دانشمند برجسته ايراني , شيخ الرئيس ابو علي سينا

نيک بخت ترين مردم کسي است که کردار به سخاوت بيارايد و گفتار به راستي.

بوعلي سينا

ابن سينا (شيخ الرئيس ابو علي سينا) يا پور سينا (980 - 1037) دانشمند, فيلسوف و پزشک ايراني, 450 کتاب در زمينه هاي گوناگون نوشته است که تعداد زيادي از آن ها در مورد پزشکي و فلسفه است. جرج سارتون او را مشهورترين دانشمند سرزمين هاي اسلامي مي داند که يکي از معروف ترين ها در همه زمان ها و مکان ها و نژادها است. کتاب معروف او کتاب قانون است . اعراب که به نوبه خود فاقد دانش و آگاهي کافي براي رسيدن به دانش هاي جهاني بودند و ايرانيان بر پايه هزاران سال تمدن خود آنان را از اين علم و دانش سيراب کردند .

ابن سينا يا پورسينا حسين پسر عبدالله زاده در سال 370 هجري قمري و در گذشته در سال 428 هجري قمري، دانشمند و پزشک و فيلسوف. نام او را به تفاريق ابن سينا، ابوعلي سينا، و پور سينا گفته اند. در برخي منابع نام کامل او با ذکر القاب چنين آمده: حجة الحق شرف الملک شيخ الرئيس ابو علي حسين بن عبدالله بن حسن ابن علي بن سينا البخاري. وي صاحب تأليفات بسياري است و مهم ترين کتاب هاي او عبارتند از شفا در فلسفه و منطق و قانون در پزشکي.

«بوعلي سينا را بايد جانشين بزرگ فارابي و شايد بزرگ ترين نماينده حکمت در تمدن اسلامي بر شمرد. اهميت وي در تاريخ فلسفه اسلامي بسيار است زيرا تا عهد او هيچ يک از حکماي مسلمين نتوانسته بودند تمامي اجزاي فلسفه را که در آن روزگار حکم دانشنامه اي از همه علوم معقول داشت در کتب متعدد و با سبکي روشن مورد بحث و تحقيق قرار دهند و او نخستين و بزرگ ترين کسي است که از عهده اين کار برآمد.»(اموزش و دانش در ايران، ص125)

«وي شاگردان دانشمند و کارآمدي به مانند ابوعبيد جوزجاني، ابوالحسن بهمنيار، ابو منصور طاهر اصفهاني و ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومي را که هر يک از ناموران روزگار گشتند تربيت نمود.»(خدمات متقابل اسلام و ايران، ص493)

بخشي از زندگينامه او به گفته خودش به نقل از شاگردش ابو عبيد جوزجاني بدين شرح است:

پدرم عبدالله از مردم بلخ در خراسان بزرگ ايران بود در روزگار نوح پسر منصور ساماني به بخارا درآمد. بخارا در آن عهد از شهرهاي بزرگ بود. متاسفانه امروزه هم بلخ و هم بخارا در اشغال کشورهاي ساختگي هستند که همگي در حقيقت بخشي از ايران مي باشند . پدرم کار ديواني پيشه کرد و در روستاي خرميثن به کار گماشته شد. به نزديکي آن روستا، روستاي افشنه بود. در آنجا پدر من، مادرم را به همسري برگزيد و وي را به عقد خويش درآورد. نام مادرم ستاره بود من در ماه صفر سال از مادر زاده شدم .نام مرا حسين گذاشتند چندي بعد پدرم به بخارا نقل مکان کرد در آنجا بود که مرا به آموزگاران سپرد تا قرآن و ادب بياموزم. دهمين سال عمر خود را به پايان مي بردم که در قرآن و ادب تبحر پيدا کردم آنچنان که آموزگارانم از دانسته هاي من شگفتي مي نمودند.

در آن هنگام مردي به نام ابو عبدالله به بخارا آمد او از دانش هاي روزگار خود چيزهايي مي دانست پدرم او را به خانه آورد تا شايد بتوانم از وي دانش بيشتري بياموزم وقتي که ناتل به خانه ما آمد من نزد آموزگاري به نام اسماعيل زاهد فقه مي آموختم و بهترين شاگرد او بودم و در بحث و جدل که شيوه دانشمندان آن زمان بود تخصصي داشتم.

ناتلي به من منطق و هندسه آموخت و چون مرا در دانش اندوزي بسيار توانا ديد به پدرم سفارش کرد که مبادا مرا جز به کسب علم به کاري ديگر وادار سازد و به من نيز تاکيد کرد جز دانش آموزي شغل ديگر برنگزينم. من انديشه خود را بدانچه ناتلي مي گفت مي گماشتم و در ذهنم به بررسي آن مي پرداختم و آن را روشن تر و بهتر از آنچه استادم بود فرامي گرفتم تا اينکه منطق را نزد او به پايان رسانيدم و در اين فن بر استاد خود برتري يافتم.

چون ناتلي از بخارا رفت من به تحقيق و مطالعه در علم الهي و طبيعي پرداختم اندکي بعد رغبتي در فراگرفتن علم طب در من پديدار گشت. آنچه را پزشکان قديم نوشته بودند همه را به دقت خواندم چون علم طب از علوم مشکل به شمار نمي رفت در کوتاه ترين زمان در اين رشته موفقيت هاي بزرگ بدست آوردم تا آنجا که دانشمندان بزرگ علم طب به من روي آوردند و در نزد من به تحصيل اشتغال ورزيدند. من بيماران را درمان مي کردم و در همان حال از علوم ديگر نيز غافل نبودم. منطق و فلسفه را دوباره به مطالعه گرفتم و به فلسفه بيشتر پرداختم و يک سال و نيم در اين کار وقت صرف کردم. در اين مدت کمتر شبي سپري شد که به بيداري نگذرانده باشم و کمتر روزي گذشت که جز به مطالعه به کار ديگري دست زده باشم.

بعد از آن به الهيات رو آوردم و به مطالعه کتاب ما بعد الطبيعه ارسطو اشتغال ورزيدم ولي چيزي از آن نمي فهميدم و غرض مؤلف را از آن سخنان درنمي يافتم از اين رو دوباره از سر خواندم و چهل بار تکرار کردم چنان که مطالب آن را حفظ کرده بودم اما به حقيقت آن پي نبرده بودم. چهره مقصود در حجاب ابهام بود و من از خويشتن نااميد مي شدم و مي گفتم مرا در اين دانش راهي نيست يک روز عصر از بازار کتابفروشان مي گذشتم کتابفروش دوره گردي کتابي را در دست داشت و به دنبال خريدار مي گشت به من الحاح کرد که آن را بخرم من آن را خريدم، اغراض مابعدالطبيعه نوشته ابو نصر فارابي، هنگامي که به در خانه رسيدم بي درنگ به خواندن آن پرداختم و به حقيقت مابعدالطبيعه که همه آن را از بر داشتم پي بردم و دشواري هاي آن بر من آسان گشت. از توفيق بزرگي که نصيبم شده بود بسيار شادمان شدم. فرداي آن روز براي سپاس خداوند که در حل اين مشکل مرا ياري فرمود. صدقه فراوان به درماندگان دادم. در اين موقع سال بود و تازه سالگي را پشت سر نهاده بودم.

وقتي من وارد سال زندگي خود مي شدم نوح پسر منصور سخت بيمار شد، اطباء از درمان وي درماندند و چون من در پزشکي آوازه و نام يافته بودم مرا به درگاه بردند و از نوح خواستند تا مرا به بالين خود فرا خواند. من نوح را درمان کردم و اجازه يافتم تا در کتابخانه او به مطالعه پردازم. کتابهاي بسياري در آنجا ديدم که اغلب مردم حتي نام آنها را نمي دانستند و من هم تا آن روز نديده بودم. از مطالعه آنها بسيار سود جستم.

چندي پس از اين ايام پدرم در گذشت و روزگار احوال مرا دگرگون ساخت من از بخارا به گرگانج خوارزم رفتم. چندي در آن ديار به عزت روزگار گذراندم نزد فرمانرواي آنجا قربت پيدا کردم و به تاليف چند کتاب در آن شهر توفيق يافتم پيش از آن در بخارا نيز کتاب هايي نوشته بودم. در اين هنگام اوضاع جهان دگرگون شده بود ناچار من از گرگانج بيرون آمدم مدتي همچون آواره اي در شهرها مي گشتم تا به گرگان رسيدم و از آنجا به دهستان رفتم و دوباره به گرگان بازگشتم و مدتي در آن شهر ماندم و کتابهايي تصنيف کردم. ابو عبيد جوزجاني در گرگان به نزدم آمد.

ابو عبيد جوزجاني گويد: اين بود آنچه استادم از سرگذشت خود برايم حکايت کرد. چون من به خدمت او پيوستم تا پايان حيات با او بودم. بسيار چيزها از او فرا گرفتم و بسياري از کتابهاي او را تحرير کردم استادم پس از مدتي به ري رفت و به خدمت مجدالدوله از فرمانروايان ديلمي درآمد و وي را به بيماري سودا دچار شده بود درمان کرد و در آنجا به قزوين و از قزوين به همدان رفت و مدتي دراز در اين شهر ماند و در همين شهر بود که استادم به وزارت شمس الدوله ديلمي فرمانرواي همدان رسيد. در همين اوقات استادم کتاب قانون را نوشت و تاليف کتاب عظيم شفا را به خواهش من آغاز کرد. چون شمس الدوله از جهان رفت و پسرش جانشين وي گرديد استاد وزارت او را نپذيرفت و چندي بعد به او اتهام بستند که با فرمانرواي اصفهان مکاتبه دارد و به همين دليل به زندان گرفتار آمد 4 ماه در زندان بسر برد و در زندان 3 کتاب به رشته تحرير درآورد. پس از رهايي از زندان مدتي در همدان بود تا با جامه درويشان پنهاني از همدان بيرون رفت و به سوي اصفهان رهسپار گرديد. من و برادرش و دو تن ديگر با وي همراه بوديم. پس از آنکه سختيهاي بسيار کشيديم به اصفهان در آمديم. علاءالدوله فرمانرواي اصفهان استادم را به گرمي پذيرفت و مقدم او را بسيار گرامي داشت و در سفر و حضر و به هنگام جنگ و صلح استاد را همراه و همنشين خود ساخت. استاد در اين شهر کتاب شفاء را تکميل کرد و به سال در سفري که به همراهي علاءالدوله به همدان مي رفت، بيمار شد و در آن شهر در گذشت و هم در آن شهر به خاک سپرده شد.

مهمترين آثار ابن سينا

الشفاء يا به پارسي شفا: اين کتاب مهمترين و جامع ترين اثر مولف در فلسفه مشاء و مبين آراي شخصي اوست. کتاب دانشنامه گونه اي است در زمينه منطق،رياضيات، طبيعيات و الهيات که در سال 410 قمري نوشته شده است. درابتداي کتاب، سخن ابو عبيد عبد الرحمن محمد جوزجاني که بيانگر هدف و ميزان تبعيت مولف از آراي ارسطوست،ذکر شده است. بخش منطق در نه فن و هر فن شامل چند مقاله است. عناوين آن عبارتند از مدخل،مقولات،باري آرمنياس،قياس،برهان،مغالطه و شعر است.اين بخش 4 جلد از مجموعه را تشکيل ميدهد.

اشعار ابن سينا

ابن سينا در شعر نيز دستي داشته و اشعار زيادي به زبان عربي سروده است و حتي منظومه هايي مثل قصيده ارجوزه در مسايل علمي ساخته است. اشعاري نيز به زبان فارسي از او روايت کرده اند که برخي از آن ها به نام ديگران نيز آمده است و با توجه به اسلوب و معاني آن ها بايد در انتساب اين اشعار به ابن سينا ترديد روا داشت. ما در اينجا، براي آشنايي مختصر با اشعار ابن سينا، گزيده اي از مستندترين آنها را مي آوريم:

برخي سخنان وي :

مي حاصل عمر جاوداني است، بده سرمايه لذت جواني است، بده سوزنده چو آتش است، ليکن غم را سازنده چو آب زندگاني است، بده .

گردآوري از ارشام پارسي , مشاهير ايران و ويکيپديا