مسابقات جهاني قرآن كريم از نگاهي ديگر - مسابقات جهانی قرآن کریم از نگاهی دیگر نسخه متنی

مسابقات جهاني قرآن كريم از نگاهي ديگر

نگاه از زواياي گوناگون به همايش بين‏المللي حفظ، قرائت و تفسير قرآن كريم از وظايف اصلي يك نشريه قرآني همانند گلستان قرآن به‏شمار مي‏رود. پيش‏تر گزارش مراسم، سخنراني‏ها و نيز گفت‏وگو با شركت‏كنندگان را خوانديد اما گزارش پيش‏رو از دريچه‏اي متفاوت به مسابقات قرآن كريم پرداخته است. در اين نوشتار سعي شده است با انعكاس نظرات گوناگون به برخي از سوءالات اساسي كه در ميان افكار عمومي پيرامون اين مسابقات و مسائلي كه در حاشيه آن وجود دارد به صورت كلي‏نگر و عميق پاسخ داده شود.

چرا مسابقات قرآن؟

براي بسياري از كساني كه تحولات و برنامه‏هاي مربوط به قرآن كريم را چه به صورت حرفه‏اي و يا به‏شكل ديگر دنبال مي‏كنند - در طي 20 سال برگزاري مسابقات بين‏المللي قرآن كريم و با ساير مسابقات بزرگ - اين پرسش به‏وجود مي‏آيد كه به راستي ضرورت اين‏همه هزينه كردن چيست؟

خسروي معاون امور فرهنگي سازمان اوقاف و امور خيريه در اين رابطه معتقد است: «حتي اگر از برگزاري اين مسابقات هيچ نتيجه‏اي هم حاصل نشود، همين‏كه جمع زيادي در ساعات خاص حول‏محور قرآن كريم جمع مي‏شوند و يك‏بار ديگر توجه خود را به كلمات نوراني قرآن كريم جلب مي‏كنند يك موفقيت بزرگ است».

وي آن‏گاه به افزايش چشمگير تعداد حافظان و قاريان نسبت به سال‏هاي قبل از انقلاب به‏عنوان ديگر دستاورد مسابقات بين‏المللي قرآن كريم اشاره كرده و مي‏گويد: «تعداد حافظان قرآن كريم در اوائل انقلاب از تعداد انگشتان دست تجاوز نمي‏كرد ولي امروز شاهد حضور هزاران نفر در سنين مختلف هستيم كه يا حافظ هستند و يا در اين راه قدم برمي‏دارند».

خسروي فايده ديگري را نيز براي برگزاري مسابقات در نظر مي‏گيرد. او معتقد است از آنجا كه قرآن داراي 14 روايت گوناگون است و در اين مسابقات قاريان از كشورهاي مختلف حضور دارند مردم مي‏توانند علاوه‏بر قرائت حفص‏ازعاصم كه در كشور ما رايج است انواع قرائات شمال آفريقا را نيز بشناسند.

سليماني كارشناس امور قرآني مي‏گويد: «هيچ‏گاه نمي‏توانيم اثبات كنيم افزايش تعداد قاريان و حافظان به دليل برگزاري مسابقات قرآن بوده است و اگر چنين باشد بايد براي خود بسيار متأسف شويم؛ زيرا پرداختن به قرآن زماني باارزش است كه از روي خلوص و نياز واقعي دروني باشد. اگر براي رسيدن به مقام يا كسب جايزه در مسابقات رشد قرآن‏خواني و حفظ داشته باشيم بايد بگويم راه را اشتباه رفته‏ايم».

او در مورد فراگرفتن قرائت‏هاي گوناگون به‏عنوان فايده ديگر اين مسابقات نيز مي‏گويد: «اولاً قاريان و حافظان كه از شمال آفريقا به مسابقات مي‏آيند بسيار ضعيف هستند و مي‏توانند در اين مورد نتيجه عكس براي ما داشته باشند. ثانياً بايد تحقيق شود چند درصد از مردمي كه براي تماشاي مسابقات به محل برگزاري مي‏آيند متخصص در امور قرآن هستند. من فكر نمي‏كنم اين گروه بيش‏ازده درصد حاضران را تشكيل دهند».

غفاري از كارشناسان آموزش قرآن كريم نظر ديگري دارد. او به مسئله قهرمان‏پروري به‏عنوان آفت بزرگ برگزاري مسابقات قرآن با اين كيفيت اشاره مي‏كند و مي‏گويد: «برگزاري مسابقات قرآن در سطح جهاني امر ترويج قرآن را دچار اختلال و آن را مخاطره‏آميز مي‏كند. دليل اين امر آن است كه به قيمت برنده شدن چند نفر، يك‏سري الگوهاي غيرعمومي و دشوار در جامعه رايج مي‏شود كه عملاً رسيدن به آن را دست‏نيافتني مي‏سازد. چگونه مي‏توان از خلال چنين برنامه‏اي انتظار عمومي‏شدن قرآن را داشته باشيم. سطح توقع عموم نسبت به قرآني تلقي‏كردن افراد نبايد بالا رود و قهرمان‏پروري در زمينه‏اي كه بايد براي همه مردم باشد و همه كمابيش از آن بهره گيرند يك انحراف و كاملاً مغاير با روش پيامبر اكرم(ص) است. چنين مي‏شود كه بيست‏سال مسابقات پرشكوه و پرهزينه برگزار مي‏شود، اما رهبر معظم انقلاب هنوز نگراني عدم تدبر در قرآن را حتي در ميان درصد كمي از مردم كه قرآن مي‏خوانند دارند».

بي‏هيچ قضاوتي بحث چرايي برگزاري مسابقات را تمام مي‏كنيم اما از ياد نمي‏بريم به‏هرحال در هر اقدام و تلاشي نكات مثبت - هرچند اندك - وجود دارد كه هرگز نمي‏توان آن را كتمان كرد.

حفظ قرآن، ضرورت‏ها و بيراهه‏ها

در اين دوره از برگزاري مسابقات قرآن كريم براي نخستين‏بار رشته حفظ 20 جزء قرآن كريم از عداد مسابقات حذف شده است. نكته‏اي كه بدون‏شك حاصل تفكر جديدي است.

خسروي معاون فرهنگي اوقاف معتقد است: «حفظ قرآن كريم به معناي از بر كردن، در هيچ آيه و دستور قرآني وارد نشده است. آنچه در قرآن به آن دستور داده شده تدبر و قرائت است. اگر به حفظ اهميت مي‏دهيم به اين خاطر است كه حفظ مستلزم قرائت است. لذا حفظ به معناي از بر كردن قرآن موضوعيت نداشته اما قرائت فكري در جريان آن ارزشمند است».

حاصل اين رويكرد چنين شد كه او با خالي‏ناميدن جاي تفسير قرآن كريم در ميان رشته‏ها از حضور رشته جديد تفسير ده جزء نخست به جاي حفظ 20 جزء خبر مي‏دهد.

غفاري كارشناس امور قرآني اين نظر را تأييد مي‏كند و مي‏گويد: «حفظ قرآن كريم با چنين تعريفي كه امروزه از آن به ذهن متبادر مي‏شود در صدر اسلام سابقه نداشته است. آنچه در آن دوران مي‏توانست تا حدودي معادل حفظ باشد حمل قرآن بود كه داراي آثار و بركات فراواني بوده است. حمل، آن است كه هر كسي تعدادي آيه بنا به علاقه خود در سينه جاي مي‏داد و آن را از بر مي‏نمود و هيچ كميتي نيز در آن مورد مطرح نبود. براي از بر كردن، شيوه و طرح وجود نداشت بلكه در جريان قرائت آيات وحي بخشي از آن به‏طور ناخودآگاه بر صفحه اذهان مي‏نشست كه اين كار، حفظ قرآن نبوده است، چرا وضعيت به‏گونه‏اي شده است كه اگر كسي مثلاً 5 يا 6 سوره كوتاه را از حفظ دارد اگر از او بخواهند آنها را بخواند خجالت مي‏كشد كه چرا فقط همين تعداد را در ذهن دارد و به‏طور كلي قيد خواندن آن را مي‏زند. حفظ قرآن في‏نفسه هيچ ارزشي ندارد و نمي‏تواند تحول‏آفرين باشد اما حمل قرآن شخص را به منبع وحي متصل مي‏سازد».

اما مهندس رضا ديانت نفر اول مسابقات حفظ قرآن كريم در نوزدهمين دوره مسابقات بين‏المللي قرآن كريم نظر متفاوتي دارد. او مي‏گويد: «صددرصد با چنين حرف‏هايي مخالف هستم. شايد اينها را بتوان به‏عنوان تحريفي بر سيره ياد كرد. حافظ براي به‏يادسپاري يا قرآن را مي‏شنود و يا قرائت مي‏كند كه اين كار، سراسر خير و فايده است. حافظ براي آن‏كه آيات را از ياد نبرد به‏طور مداوم انيس قرآن است. و طبيعتاً اگر كمي پيش‏زمينه داشته باشد به‏طور ناخودآگاه عامل به قرآن و آنچه در ذهن دارد هم خواهد شد».

اما بحث در حفظ قرآن به مسائل اصلي آن مربوط نمي‏شود. حواشي اين موضوع به مراتب بحث‏انگيزتر به‏نظر مي‏رسد.

از چندي قبل و شايد اگر واقع‏بينانه‏تر بنگريم بعد از بروز چند چهره استثنايي در ميان نونهالان قرآني كه در امر حفظ قرآن كريم توانسته بودند ضمن كسب موفقيت‏هاي چشمگير نظر مجامع مختلف رسانه‏اي به‏ويژه صداوسيما را به خود جلب كنند، حفظ قرآن به صورت يك نهضت سراسري درآمد. تعداد زيادي از كودكان حتي از سال‏هاي قبل از دبستان به‏ويژه در شهر قم داوطلب حضور در كلاس‏هاي حفظ قرآن شدند. بعد از آن‏كه تعداد زيادي از آنها از مدارس قرآني، به اصطلاح دانش‏آموخته شدند حافظان قرآن ديگر انگشت‏شمار نبودند. در چنين شرايطي بود كه حفظ قرآن با شيوه‏هاي عجيب، همانند خواندن ضربدري، خواندن از انتها به ابتدا، خواندن با اشاره انگشت يا حفظ صفحه و سطر به‏عنوان راهكاري جهت چهره‏سازي از نونهالان معصومي كه با تدبير بزرگ‏ترها قرار بود خيلي زودتر از موعد مقرر بزرگ شوند مطرح گشت.

شايد براي يك دختر 6 ساله ساعت‏ها گوش‏دادن به نوارهاي آموزشي حفظ به جاي بازي‏كردن با عروسك‏هاي خارجي از ديد بيروني بسيار ارزشمند جلوه كند اما از ديد يك روانشناس موضوع كاملاً متفاوت است. خانم شميراني روان‏شناس كودك در اين رابطه مي‏گويد: «در هر دوره‏اي از عمر يك انسان بخشي از شخصيت او شكل مي‏گيرد. هركدام از اين دوره‏ها مقتضياتي دارد كه در صورت عدم‏توجه به آنها شخصيت نهايي كامل نخواهد بود. لذا كودكي كه به جاي تخليه انرژي به استفاده بيش‏ازحد از قدرت حافظه واداشته شود در آينده دچار مشكلاتي خواهد شد».

خسروي هم در اين زمينه تصريح مي‏كند: «مجبوركردن نونهالان به حفظ آيات با شيوه‏هاي نمايشي كار درستي نيست و از لحاظ معنوي هم هيچ اجري بر آن مترتب نمي‏باشد. اين كار خسته‏كردن نونهالان و خداي ناكرده دوري آنها از قرآن را درپي دارد. توصيه ما اين است با توجه به اين‏كه حفظ آيات الهي ارزش بالايي ناشي از قرائت مكرر دارد، با حفظ جزئيات همچون شماره صفحه و... بر حواشي كار نيفزاييم».

غفاري هم از اين‏گونه اعمال به‏عنوان پيرايه‏هايي بر قرآن ياد مي‏كند و آن را بسيار دور از هدف نزول ارزيابي مي‏نمايد. او مي‏گويد: «اطوار غيرمتعارف براي حفظ قرآن به يادمان مي‏آورد كه واقعاً از اهداف خود دور شده‏ايم».

حتي مهندس ديانت حافظ كل قرآن كريم هم با اين نظر موافق و چنان كارهايي را بي‏ارزش قلمداد مي‏كند.

تفسير جانشين حفظ 20 جزء

وقتي قرار شد حفظ 20 جزء از مسابقات خارج شود گزينه تفسير قرآن كريم اولين نامزد جانشين تلقي مي‏شد. اين كار آغاز جنبش تفسيرگرايي در مسابقات قرآن نبود زيرا پيش‏تر در مسابقات قرآن دانشجويي نيز پاسخگويي به سوءالات تفسيري براي كليه شركت‏كنندگان الزامي اعلام شده بود، اما مي‏تواند نقطه عطفي در اين زمينه محسوب شود.

معاون امور فرهنگي اوقاف مي‏گويد: «براي پربار كردن مسابقات به‏سوي فهم معارف قرآن گام برداشتيم. هرچند تجربه نخست بود و تفسير هم موقعيت حساسي داشت. بسياري نگران بودند كه آيا تفسير را هم مي‏توانيم به مسابقه بگذاريم و براي آن معيار و سنجش طرح كنيم. اما با تأكيد حاج‏آقا نظام‏زاده درك مفاهيم قرآني كه يكي از تعابير تفسير است به مسابقات افزوده شد. 20 مفسر از 20 كشور جهان به اين مسابقات آمدند. در داخل كشور نيز آزمون سراسري تفسير برگزار شد كه با شرايط سخت آن 800 نفر در مرحله نخست شركت كردند كه 38 نفر و سپس 5 نفر از آنها برگزيده شده كه از اين تعداد يك نفر از ميان خانم‏ها بود. نفر اول از بين آن 5 نفر آقاي دكتر غفاري قره‏باغي بودند كه توانستند مقام دوم مسابقات جهاني را نيز كسب كنند».

سطح مسابقات

وقتي به نظرخواهي از مردم حاضر در محل برگزاري مسابقات مي‏پرداختيم، اكثريت قريب‏به‏اتفاق به اين نكته اشاره مي‏كردند كه بسياري از شركت‏كنندگان به‏ويژه قاريان از سطح بسيار پاييني برخوردار هستند و حتي كساني كه چندان با فنون و هنرهاي قرائت آشنا نيستند مي‏توانند عدم‏تبحر و حداقل خوش‏صدا بودن آنها را به وضوح تشخيص دهند. پاسخ اين سوءال را خسروي معاون سازمان اوقاف چنين مي‏دهد: «دو نكته در پاسخ به اين سوءال قابل‏ارائه است. نخست عدم دخالت سازمان برگزاركننده مسابقات در مورد انتخاب اعضاي گروه قرآني كشورها. از چهارماه قبل‏از برگزاري مسابقات طبق برنامه‏اي با هماهنگي وزارت امور خارجه از كشورهاي اسلامي و يا كشورهايي كه موءسسات مربوط به مسلمانان در آنها فعال هستند مي‏خواهيم نمايندگان قرآني خود را به ما معرفي كنند. آنها معمولاً براساس عرف جهاني بايد افراد ممتاز خود را به مسابقات اعزام كنند. من تا حدودي مي‏توانم بگويم كه اينها در كشور خود ممتاز هستند اما به‏طور يقين نمي‏توانم چنين اظهارنظري بكنم. ما نمي‏توانيم براي مهمانان خارجي كنكور ورودي قرار دهيم و به كشورهاي فرستنده آنها اعتماد داريم. و نكته بعدي اين‏كه در بسياري اوقات واقعاً سطح قاريان و يا حافظان در برخي كشورها پايين است و بالطبع نمايندگان آنها در قياس با حاضراني از كشورهايي از قبيل: ايران، مصر يا سوريه نمي‏توانند رقابتي به عمل آورند. به طوري‏كه سطح مسابقات داخلي قرائت يا حفظ قرآن كريم در كشور ما بسيار بالاتر از سطح مسابقات در كشورهايي مانند شمال يا مركز آفريقا است».

مهندس ديانت نيز چنين مي‏انديشد: «بركت انقلاب و امام را فراموش نكنيم. در كشورهايي مانند تركيه يا مقدونيه كه بي‏ديني ترويج و تشويق مي‏شود حتي قارياني در سطح پايين هم ارزشمند هستند و نمي‏توانيم انتظار بيشتري از آنها داشته باشيم. در كشور ما كه همه مسئولان، قرآني و دين‏مدار هستند و محيط مذهبي و انقلابي حاكم است قطعاً سطح قاريان و حافظان بالا مي‏رود و چون مقايسه مي‏كنيم چنين تفكري در اذهان شكل مي‏گيرد».

مسابقات قرآن براي بانوان!

چندي است كه زنان در كشور متأثر از تحولات اجتماعي و فرهنگي خواستار سهم بيشتري از فرصت‏هاي اجتماعي شده‏اند و در اين راه تلاش قابل‏تقديري را آغازيده‏اند. حضور مستمر در صحنه‏هاي علمي، ورزشي، ديني و سياسي اين انديشه را به وجود مي‏آورد كه آيا مسابقات قرآن جهاني نيز مي‏تواند براي بانوان شكل بگيرد؟

در آخرين مسابقات سراسري تفسير از 5 نفر اول مسابقات يك‏نفر از بانوان ميهن ما بود. اگر به آينده و رشد روزافزون زنان در اين عرصه‏ها بنگريم مي‏توانيم انتظار حضور تعداد بيشتري از آنها را داشته باشيم.

خسروي در اين رابطه چنين مي‏گويد: «هنوز ديدگاه‏ها نسبت به اين مسئله آماده نشده است. در مسابقات سراسري حفظ خواهران قصد داشتيم آن را براي اولين‏بار به صورت زنده از صداوسيما پخش كنيم. علي‏رغم نبود مانع شرعي در اين مورد بسياري حاضر نشدند صدا و تصوير آنها از تلويزيون پخش شود و كار عملاً با اشكال مواجه شد. در مورد قرائت هم باز ممكن است شبهه شرعي به دليل حالت موسيقيايي آن وجود داشته باشد. به‏هرحال تاكنون اذهان براي اين كار آماده نشده است».

درحالي به انتظار بيستمين دوره مسابقات بين‏المللي حفظ، قرائت و شايد هم تفسير قرآن كريم نشسته‏ايم كه هنوز سوءالات زيادي در مورد آن وجود دارد كه پاسخ درخور و همه‏جانبه‏اي را مي‏طلبد. و سخن آخر از قول يكي از كارشناسان قرآني كه مسئولان سازمان اوقاف را دعوت مي‏كند تا تحقيق و بررسي گسترده‏اي راجع به بازخورد و ميزان تأثير مسابقات در قرآني‏كردن جامعه انجام دهند.