ص) دانسته، بدين مناسبت مراسمى برگذار
مى‌كنند كه هم جنبة عزاداري دارد و هم همراه با جشن و شادمانى است. در
بعضى از منابع معتبر، روز ولادت پيامبر اكرم (ص) 12ربيع الاول آمده است
(ابن هشام، 1/195، به نقل از ابن اسحاق)، و در برخى منابع تاريخى نيز،
همان 12 ربيع‌الاول را روز وفات آن حضرت ذكر كرده‌اند (ابن سعد، 2/209؛
دهلوي، 350؛ عبداللطيف، 23؛ اردو...، 3/921). برخى مراسم جشن و شادي اين روز
را بدان سبب مى‌دانند كه در حقيقت روز وصال حضرت رسول (ص) است.
چنين به نظر مى‌رسد كه اين آيين به مسلمانان شبه قاره اختصاص دارد و در
ميان مسلمانان ديگر كشورهاي اسلامى به اين صورت ديده نمى‌شود. به گفتة
عبدالحميد لاهوري نخستين بار در 1036ق/1627م شاه جهان اين آيين را در
دربارش برگذار كرد (نك: 1/230-231؛ عبداللطيف، 24). در اين مراسم در منازل و
مساجد از زندگانى و تعاليم نبى‌اكرم (ص) و خصايل و فضايل آن حضرت ياد كرده
مى‌شود و در پايان مجالس فاتحه مى‌خوانند و به مستحقان خيرات مى‌دهند (هيوز،
36 ؛ 2 .(EI
مراسم در روز يازدهم با چراغانى كردن محلهاي مخصوص آغاز مى‌شود. تشكيل
مجالس وعظ و اطعام فقرا از آداب ديگر اين روز است. بعد از ظهر اين روز
دسته‌هاي عزاداران از خيابانهاي شهر مى‌گذرند و گروههايى از مردم با آنها
همراه مى‌شوند ( آسياتيكا، .(I/279 رسمى ديگر به نام «صندل» نيز در بعدازظهر
همين روز معمول است كه ضمن آن عصارة معطر گياه صندل را درون ظرفى قرار
داده، با تشريفاتى خاص به عيدگاه مى‌برند و ميان مردم توزيع مى‌كنند، و
اين اعلام عمومى و دعوت از مردم براي شركت در مراسم روز دوازدهم است.
عيدگاه محلى براي گردهمايى است كه در خارج شهر ساخته شده است و ديوار
سنگى بلندي دارد كه در آن محراب و دو مناره و يك صحن بزرگ قرار دارد و در
آنجا از محلى كه به ارتفاع 3پله است، به عنوان منبر استفاده مى‌شود. در
بعضى از نقاط مردم در يك مسجد به عنوان عيدگاه اجتماع مى‌كنند (سِل، .(245
مردم برخى از شهرهاي شبه قاره مراسم صندل را به گونه‌اي ديگر اجرا
مى‌كنند، بدين ترتيب كه خمير چوب صندل را به شكل «بُراق» (اسب پيامبر(ص))
در آورده، در ظرفى مى‌گذارند و روي آن را با گُل و گياه مى‌پوشانند و به
هنگام حمل اين ظرف به سوي قدمگاه پيامبر(ص)، نيايشهاي آيين مولودي
مى‌خوانند و در انتها خمير صندل را ميان حاضران توزيع مى‌كنند.
آوردن براق، در اين مراسم، اشاره به عروج پيامبر (ص) است (شريف، .(189
قدمگاه شكلى شبيه اثر پا بر روي سنگ است كه به اعتقاد مردم نشانة جاي
پاي پيامبر (ص) است. برخى از مردم نيز اشكال مشابه آن را در خانه نگهداري
مى‌كنند و در اين روز با آداب و تشريفات خاصى به تزيين آن پرداخته، به
نمايش مى‌گذارند. در مدراس به جاي قدمگاه موي حضرت(ص) به نمايش گذاشته
مى‌شود (سل، 246 -245 ؛ شريف، همانجا؛ 2 EI).
روز دوازدهم به نام «عُرس» معروف است، اين واژه در زبان اردو به مجلس
تكريم بزرگان دين اطلاق مى‌شود (شريف، 188 ؛ فيروز الدين، 893). افزون بر
قرائت قرآن، پختن طعام براي خيرات، خواندن فاتحه و مرثيه و بر پايى
مجالس وعظ و بيان وقايع ولادت و وفات و معجزات پيامبر(ص) بخشى ديگر از
مراسم اين روز است.
باره وفات آيينى است كه علاقه و محبت مردم مسلمان شبه قاره را به
پيامبر (ص) مى‌رساند. اين روز در پاكستان تعطيل رسمى است و همه براي اهداي
نذور خود و نمازگزاردن در آن شركت مى‌كنند (سل، 246 -244 ؛ شريف، 189 ؛ هيوز،
همانجا؛ 2 EI).
مآخذ: ابن سعد، محمد، الطبقات الكبري، بيروت، 1990م؛ ابن هشام، عبدالملك،
السيرة النبوية، به كوشش مصطفى سقا و ديگران، بيروت، 1975م؛ اردو دائرة
معارف اسلاميه، لاهور، 1980م؛ دهلوي ، احمد، فرهنگ آصفيه، دهلى، 1918م؛
عبداللطيف، محمد، «سياسى، معاشرتى، اور تهذيبى پس منظر»، تاريخ ادبيات
مسلمانان پاكستان و هند، لاهور ، 1971م؛ ج 4؛ فيروزالدين، فيروز اللغات،
لاهور، فيروز سنزليميتد؛ لاهوري، عبدالحميد، بادشاه نامه ، كلكته، 1867م؛ نيز:
Asiatica; EI 2 ; Hughes, T.P., Dictionary of Islam, New Delhi, 1976; Sell, E.,
The Faith of Islam, London/ Madras, 1880; Sharif, J., Islam in India, or the Q ?
n = n-i-Isl ? m, Curzon Press, 1975.
مرجان افشاريان
