لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:5149
بَوانات، شهر و شهرستانى در استان فارس.
شهرستان بوانات: اين شهرستان متشكل از دو بخش به نامهاي مركزي و سرچهان،
يك شهر به نام بوانات و دهستان به نامهاي سيمكان، باغستان، سروستان،
مزايجان، سرچهان، توجردي، باغ صفا و ايج در شرق استان فارس واقع شده است
نشريه...،3. بوانات تا مهر 374 بخشى از شهرستان آباده به شمار مى‌رفت و از
اين تاريخ به بعد خود به شهرستان تبديل گرديد نامة فرمانداري...، شم /903.
بوانات ميان شهرستانهاي ابركوه و خاتم در استان يزد، و شهرستانهاي صفاشهر،
مرودشت و ارسنجان در فارس محصور است نقشه....
بلندترين كوه‌ِ شهرستان بوانات كوه ختابان با 82` متر ارتفاع است
فرهنگ‌جغرافيايى‌كوهها...،/59. رود مهم آن نيز بوانات نام دارد كه از
دامنه‌هاي شمالى كوه ساري‌خانى به ارتفاع 85` متر همان، /72 سرچشمه مى‌گيرد
و پس از طى درة كم‌عرض و طويل بوانات به سوي جنوب خاوري رفته، سرانجام
وارد كوير مروست مى‌شود افشين، /4- 5؛ جعفري، رودها...، 33. اين شهرستان
داراي چشمه‌ها و كاريزهاي متعددي است كه به مصرف آبياري زمينهاي كشاورزي
مى‌رسد فرهنگ‌جغرافيايى‌آباديها...،1. آب و هواي بوانات معتدل متمايل به سرد
است همانجا. اساس اقتصاد اين شهرستان بر پاية كشاورزي، يعنى توليد غلات و
ميوه‌ها، دامداري و صنايع دستى به ويژه فرش استوار است همان، 2.
جمعيت اين شهرستان به سبب كوچ ساليانة طايفة حكجه‌اي از ايل باصري، طوايف
شيري از ايل عرب و طوايف لبو محمدي و كشكولى از ايل بزرگ قشقايى در فصول
مختلف سال متغير است همانجا. براساس سرشماري آبان 375، اين شهرستان بالغ
بر 00`6 تن جمعيت داشته است سرشماري...،شانزده. زبان اهالى اين شهرستان
فارسى است، اما در برخى از روستاهاي آن در كنار اهالى فارسى زبان، اقليتى
ساكن هستند كه به زبان عربى مغشوش آميخته با زبان فارسى سخن مى‌گويند
فرهنگ جغرافيايى آباديها...، 2، 8. آنان بازماندگان عربهاي جزيرةالعرب هستند
كه از صدر اسلام به اين ناحيه مهاجرت كرده‌اند خورموجى، 10.
شهر بوانات: اين شهر كه مركز شهرستان بوانات است نشريه،همانجا، در 3 و 9
طول شرقى و 0 و 7 عرض شمالى و در ارتفاع 80` متري از سطح دريا واقع است
پاپلى، 23. بوانات تا خرداد 380 سوريان ناميده مى‌شد. در اين تاريخ به
درخواست مكرر اهالى جيان در گويش محلى گيون و سوريان و بنا به مصوبة هيئت
دولت، اين دو يكى شد و نام بوانات گرفت نامةفرمانداري...، شم /093. آب و
هواي اين شهر سرد، خشك و كوهستانى است جعفري، دايرةالمعارف...، 33.
پيشينة تاريخى: نام بوانات در متون جغرافيايى دورة اسلامى به‌صورت بَوّان
ضبط شده كه نام دو ناحيه در فارس بوده است اصطخري، 01، 36؛ ابن حوقل، 88؛
ابن بلخى، 25: يكى شِعب دره بوان در ولايت شاپور بين ارجان و نوبندگان
كه آن را يكى از گردشگاههاي جهان شمرده‌اند ابن خردادبه، 3؛ اصطخري، 10؛
ابوالفدا، 1؛ ابن فقيه، 00؛ و ديگري كه با ناحية بوانات امروزي منطبق است،
در سدة ق جزو كورة استخر به شمار مى‌رفته، و مركز آن شهر مريزجان بوده است
اصطخري، 01، 36؛ ابن حوقل، همانجا. مقدسى ص 24 براي تمييز اين دو، يكى را
شعب بوان، و ديگري را بوان كرمان خوانده است. بوان كرمان ناحيه‌اي
رستاقى بزرگ و كوهستانى بوده، و رودخانه‌اي آن را به دو قسمت تقسيم
مى‌كرده است همو، 37. جغرافى‌نگاران سده‌هاي بعد نيز از بوان ياد كرده‌اند
ابن بلخى، همانجا؛ ياقوت، /53؛ حمدالله، نزهة...، 22.
بوانات در سدة ق/4م، مورد نزاع و محل برخى جنگهاي ميان آل مظفر و
چوپانيان بوده است حافظ ابرو، /07- 08؛ حمدالله، ذيل...، 8. اين شهر در
سده‌هاي بعد هم ميان حكام و خاندانهاي مختلف دست به دست مى‌گشت روملو، 6؛
قاضى احمد، /65، 48. در اوايل سدة 3ق طى نزاعهاي ميان لطفعلى‌خان زند و
آقامحمدخان قاجار، بوانات به عنوان يكى از مراكز راههاي ارتباطى يزد و
كرمان، همواره محل آمد و شد سپاهيان دوطرف بود نك: شيرازي، 04؛ ساروي، 21؛
سپهر، /4؛ خورموجى، 89-90، 91؛ چنان‌كه در 201ق/787م لطفعلى خان زند در
لشكركشى به يزد دستور داد كه آزوقة سپاه را از بوانات و ابر كوه تهيه كنند
نامى اصفهانى، 99، 01.
بوانات در دورة قاجاريه هم يكى از بلوكهاي فارس به شمار مى‌رفته، و محل
ييلاق ايل عرب بوده است. اين بلوك 3 قريه داشته كه چاهك و جيان از
قراي معروف آن، و سوريان قصبه يا مركز آن بوده است فسايى، 266، 267؛
اعتمادالسلطنه، 057، 316؛ خورموجى، 5، 10.
به گفتة نويسندگان اين دوره، در بوانات ميوه‌هاي سردسيري و گرمسيري هر دو
به عمل مى‌آمده، و حرفه و صنعت اهالى آن، جعبه و قاشق‌سازي بوده است كه
آن را از چوب درخت گلابى مى‌ساختند و به قاشق بواناتى شهرت داشته است
فسايى، 266، 603-604؛ اعتمادالسلطنه، 057.
از مشاهير بوانات مى‌توان به ميرزا محمدباقر بواناتى، اديب و شاعر ايرانى و
آموزگار زبان فارسى در لندن و همچنين آموزگار زبان فارسى ادوارد براون،
اشاره كرد طباطبايى، 42- 45؛ افشار، .
از جمله آثار تاريخى شهرستان بوانات مسجد جامع سوريان را كه قدمت آن به
دورة ايلخانى مى‌رسد، مى‌توان نام برد. بناي اين مسجد اهميت معماري و هنري
چندانى ندارد و تنها منبر منبت‌كاري بزرگ آن كه در 71ق/369م ساخته شده، از
اعتبار و اهميت هنري برخوردار است و اكنون در موزة ملى ايران نگهداري مى‌شود
مشكوتى، 23؛ دايرةالمعارف...، /69. از ديگر ابنية مهم بوانات، مقبرة امام‌زاده
حمزه واقع در جنوب سوريان شهر بوانات را بايد نام برد كه تاريخ 53 و 007ق
بر آن ثبت شده، و داراي گنبد مدور و گچ‌بريها و نقوش، و نيز محوطة وسيع و
زيبايى است مشكوتى، 24؛ مهراز، 84.
مآخذ: ابن بلخى، فارس‌نامه، به كوشش لسترنج و نيكلسن، كمبريج، 339ق/
921م؛ ابن حوقل، محمد، صورةالارض، به كوشش كرامرس، ليدن، 938م؛ ابن
خردادبه، عبيدالله، المسالك و الممالك، به كوشش دخويه، ليدن، 306ق/889م؛
ابن فقيه، احمد، مختصر كتاب البلدان، به كوشش دخويه، ليدن، 967م؛
ابوالفدا، تقويم البلدان، به كوشش رنو و دوسلان، پاريس، 840م؛ اصطخري،
ابراهيم، مسالك الممالك، به كوشش دخويه، ليدن، 870م؛ اعتمادالسلطنه،
محمدحسن، مرآةالبلدان، به كوشش عبدالحسين نوايى و هاشم محدث، تهران،
368ش؛ افشار، ايرج، سواد و بياض، تهران، 344ش؛ افشين، يدالله، رودخانه‌هاي
ايران، تهران، 373ش؛ پاپلى يزدي، محمدحسين، فرهنگ آباديها و مكانهاي مذهبى
كشور، مشهد، 367ش؛ جعفري، عباس، دايرةالمعارف جغرافيايى ايران، تهران،
379ش؛ همو، رودها و رودنامه‌هاي ايران، تهران، 367ش؛ حافظ ابرو، عبدالله،
جغرافيا، به كوشش صادق سجادي، تهران، 378ش؛ حمدالله مستوفى، ذيل تاريخ
گزيده، به كوشش ايرج افشار، تهران، 372ش؛ همو، نزهة القلوب، به كوشش
لسترنج، ليدن، 331ق/913م؛ خورموجى، محمدجعفر، نزهت الاخبار تاريخ و
جغرافياي فارس، به كوشش آل داود، تهران، 380ش؛ دايرةالمعارف بناهاي
تاريخى ايران در دورة اسلامى مساجد تاريخى، به كوشش محمدمهدي عقابى،
تهران، 378ش؛ روملو، حسن، احسن التواريخ، به كوشش عبدالحسين نوايى،
تهران، 367ش؛ ساروي، محمد فتح‌الله، تاريخ محمدي، به كوشش غلامرضا
طباطبايى مجد، تهران، 371ش؛ سپهر، محمدتقى، ناسخ التواريخ تاريخ‌قاجاريه،به
كوشش جمشيد كيانفر، تهران، 377ش؛ سرشماري عمومى نفوس و مسكن 375، نتايج
تفصيلى، استان فارس، شهرستان بوانات، مركز آمار ايران، تهران، 367ش؛
شيرازي، عليرضا، تاريخ زنديه، به كوشش ارنست بئير، تهران، 365ش؛ طباطبايى،
مصطفى، «ميرزاباقر بواناتى»، مهر، تهران، 315ش، س ، شم ؛ فرهنگ جغرافيايى
آباديهاي كشور اقليد، ادارة جغرافيايى ارتش، تهران، 361ش، ج 3؛ فرهنگ
جغرافيايى كوههاي كشور، سازمان جغرافيايى نيروهاي مسلح، تهران، 379ش؛
فسايى، حسن، فارس‌نامة ناصري، به كوشش منصور رستگار فسايى، تهران، 367ش؛
قاضى احمد قمى، خلاصة التواريخ، به كوشش احسان اشراقى، تهران، 363ش؛
مشكوتى، نصرت‌الله، فهرست بناهاي تاريخى و اماكن باستانى ايران، تهران،
349ش؛ مقدسى، محمد، احسن التقاسيم، به كوشش دخويه، ليدن، 906م؛ مهراز،
رحمت الله، بزرگان شيراز، تهران، 348ش؛ نامة فرمانداري شهرستان بوانات، شم
/903 // 381ش، شم /093 7//381ش؛ نامى اصفهانى، محمدصادق، تاريخ گيتى گشا،
به كوشش سعيد نفيسى، تهران، 363ش؛ نشرية اسامى عناصر و واحدهاي تقسيماتى
به همراه مراكز، وزارت كشور، تهران، 380ش؛ نقشة تقسيمات كشوري، گيتاشناسى،
تهران، 377ش؛ ياقوت، بلدان. شيوا جعفري
