محمد اصغرينژاد پژوهش در بحث «زيباييشناسي پوشش از منظر اسلام» يكي از بايستههاي به حق دنياي دينپژوهي است كه اميد است دينپژوهان حوزوي و دانشگاهي ما در آينده، در مسير آن گام نهند و در اين عرصه به توليد و توسعه بپردازند. مقاله زير به گوشهاي از اين جنبه مغفول و بايسته در عرصه دينشناسي انگشت ميگذارد و در قلمرو آن دريچهاي ميگشايد.دين مبين اسلام، با توجه به آيات تكويني خداوند در پهنه طبيعت و آيات تشريعي موجود در قرآن كريم، بهرهگيري از پوششهاي رنگي را جز در موارد ذيل مجاز دانسته است:1. پوششهاي رنگيني كه شعار و علامت دشمنان اسلام است. استفاده از اين پوششها تا وقتي كه ويژگي اين گروه است، مجاز نيست.2. پوششهاي رنگيني كه موجب انگشتنما شدن فرد در نزد ديگران ميشود (لباس شهرت).3. پوششهاي رنگيني كه اثر روحي نامطلوبي بر انسان يا اعمال عبادي او ميگذارد.4. پوششهاي رنگيني كه برخلاف شؤونات اجتماعي اسلام و عرف مذهبي است. امام صادق(ع) خطاب به عبيد بن زياد فرمود: اياك ان تزينّ إلاّ في أحسن زيّ قومك؛ «خود را تزيين مكن مگر مثل قوم خود.» و نيز فرمود: خير لباس كل زمان، لباس اهله؛ «بهترين پوشش هر عصري لباس مردم همان زمان است.»5. پوششهاي رنگين زن در عده وفات شوهر.6. پوششهاي رنگين و جذاب زن و مرد براي نامحرمان.7. پوششهاي رنگين مخصوص زنان از سوي مردان و بالعكس.پس از اشاره كلي به نمونههايي از پوششهاي رنگي غيرمجاز از نظر اسلام، اكنون براي آگاهي بيشتر، روايتها و ديدگاه فقيهان دين در اين باره ـ به اجمال ـ بررسي ميگردد.
بررسي برخي پوششهاي رنگي
رنگ زرد
روايتها و فتواهاي موجود در اين مسأله را ميتوان به دو بخش تقسيم كرد:الف. پارهاي روايتها و سيره امامان معصوم(ع) كه مطلقا بر استفاده از پوششهاي زردرنگ دلالت دارند و نسبت به استفاده از چنين پوششي در زمان يا مكاني خاص ساكتاند. امامباقر(ع) فرمود: «ما لباسهاي زرد و گلگون ميپوشيم.» ابيالجارود گويد: امام باقر(ع) لباس زردرنگ ميپوشيد. در روايت ديگري آمده است كه امام كاظم(ع) هنگامي كه پدر گرامياش زنده بود، لباس زرد به تن داشت. در حديثي از حفص نقل شده كه گفت: ديدم امام صادق(ع) در ميان قبر و منبر پيامبر(ص) مشغول نماز بود و لباس زرد به تن داشت. زراره نيز گفته است: امام باقر(ع) را با جبّه و عمامه و ردايي زردرنگ ديدم كه از منزل خارج ميشد.ب. بعضي روايات و سيره ائمه(ع) به همراه برخي فتاواي موجود كه بهرهگيري از پوشش زردرنگ را تنها در خانه و عروسي جايز شمردهاند. امام باقر(ع) فرمود: «ما لباس زرد را در منزل ميپوشيم.» همچنين امام باقر(ع) در مقابل شگفتي زراره از پوشش لباس زردرنگ به وسيله امام(ع)، فرمود: «من با زني از قريش ازدواج كردهام.»از مجموع اين دو دسته روايت ميتوان چنين نتيجه گرفت كه اگر بنا بر بعضي گزارشها، اهلبيت عصمت(ع) از لباسهاي زرد در محيط بيرون بهره ميگرفتهاند، شايد به اين دليل بوده كه عرف مذهبي آن زمان، چنين پوششي را براي رهبران جامعه بد نميدانسته است. اما در عصر حاضر، ظاهرا چنين پوششهايي براي بسياري از افراد ـ به ويژه رهبران ديني ـ مناسب نيست. به همين دليل، عدهاي از فقها به استناد برخي روايات، بهرهگيري از لباس زرد را در غير مجلس عروسي مكروه دانستهاند. بنابراين، ميتوان گفت كه بهرهگيري از رنگ زرد، حداقل در منزل و عروسي جايز و حتي مستحب ميباشد.آنچه گفته شد، درباره لباس زرد بود. اما درباره نعلين زرد، رواياتي به چشم ميخورد كه ضمن بيان فوايد نعلين زرد بر پوشيدن آن سفارش كرده و مضرات نعلين سياه را نيز برشمرده است.
رنگ سرخ
در نظر اسلام، استفاده از پوششهاي قرمز به خودي خود اشكال ندارد، مگر آن كه عرف مذهبي آن را ناپسند بشمارد. همچنان كه عرف مذهبي اين دوران، استفاده از چنين پوششي را در لباسهاي رويي مردان و زنان در ملأ عام سبك، زننده و مهيج ميانگارد. در چنين صورتي، حكم جواز به كراهت يا حرمت تغيير خواهد يافت و شايد با عنايت به همين نكته است كه غالب روايتها و فتاواي موجود در اين زمينه، استفاده از انواع رنگهاي قرمز را جز در عروسي و براي دلخوشي همسر، مكروه شمردهاند. اين روايات و فتاوا به چند دسته تقسيم ميگردند:گروهي استفاده از انواع رنگهاي قرمز را در همه جا مكروه ميدانند. امام صادق(ع) از پدران گرامياش نقل فرموده كه رسول خدا(ص) استفاده از لباس سرخ رنگ را مكروه ميدانست. در روايت ديگري از آن حضرت آمده كه فرمود: از رنگ قرمز برحذر باشيد، چون محبوبترين زينت در نظر شيطان است.دستهاي پوشيدن لباس قرمز رنگ را در نماز مكروه ميشمرند. امام باقر(ع) فرموده:... با تنپوش سرخ تيره نماز نخوانيد. شيخ يوسف بحراني با توجه به روايات و سيره اهلبيت(ع) گويد: پوشيدن لباسهاي قرمز و زرد سير و زعفراني و كلاً رنگهاي تند در غير نماز جايز است.برخي كراهت را مقيد به رنگ قرمز تند كردهاند. مرحوم نراقي بعد از نقل روايت مالك بن عين گويد: از اين روايت كراهت لباس قرمز سير در غير نماز هم دانسته ميشود. حديث مرسل ابن ابيعمير كه بهرهگيري از رنگ قرمز سير را جز در عروسي ناپسند شمرده، نيز بر اين مطلب دلالت ميكند.پارهاي روايات بر كراهت استفاده از لباس سرخرنگ در بيرون از خانه دلالت دارند. امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا(ص) رواندازي سرخرنگ داشت و آن را ميان خانواده خويش ميپوشيد... .با مطالعه و دقت در روايتها و فتواهايي كه درباره رنگ قرمز صادر شده است، نمونههايي مشاهده ميگردد كه در آنها استفاده از پوششهاي رنگي، يا غيرمجاز و حرام شمرده شده يا بهتر است ترك گردد. استفاده از لباسهاي رنگين ـ به ويژه قرمز ـ در نماز، در زمان عده وفات، بر خلاف عرف مذهبي و لباس شهرت پارهاي از اين نمونهها است.
رنگ سبز
اسلام رنگ سبز را ستوده و برخي فقها آن را پس از لباس سفيد و زرد از بهترين پوششها دانستهاند. بررسي روايتهاي موجود در اين زمينه، نشان دهنده آن است كه استفاده از پوششهاي سبزرنگ، سيره و روش خاندان نبوت و امامت بوده است.
رنگ سفيد
لباس سفيد بهترين رنگ در نظر اسلام است. امام باقر(ع) به نقل از پيامبر(ص) فرمود: هيچ رنگي در لباسهايتان بهتر از سفيد نيست. از چنين لباسي استفاده كنيد و مردگان خويش را با پوشش سفيد كفن كنيد.برخي محققان درباره مزيت پوشش سفيد گفتهاند: «از نظر رواني پوشاك سفيد مانند نور و روشنايي، اثر محرك عمومي در انسان داشته و از عوامل مؤثر در ايجاد بهجت... بوده و مفرح و دلگشاست... . لباس سفيد به جهت اين كه كمتر از تمام رنگهاي ديگر نور جذب كرده و قسمت اعظم تشعشعات وارده از محيط و از جمله اشعه مادونقرمزِ موجود در نور آفتاب را كه خاصيت گرمازايي دارد، منعكس ساخته و از خود دفع مينمايد، وسيله طبيعي و سالمي است در مبارزه با گرماي فصلي و منطقهاي... لباس سفيد سبب ميشود كه قسمت اعظم اشعه نوراني محيط ـ به خصوص در روز ـ منعكس شود و شخص در محيط خود، روشنايي بيشتري را احساس نمايد. [اين امر] خالي از اثرات محرك عمومي در هيجانات موزون روحي و انبساط خاطر نبوده و اثري مفرح و دلگشا دارد.»منابع فقهي ما، پوشيدن لباس سفيد را در نماز و در هر حالي مستحب شمردهاند. البته اگر عرف مذهبي استفاده از پوشش سفيد را براي دختران و بانوان در انظار عمومي ناپسند و مهيج بداند ـ همچنان كه امروزه نيز چنين است ـ استفاده از آن براي زنان صحيح نبوده، طبق عنوان يا عناوين ثانوي ـ مثل ايجاد فتنه و فساد ـ حكم حرمت بر آن مترتب ميگردد.
رنگ سياه
روايات موجود در اين زمينه، غالبا استفاده از پوششهاي سياه را نهي كردهاند. شماري از اين روايات، پوشش سياه را به اين دليل كه لباس اهل جهنم و علامت عباسيان بوده است، مكروه شمردهاند.با توجه به اين نكته بايد گفت كه شباهت به كفار و مشركان، در هر عصري تفاوت پيدا ميكند. مثلاً در اين دوران استفاده از كراوات، پاپيون، صليب و نظاير آن از مصاديق شباهت به كفار است. بنابراين نهي حديث شامل آنها نيز ميشود.
پوشش سياه در نماز
استفاده از پوشش سياه در حال نماز براي زن و مرد مكروه است. حتي بر پايه روايتي بهرهگيري از شبكلاه سياه در حال نماز نامطلوب است. مردي از امام صادق(ع) پرسيد: آيا ميتوانم با شبكلاه سياه نماز بخوانم؟ حضرت فرمود: خير! زيرا سياه، رنگ لباس دوزخيان است.
پوشش سياه در اعمال حج و عمره
بر اساس روايتي، امام صادق(ع) بهرهگيري از لباس سياه را در احرام نهي كرد و به استناد همين روايت، برخي فقها به حرمت و بعضي به كراهت احرام در لباس سياه حكم كردهاند.اگرچه از ديدگاه اسلام، پوشش سياه در هر حالي ـ عبادات و غير آن ـ مكروه است، اما نمونههايي وجود دارد كه از اين قانون كلي استثنا شده و استفاده از پوشش سياه در آنها مجاز شمرده شده است. اين نمونهها عبارتند از:
الف. كفش، عبا و عمامه
روايات موجود، پوشيدن كفش، عبا و عمامه سياه را جايز دانسته و در اين بين، اگرچه به كراهت نعلين سياه تأكيد ورزيدهاند، پوشيدن كفش سياه را پسنديده و آن را پيروي از سنت شمردهاند.بر اساس روايتي، امام باقر(ع) كفش سفيد و قرمز را از پوششهاي جباران و پادشاهان برشمرده و پوشيدن آن را ناپسند دانسته است. آنچه از ظاهر اين روايت استنباط ميشود اين است كه: چون در آن زمان، جباران و حاكمان ستمگر كفش سفيد و قرمز ميپوشيدند، استفاده از آن براي مسلمانان به دليل پرهيز از شباهت به كفار و دشمنان اسلام ناپسند دانسته شده است. بنابراين، اگر در زماني چنين سيرهاي در ميان حكام گردنكش و جباران معمول نباشد، استفاده از كفش سفيد يا قرمز در صورتي كه مخالف عرف مذهبي نباشد، بياشكال خواهد بود.نكته ديگري كه در پسند يا ناپسند بودن استفاده از كفش رنگين مؤثر است، توجه به اوضاع جوي و اقليمي است. بنا به روايتي، امام صادق(ع) پوشيدن كفش قرمز را به دليل آن كه با گِل و باران سازگارتر است، منحصرا در سفر جايز دانسته و در غيرسفر بر پوشيدن كفش سياه تأكيد فرموده است.
ب. تقيه و ضرورت
خفقان شديدي كه در دوران ائمه نسبت به شيعيان وجود داشت، پيشوايان ديني را بر آن داشت تا خود و طرفدارانشان را ملزم به تقيه ـ حتي در رنگ لباسها ـ نمايند.داود رقّي گويد: شيعيان مكرر از امام صادق(ع) در باره لباس سياه ميپرسيدند تا آن كه روزي ديدند آن حضرت سر تا پا سياه پوشيده است. هم جبه ايشان سياه بود و هم شبكلاه و كفششان، حتي ديدم كه امام جايي از كفش را شكافت و فرمود: «بدانيد كه پنبهاش هم سياهرنگ است». سپس امام(ع) تكهاي از لايه مياني آن را بيرون آورد و نشان داد و فرمود: قلبت را سپيد و نوراني كن و هر چه ميخواهي بپوش.شيخ صدوق پس از نقل اين حديث گفته است: چون امام در نزد دشمنان متهمشده بود كه به رنگ سياه توجهي نميكند، در صدد بر آمد اين اتهام را [با چنين پوششي] بزدايد.حذيفة بن منصور گويد: نزد امام صادق(ع) در حيره بودم كه پيك منصور عباسي از راه رسيد و از امام خواست پيش خليفه برود. امام(ع) يك باراني كه طرفي از آن سياه و طرف ديگرش سفيد بود پوشيد و فرمود: من اين باراني را ميپوشم، اما ميدانم لباس اهل جهنم است.
ج. عزاداري
فقهاي اماميه به استناد برخي روايتها، استفاده از پوشش سياه را در عزاي سيدالشهدا(ع)، ساير ائمه(ع) و حتي مؤمنان جايز دانسته و آن را از موارد حرمت يا كراهت پوشش سياه استثنا كردهاند.د. عرف مذهبياگر عرف مذهبي استفاده از پوشش سياه را روا بشمارد، ظاهرا حكم كراهت برداشته ميشود، زيرا برخي روايات، مناسبترين پوشش را منوط به نظر عرف دانستهاند؛ مثلاً چادر مشكي از نظر عرف اين زمان، بهترين حجاب براي بانوان و متناسب با شخصيت آنان شناخته شده است.
لطفا منتظر باشید ...
