تجويد در لغت به معنى «نيكو گرداندن» و در اصطلاح به معنى «صحيح ادا كردن هر حرف از نظر مخرج، صفات و احكام» مىباشد و از آنجا كه با رعايت اين قواعد، آيات قرآن زيبا، نيكو و كاملتر تلاوت خواهد شد، به اين قواعد «علم تجويد قرآن» مىگويند.
مخارج حروف
هوايى كه از ريه خارج مىشود، پس از عبور از حنجره در يكى از قسمتهاى دستگاه تكلّم محدود مىشود و بدين ترتيب «حرف» ايجاد مىشود. محل مزبور را كه هوا در آن به حرف تبديل مىگردد، «مخرج حرف» مىنامند. شناخت و رعايت مخارج حروف اساس عمل به ساير قواعد تجويدى است.
دندانها
از آنجا كه دندانها نقش بسيار مهمّى در اداى حروف دارند، آشنايى با انواع دندانها ضرورى مىنمايد. به طور طبيعى انسان داراى32 دندان است كه16 عدد در آرواره بالا و16 عدد در آرواره پايين قرار دارد. دندانها به شش دسته تقسيم مىشوند:
ثَنايا
اين دندانها در وسط و جلوى آروارهها قرار گرفتهاند و تعدادشان مجموعاً 4 عدد است كه در هر آرواره 2 عدد مىباشد.
رَباعِيات
تعدادشان4 عدد است؛2 عدد بالا و2 عدد پايين و در دو طرف ثنايا قرار گرفتهاند.
اَنياب
تعدادشان4 عدد است كه در هر آرواره2 عدد و در دو طرف رباعيات جاى دارند و در فارسى به دندانهاى نيش معروفند.
ضَواحِك
تعدادشان4 عدد است كه در هر آرواره2 عدد و در دو طرف انياب قرار دارند و در فارسى به «آسياى كوچك» معروفند.
طَواحِن
مجموعاً12 عدد هستند كه در هر آرواره شش عدد و سه به سه در دو طرف ضواحك قرار دارند. در فارسى «آسياى بزرگ» نام دارند.
نَواجِذ
تعدادشان4 عدد است كه در هر آرواره دو عدد و در دو طرف طواحن قرار گرفتهاند. در فارسى «دندانهاى عقل» نام دارند.به مجموع دندانهاى «ضَواحِك»، «طَواحِن» و «نَواجِذ» كه20 عدد مىباشند «دندانهاى اضراس» و در فارسى «دندانهاى آسيا» گويند.
مواضع حروف
كليه حروف از پنج موضع در دستگاه تكلّم خارج مىشوند كه عبارتند از: موضع جوف، موضع حلق، موضع زبان، موضع لبها (شَفَتَين) و موضع خَيشوُم كه در هر يك از اين مواضع يك يا چند مخرج براى حروف وجود دارد.
موضع جوف
«جَوف» به معناى فضاى حلق و دهان است و اين موضع تنها مخرج حروف مدّى است. حروف مدّى عبارتند از: الف مدى (آ)، واو ساكنِ ما قبلْ مضموم (او) و ياء ساكنِ ما قبلْ مكسور (اى).
موضع حلق
حلق بخشى از دستگاه تكلّم است كه از پايين به «تارهاى صوتى» در حَنجَره و از بالا به مرز زبان كوچك محدود مىشود. حلق داراى3 مخرج است كه از آنها6 حرف (ه، ء، ع، غ، ح وَ خ) خارج مىگردد. به اين حروف «حروف حلقى» مىگويند.
موضع زبان
زبان وسيعترين موضع دستگاه تكلم است كه شامل زبان كوچك، زبان بزرگ، دندانها و ساير اجزاى دهان مىباشد. اين موضع10 مخرج دارد كه18 حرف از آنها خارج مىشود. اين حروف عبارتند از: «ق، ك، ج، ش، ى، ض، ل، ن، ر، ط، د، ت، ص، س، ز، ظ، ذ وَ ث»
موضع لبها (شَفَتَين)
در اين موضع دو مخرج وجود دارد كه از آنها چهار حرف (ب، ف، م وَ و) خارج مىشود. اين حروف را «حروف شَفَوى» يا «شَفَهى» مىنامند.
موضع خَيْشوم
فضاى بينى را «خَيْشوم» گويند و دو حرف ميم و نون كه به «حروف غُنِّه» معروفند، به كمك آن خارج مىشوند. غنّه صدايى است كه از فضاى بينى خارج مىشود.
لطفا منتظر باشید ...
