حسن و جمال زبان وحي - حسن و جمال زبان وحی نسخه متنی

حسن و جمال زبان وحي

سخن گفتن درباره‏ي زيباشناسي قرآن ـ به دليل اين كه اين كتاب آسماني قداست خاصي دارد، وحي الهي است و مورد اعتقاد همه‏ي مسلمانان جهان است ـ دقت خاصي را طلب مي‏كند.

كلمات «جميل» و «جمال» و «تجمل» بيشترين كلماتي هستند كه در زمينه‏ي زيباشناسي در احاديث و متون اسلامي به‏كار رفته است گرچه تاكنون تعريف جامع و كاملي براي زيبايي و زيباشناسي در كتابهاي فرهنگي و اسلامي ارايه نشده است، اما از صفات و خصوصياتي كه در اين زمينه مطرح شده مي‏توان به معناي زيبايي پي برد. و از موارد و خصوصيات زيباشناختي مطرح‏شده مي‏توان به تضاد، تشابه، تناسب، تناقض، هماهنگي و تقارن اشاره كرد.

يكي از عوامل زيباشناسي قرآن، سبك اين كتاب آسماني است است، به گونه‏اي كه از سبك خاصي پيروي نكرده و هر كجا به نسبت موضوع، سبكي از بيان ارايه شده است.

سوره‏هايي كه در مكه نازل شده، با آيه‏ها و سوره‏هايي كه در مدينه نازل شده است، فرق مي‏كند. تكرار داستان فرعون و موسي در سوره‏هاي مكي بواسطه‏ي آن است كه پيامبر اكرم(ص) در مكه همان وضعيتي را داشت كه موسي در برابر فرعون داشت.

از ديگر جلوه‏هاي زيبايي‏شناسي قرآن كريم به‏كارگيري واژه‏هاي درشت و ضخيم در جاهايي كه به معاني سفت و سخت نياز بوده مي‏باشد؛ مثل سوره‏ي «القارعه» و استفاده از كلمات نرم با حروف نرم در جاهايي كه مضمون لطيف و ظريف مقصود آيه بوده است.

هم‏چنين در قرآن نوعي هماهنگي در بين سوره‏ها و روش‏هاي كاربرد آن به‏كار رفته كه در آن از زبان خطابي استفاده شده است و اين نوع بهره‏گيري در كتاب‏هاي ديگر متصور نيست.

در سراسر قرآن، آيه‏اي را پيدا نخواهيم كرد كه در آن نوعي سجع، موسيقي، آهنگ، هماهنگي و يا هارموني بين حروف و كلمات آن به‏كار نرفته باشد و به همين دليل نيز قرائت قرآن داراي سنت و قواعد خاص خود است كه بايد به‏دقت رعايت شود.

موسيقي قرآن يكي ديگر از مهم‏ترين مباحث زيباشناسي در قرآن است، به طوري كه برخي محققان و موسيقي‏دانان انگليسي آيات مختلف سوره‏هاي قرآن را با يك‏ديگر تركيب نموده و سمفوني‏هاي جديدي درست كرده‏اند. چه اين كه تأثير «موسيقي نثر» از «موسيقي شعر» بيشتر است، چراكه موسيقي شعر تكراري است، اما موسيقي نثر تركيبي است و اين نوع موسيقي تركيبي در قرآن به زيبايي به‏كار گرفته شده است.

از ديگر جلوه‏هاي زيباشناسي قرآن، تكرار حروف در اين كتاب آسماني است، به گونه‏اي كه اين تكرار حروف به زحمت و تكلف در جمله نيامده‏اند، و مضيقه‏اي كه در شعر و قافيه وجود دارد در قرآن وجود ندارد و كمال تناسب در آن رعايت شده است، بدون اين كه حروف، يا حرف قافيه در آن به‏كار رفته باشد.

در قرآن مي‏توان ـ كلمات، حروف و جمله‏ها كه بر اساس نوعي موسيقي، بر معناي آن استوار است و هم‏چنين كمال ارتباط و تناسب را بين معني و لفظ پيدا كرده ـ يافت.

در آيات قرآن مجيد زيبايي‏شناسي لفظي، يا صوري با زيبايي‏شناسي معنوي و معنايي قرآن همزمان به‏كار گرفته شده است به طوري كه در سوره‏ي «القارعه» اين كلمه كه به معناي «پتك» مي‏باشد سه‏بار تكرار شده است.

جنبه‏ي ديگر زيباشناسي قرآن به‏كارگيري كلمات در قرآن است كه ممكن است فكر شود كه برخي واژگان افتاده است، در حالي كه سبك قرآن اين‏چنين است تا خداوند انسان را در خواندن كتاب خودش شريك كند و سهمي نيز براي وي قايل شود1.

1. اين مقاله، خلاصه‏اي از گفتار ارايه‏شده در همايش بين‏المللي معناي زيبايي است.